Το μυστήριο της βάπτισης αποτελεί ένα από τα επτά μυστήρια του Χριστιανισμού που συμβολίζει την είσοδο του πιστού στην Εκκλησία και την καθάρσή του από το προπατορικό αμάρτημα. Ετυμολογική ανάλυση της λέξης «βάπτιση», δείχνει πως προέρχεται από το ρήμα βάπτω που σημαίνει «βυθίζω συχνά ή έντονα, καταδύω, βουτάω».
Η ετυμολογική προέλευση της λέξης συνδέει άρρηκτα το μυστήριο με την χρήση του νερού που επιτελεί καθαρτικό τελετουργικό ρόλο συμβολίζοντας το αίμα του Χριστού, τον εξαγνισμό του βαπτιζόμενου και την απαλλαγή του από την αμαρτία μέσω της σταύρωσης του Ιησού. Στο νερό άλλωστε εντοπίζονται τα πρώτα ίχνη ζωής και από το νερό ξεκινά η νέα ζωή του πιστού, η αναγέννησή του μέσα από τη δύναμη του Αγίου Πνεύματος.
Κατά τα πρώτα χριστιανικά χρόνια, όπως αναφέρεται στην Καινή Διαθήκη, το μυστήριο του βαπτίσματος τελείται σε ποτάμια και πηγές νερού. Ο βαπτιζόμενος έχει προηγουμένως κατηχηθεί στις αρχές του Χριστιανισμού και η βάπτισή του και η ένταξή του στο σώμα της εκκλησίας αποτελούν συνειδητή απόφαση.
Ωστόσο, από τον 6ο αιώνα τα μεγάλα ποσοστά της παιδικής θνησιμότητας έχουν ως αποτέλεσμα την επικράτηση του νηπιοβαπτισμού, ο οποίος γενικεύεται κατά τον 13ο αιώνα. Από τότε μέχρι τις μέρες μας το μυστήριο της βάπτισης λαμβάνει χώρα κατά τον πρώτο χρόνο της ζωής του βρέφους, που εντάσσεται στους κόλπους της εκκλησίας με απόφαση των γονιών του και διδάσκεται την ορθόδοξη πίστη από τον ανάδοχο. Με την απαγγελία του συμβόλου της Πίστης ο ανάδοχος και ο νεοφώτιστος συντάσσονται με το Χριστό, ενώ στην τελετή δεσπόζουν οι εξορκισμοί και η απόταξη του σατανά.
Σημαντικός στην τελετή είναι και ο ρόλος των βαπτιστικών ρούχων που επιτελούν όχι μόνο λειτουργικό, αλλά και συμβολικό χαρακτήρα. Καθώς έχουν συνήθως λευκό χρώμα κατά την παράδοση, ονομάζονται και «φωτικά». Τα βαπτιστικά ρούχα συμβολίζουν την αγνότητα, τη λαμπρότητα της ψυχής και την επιφοίτηση του Αγίου Πνεύματος. Λευκά ήταν άλλωστε τα ιμάτια των αγίων της εκκλησίας, αλλά και τα ενδύματα του Χριστού κατά τη σταύρωση και ανάληψή του. Με τα λευκά ρούχα της βάπτισης ο νεοφώτιστος ενδύεται τα ρούχα των αποστόλων και του Ιησού Χριστού και εντάσσεται στην κοινωνία των αγίων.
Βασικό τελετουργικό στοιχείο το λάδι, με το οποίο χρίεται το βρέφος από τον ιερέα, τονίζει το διαρκή αγώνα του νεοφώτιστου κατά τη διάρκεια της ζωής του και συμβολίζει το έλεος, τη δύναμη που λαμβάνει, τη χάρη του Θεού, την αναγέννηση και την αναδημιουργία του μέσω του μυστηρίου της βάπτισης.
Η αναμμένη λαμπάδα θεωρείται σύμβολο του φωτισμού που προέρχεται από το Θεό, προστατεύει το βαπτιζόμενο και τον καθοδηγεί, ώστε να επιλέγει τα καλά έργα του Χριστού.
Σύμφωνα με την παράδοση, το μωρό δεν επιτρέπεται να κάνει μπάνιο ή να λουστεί πριν περάσουν τρεις μέρες ύστερα από τη βάπτιση.
