Της Παρασκευής Κ. Οικονόμου
Θεολόγου, Μεταπτυχιακό Δίπλωμαστο Κανονικό Δίπλωμα Α.Π.Θ.
Η Ιερά Μονή Αγίου Χαραλάμπους ή Λευκών βρίσκεται στην κεντρική Εύβοια, βορειοανατολικά του χωριού Αυλωνάρι και στη δυτική πλευρά του όρους Οκτωνιά, σε υψόμετρο 460 περίπου μέτρων. Η θέα από τη μονή είναι εντυπωσιακή. Στα μάτια των προσκυνητών απλώνονται οι εύφορες κοιλάδες από την Κύμη μέχρι το Αλιβέρι και οι βουνοκορφές της Δίρφυς.
Ομως το δέος δεν περιορίζεται μόνο στην εντυπωσιακή θέα. Πολλά λουλούδια και αρκετά καρποφόρα δέντρα, τα οποία ποτίζονται από την πηγή που υπάρχει στη μονή, δίνουν μια επιβλητική ομορφιά στον περίβολό της. Γύρω από τη δεξαμενή, στην οποία συλλέγεται το άφθονο κρυστάλλινο νερό της πηγής, υψώνονται πλατάνια και πανύψηλες λεύκες, από τις οποίες η μονή πήρε το όνομα «Λεύκα».
Η μονή δεν είχε πάντα αυτό το όνομα. Η ιστορία της αρχίζει πριν από τον 10ο αιώνα ως μονή των Εισοδίων της Θεοτόκου. Η αλλαγή του ονόματός της οφείλεται στον στρατηγό Νικόλαο Κριεζώτη, ο οποίος το 1835 αρρώστησε βαριά και νοσηλεύτηκε στο μοναστήρι για μεγάλο διάστημα. Μετά τη θεραπεία του τέλεσε λειτουργία στη γιορτή του Αγίου Χαραλάμπους και χάρισε μια εικόνα του Αγίου, καθώς και ένα τεμάχιο ξύλου επάνω στο οποίο είχε μαρτυρήσει ο Αγιος. Από τότε καθιερώθηκε να πανηγυρίζει η μονή στη μνήμητου Αγίου Χαραλάμπους (10 Φεβρουαρίου).
Λίγα χρόνια αργότερα, το 1848, όταν ο Κριεζώτης βρισκόταν εξόριστος στην Κωνσταντινούπολη, έστειλε για δώρο στο μοναστήρι, στο όποιο έμαθε τα πρώτα του γράμματα, δυο μεγάλα ορειχάλκινα μανουάλια και δυο κηροπήγια, τα οποία στολίζουν το Καθολικό.
Η μονή αποτελείται από ένα μεγάλο κτιριακό συγκρότημα σε σχήμα ορθογώνιο, με τέσσερις πτέρυγες κτιρίων (κελιά, ξενώνες, μαγειρείο, τραπεζαρία, βιβλιοθήκη κ.α). Στο κέντρο του περιβόλου είναι ο ναός, το Καθολικό της μονής. Από αρχιτεκτονικής πλευράς ο ναός είναι βυζαντινού ρυθμού, διπλός δρομικός τύπου σταυρεπίστεγου με επικλινή προέκταση και με μεταγενέστερη προσθήκη στο μήκος της βόρειας πλευράς του. Εχει δυο κλίτη, το βόρειο και το νότιο. Στο βόρειο υπάρχει η εικόνα των Εισοδίων και στο νότιο η εικόνα του Αγίου Χαραλάμπους.
Ο ναός ήταν κατάγραφος (οι περισσότερες από τις τοιχογραφίες του είναι κατεστραμμένες και το βυζαντινό αρχιτεκτονικό του σχήμα είναι τελείως παραμορφωμένο από τις μεταγενέστερες προσθήκες).
Στα δεξιά της δυτικής εισόδου της μονής, υπάρχει εντοιχισμένη μαρμάρινη κτητορική επιγραφή, σύμφωνα με την οποία, κατά τη βασιλεία τουαυτοκράτορα Μανουήλ Κομνηνού (1150), ο ναός ανακαινίστηκε από τον μοναχό Νικόδημο.
Στο ιερό του ναού φυλάσσονται ευλαβικά, μέσα σε ασημένιες λειψανοθήκες, λείψανα Αγίων και το τμήμα του ξύλου πάνω στο οποίο μαρτύρησε ο Αγιος Χαράλαμπος. Σπάνιο κειμήλιο με ιδιαίτερη ιστορία αποτελεί και η κρεμασμένη ξύλινη λύρα, η οποία φέρει ανάγλυφη της εικόνα του Αγίου Δημητρίου της διαλυμένης Μονής του Αγίου Δημητρίου Καταρράκτη Οκτωνιάς. Σύμφωνα με την παράδοση, ένας βοσκός τον 14ο αιώνα τη βρήκε στην όχθη ενός ποταμού και την έδωσε στη Μονή Λευκών. Μετά από λίγες ημέρες η λύρα εξαφανίστηκε και μετά από αναζήτηση βρέθηκε στην τοποθεσία «Καταρράκτης». Οι μοναχοί επέστρεψαν τη λύρα στη μονή αλλά μετά από λίγες μέρες η λύρα πάλι εξαφανίστηκε. Το γεγονός αυτό θεωρήθηκε από τους μοναχούς και τους κατοίκους της περιοχής ως θεϊκή ενέργεια και στον Καταρράκτη χτίστηκε ο ναός του Αγίου Δημητρίου. Μετά την καταστροφή της μονής (1822) και τη σφαγή των μοναχών, η λύρα μεταφέρθηκε οριστικά στη μονή Λευκών.
Στο τέμπλο και στους τοίχους του ναού κρέμονται οι φορητές εικόνες της διαλυμένης Μονής Καρυών. Ανάμεσα τους ξεχωρίζει η εικόνα του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου, αφιερωμένη από τον ηγούμενο της Μονής Λευκών, Καλλίνικο Γκούμα, στον ηγούμενο της Μονής Καρυών.
Η μονή λειτούργησε ως ανδρική μέχρι το 1938.Τελευταίος ηγούμενος ήταν ο Αρχιμανδρίτης Πάυλος Βενέκας, κληρικός μορφωμένος, λόγιος και πολύ δραστήριος. Επί της ηγουμενίας του ανακαινίσθηκε το κτήριο της μονής.
Κατά τη διάρκεια της Κατοχής το μοναστήρι, το οποίο από το 1938 έγινε γυναικείο, χρησιμοποιήθηκε ως καταφύγιο Ελλήνων και ξένων εχθρών του Αξονα. Σκοπός αποτελούσε η διαφυγή μέσω του Αιγαίου από την Ελλάδα. Σε αυτό συντέλεσε η τοποθεσία της μονής, η οποία σε αυτά τα δύσκολα χρόνια διατηρούσε ορφανοτροφείο μικρών κοριτσιών, καθώς βρίσκεται κοντά στα παράλια της ανατολικής Εύβοιας.
Για λίγα χρόνια η μονή είχες εγκαταλειφτεί. Με ενέργειες του Μητροπολίτη Καρυστίας και Σκύρου κ.κ Σεραφείμ, η μονή επανιδρύθηκε γυναικεία και στις 21 Νοεμβρίου 1985 τελέστηκε η τελετή επαναλειτουργίας της.
Η μονή, αν και έχει μεγάλη βιβλιοθήκη παλαιών και σύγχρονων βιβλίων, στερείται ιστορικού αρχείου. Μερικά από τα εξωκλήσια που ανήκουν στη μονή είναι: ο Αγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος (Καθολικό της Μονής Καρυών), η Παναγία η Παλαιοπαναγιά (στο Παλαιόκαστρο), η Μεταμόρφωση του Σωτήρος (στα Χάνια Αυλωναρίου). Παλαιότερα είχε και πολλά μετόχια-κτήματα, τα οποία δυστυχώς στερήθηκε με τις συνεχείς απαλλοτριώσεις.
Σήμερα η μονή, η οποία είναι «σχεδόν» κρυμμένη από τα εγκόσμια μέσα στην καρδιά του βουνού, πορεύεται με ηρεμία και γαλήνη μέσα σε μια ατμόσφαιρα θρησκευτικής εξάρσεως. Οι μοναχές καθημερινά διεξάγουν ωραίους και φιλότιμους αγώνες, με τις φροντίδες τους και την εργατικότητά τους, για την προκοπή του βυζαντινού αυτού μοναστηριού, το οποίο αποτελεί πόλο έλξης πολλών προσκυνητών. Με το όνομα εμπνευσμένο από την ιστορία και το τοπίο, η μονή αποτελεί, στις μέρες μας, αρχαιολογικό μνημείο καθώς είναι μεγάλης αρχαιολογικής αξίας και πολιτιστικής κληρονομιάς για τη βυζαντινή και θρησκευτική ιστορία.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Γ. ΑΝΑΣΤΑΣΟΠΟΥΛΟΥ, ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΕΥΒΟΙΚΩΝ ΜΟΝΩΝ, ΑΘΗΝΑ 1967, σελ. 99-109
Α. ΚΑΛΕΜΗ, ΟΙ ΜΟΝΕΣ ΚΑΙ ΤΑ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΕΡΑ ΠΡΟΣΚΥΜΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΥΒΟΙΑΣ, ΕΥΒΟΙΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΙΝΗΤΡΟ, Ε.Κ. 2009, σελ. 165-170
ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ «ΝΕΑ ΔΟΜΗ», τ. 20, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΘΗΝΑ 1996, λήμμα «Λευκών, μονή» σελ. 82.
