Η μονή του Ταξιάρχη Μιχαήλ είναι κτισμένη στο Ζάλογγο που έγινε θρύλος λόγω της πτώσης από την κορυφή του βράχου των Σουλιωτισσών και πολύ κοντά στην αρχαία Κασσώπη.
Το πότε ακριβώς κτίστηκε η μονή δεν είναι γνωστό. Το πιο πιθανό είναι να κτίστηκε κατά τον 4ο αιώνα, ενώ άλλοι υποστηρίζουν ότι η ανέγερση έγινε τον 6ο αιώνα. Στη διαδρομή της έζησε πολλές καταστροφές με πιο μεγάλη αυτή της περιόδου της κατοχής, όταν οι Γερμανοί την έκαψαν και εκτέλεσαν πολλούς πατριώτες στα γύρω χωριά Καμαρίνα και Κρυοπηγή. Είχε μεγάλη περιουσία, την οποία όμως από το 1932 την διαχειρίζονταν οι σχολικές επιτροπές.
Περίπου 100 μέτρα χαμηλότερα από τη Μονή των Ταξιαρχών, στη ρίζα της κορυφής του βράχου του Ζαλόγγου που δεσπόζει το θεόρατο μνημείο των Σουλιωτισσών, κτίστηκε η μονή του Αγίου Δημητρίου. Για να φτάσει εκεί ο επισκέπτης από τη σημερινή μονή στην κορυφή, πρέπει να ανέβει 410 σκαλιά. Παρά την ανέγερση της νέας μονής η παλιά δεν εγκαταλείπεται, αλλά σιγά – σιγά μεταφέρεται στη νέα. Μάλιστα το 1816 η μονή αγιογραφείται. Οι ηγούμενοι και οι μοναχοί του Ζαλόγγου είχαν σημαντική συμβολή στον αγώνα κατά των Τούρκων. Ενας εξ αυτών, ο Ιωσήφ Γκινάκας από την Πρέβεζα, μυήθηκε στο κίνημα του Λάμπρου Κατσώνη και μετά την αποτυχία συνελήφθη και στάλθηκε στην Τουρκία, όπου βρήκε φρικτό θάνατο. Επίσης ο αρχιμανδρίτης Ανανίας σφάχτηκε από τους αγάδες της Λάμαρης οι οποίοι ήθελαν να αρπάξουν την περιουσία του μοναστηριού.
Μετά τον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1895 οι Τούρκοι κατέστρεψαν το μοναστήρι, το οποίο ανακαινίστηκε το 1916.
Το 1962 μετατράπηκε σε γυναικείο και το 1982 εγκαταστάθηκε εδώ νέα αδελφότητα.
Πάντως το 1777 ο Κοσμάς ο Αιτωλός έμεινε εδώ έναν μήνα και στη συνέχεια επισκέφτηκε τη μονή Λεκατσά.
Βεβαίως η μονή του Ζαλόγγου φέρει το βαρύ φορτίο της πτώσης των Σουλιωτισσών το 1803. Προς τιμήν αυτών των γυναικών, το 1939 ορίστηκε επιτροπή για την ανέγερση του μνημείου που αποπερατώθηκε το 1957.
Βεβαίως για την επίθεση στους κατατρεγμένους Σουλιώτες, όπως αναφέρει ο Ι. Λαμπρίδης (σελ.284., Βάσω Ψιμούλη, Σούλι και Σουλιώτες), φαίνεται πως έπαιξαν ρόλο και οι επιδρομές των Σουλιωτών στην περιοχή με στόχο τα κλεψίματα: «Στρατεύματα του Αλή υπό την αρχηγία του Μέτζιο Μπόνο και Αγου Μουχουρδάρη, ενισχυμένα με αρματολούς, επιτίθενται αιφνιδιαστικά στους Σουλιώτες που είχαν καταφύγει στο Ζάλογγο». Μεταξύ αυτών που χτύπησαν τους Σουλιώτες ήταν και ένας κτηνοτρόφος του οποίου οι Σουλιώτες σε μία επιδρομή είχαν σκοτώσει το γιο του. Ανεξάρτητα από αυτό, η θυσία των Σουλιωτισσών έγινε σύμβολο για την Ελλάδα αλλά και την περιοχή και τη μονή, όπου πάνω ακριβώς από αυτή υπάρχει το σημείο όπου έπεσαν.
Ο χορός του Ζαλόγγου έγινε επίσης σύμβολο για τα χρόνια που ακολούθησαν. Σύμφωνα με τα στοιχεία έπεσαν 57 γυναίκες και 12 άνδρες. Από την πτώση γλύτωσαν το θάνατο πέντε παιδιά, μεταξύ των οποίων και η 7χρονη Λάμπρω, η οποία έγινε καλόγρια και έζησε εκεί το υπόλοιπο της ζωής της.
Το θαύμα
Η παράδοση και εδώ θέλει έναν βοσκό, τον Σάββα, να βρίσκει την εικόνα του Ταξιάρχη στο Ζάλογγο καθώς βοσκούσε το κοπάδι του. Επειδή νόμισε ότι κάποιος την είχε χάσει, έψαξε στα γύρω χωριά και πληροφορήθηκε ότι η εικόνα ανήκε σε μία εκκλησία στο χωριό Ωρωπός, κοντά στον Λούρο και την πήγε πίσω. Μετά από μέρες και ενώ έβοσκε τα ζώα του, ξαναβρήκε την εικόνα στο ίδιο σημείο που την είχε βρει και πριν. Ο Σάββας από βοσκός έγινε μοναχός και κτίτωρ της μονής.
Στην αρχή έκανε ένα καλυβάκι στην κορυφή του βράχου, σε υψόμετρο 876 μέτρων. Με τον καιρό μαζεύτηκαν γύρω του και άλλοι νέοι οποίοι αποτέλεσαν την πρώτη αδελφότητα της μονής.
