Της Λητώς Μησιακούλη
Προς πώληση βγήκε ένας πίνακας του Φώτη Κόντογλου στη δημοπρασία «Greek Sale» που πραγματοποίησε ο οίκος Bonhams στο Λονδίνο, την Τετάρτη 25 Νοεμβρίου.
Το έργο έχει τίτλο «Λήσταρχος του Ολύμπου» (Brigand of Olympus), το υλικό του είναι τεχνική χρώματος με λιωμένο κερί και έχει διαστάσεις 93,5 x 68 εκ. Σύμφωνα με στοιχεία του οίκου, φέρει υπογραφή στο κάτω δεξιό τμήμα του, ενώ είχε εκτεθεί το 2000 στην Τήνο, στο Πολιτιστικό Κέντρο Ιωάννη Ορφανού. Η τιμή του είχε εκτιμηθεί μεταξύ 42.000 και 56.000 ευρώ και τελικά πουλήθηκε για 53.350.
Το συγκεκριμένο έργο δεν εμπίπτει στα εκκλησιαστικά έργα, συνεπώς δεν τίθεται κάποιο θέμα ως προς την ιδιοκτησία. «Δεν θεωρείται εικόνα θρησκευτικού περιεχομένου, παρότι η τεχνοτροπία του θυμίζει πολύ τη βυζαντινή ζωγραφική και χαρακτηρίζει τη δουλειά του Κόντογλου. Διαφορετικά, θα απαιτείτο ειδική άδεια από το αρμόδιο τμήμα της Εφορείας Αρχαιοτήτων Αθηνών του ΥΠ.ΠΟ. για να βγει το έργο σε δημοπρασία», επισημαίνει στην «Κιβωτό της Ορθοδοξίας» ο κ. Μηνάς Χατζηχρήστου, σύμβουλος σε ζητήματα αγοράς Τέχνης και εκτιμητής-συντηρητής εικόνων και έργων Τέχνης.
Σύμφωνα με πληροφορίες από τον οίκο, το 1932 ο Φ. Κόντογλου είχε αποτυπώσει ένα προσωπικό του όραμα σε μνημειακή ζωγραφική πάνω σε δύο τοίχους του δωματίου της οικίας του, στην περιοχή Κυπριάδου: ένα έργο καινοφανές και πρωτότυπο, όμοιο του οποίου πιθανώς να μη βρίσκει κανείς στη μοντέρνα ελληνική Τέχνη, με εξαίρεση μόνο πίνακες του Θεόφιλου.
Ο καθηγητής Ν. Ζίας, που επιμελήθηκε μονογραφία του καλλιτέχνη, αναφέρει: «Κατά τη γερμανική κατοχή, η οικία πουλήθηκε για λίγο ελαιόλαδο και αλεύρι και ο νέος ιδιοκτήτης κάλυψε τους τοίχους με λαδομπογιά. Το 1977- ’78 όμως αποκαταστάθηκαν οι εικόνες, αφαιρέθηκαν από τον τοίχο και ευτυχώς βρήκαν θέση στην Εθνική Πινακοθήκη της Αθήνας, μετά από δωρεά του Βασίλη και της Νίκης Γουλανδρή, στη μνήμη του αδελφού τους».
Σε έναν από τους τοίχους -σε πολύ κακή κατάσταση σήμερα-, ο Φ. Κόντογλου είχε ζωγραφίσει παραπλεύρως τον Ανδρα από τη Σαμαρίνα και Νεαρό από το Αϊβαλί, τον Ληστή του Ολύμπου.
Σύμφωνα με προφορική μαρτυρία της κόρης του καλλιτέχνη, ο Κόντογλου εμπνεύστηκε να ζωγραφίσει τη φιγούρα του ληστή από το πιο κάτω περιστατικό:
Κάποια στιγμή –προφανώς γύρω στο 1920–, ο Κόντογλου ζωγράφιζε στο Μοναστήρι του Οσίου Λουκά, κυρίως εργαζόμενος σε αντίγραφα. Ξαφνικά, κατάλαβε ότι μοναχοί έτρεχαν στα κελιά τους έντρομοι. Λίγο αργότερα, από την πύλη του μοναστηριού πρόβαλε ένας εύσωμος ληστής, που στα μάτια του Κόντογλου έμοιαζε περισσότερο με τους αρματολούς της τουρκικής περιόδου. Χωρίς να θορυβηθεί ο ζωγράφος, συνέχισε να εργάζεται. Απορημένος ο ληστής από την αντίδρασή του, τον πλησίασε και τον ρώτησε, δείχνοντας το πινέλο: «Τι κάνεις με αυτό εκεί;». «Απλώς ζωγραφίζω ό,τι βλέπω», απάντησε ο Κόντογλου ήρεμα. «Μπορείς να μου κάνεις μια εικόνα;», ρώτησε ο ληστής κάπως καχύποπτα. «Ασφαλώς ναι», αποκρίθηκε ο Κόντογλου και άρχισε να ζωγραφίζει το μοντέλο του. Όταν τελείωσε, ο ληστής κράτησε το πορτρέτο του και άρχισε να φωνάζει χαρούμενα και να γελά σαν μικρό παιδί. Κατόπιν, όλο χαρά, το πήρε και έφυγε χωρίς να ενοχλήσει κανέναν, ούτε να πάρει οτιδήποτε από το μοναστήρι. Αργότερα, στο σπίτι του ο Κόντογλου ζωγράφισε την ίδια μορφή.
Η δεκαετία του ’30 αποτέλεσε σταθμό στην πορεία του Φώτη Κόντογλου, καθώς υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της. Τότε άλλωστε έγινε η σημαντική στροφή στην κρατούσα ελληνική στάση απέναντι στο Βυζάντιο. Το Βυζαντινό Μουσείο θα άνοιγε τις πύλες του (με τον Φ. Κόντογλου να κατέχει θέση συντηρητή εικόνων), όπως και το Μουσείο Μπενάκη, που κατέχει εξαιρετική συλλογή, μεταξύ άλλων, βυζαντινής Τέχνης.
Βυζαντινολόγοι συγγραφείς, δάσκαλοι, μουσικοί, αρχιτέκτονες και καλλιτέχνες κέρδιζαν φήμη. Ο Κόντογλου μπορεί δικαίως να αναγνωριστεί ότι έχει το προβάδισμα σε αυτή την αναβίωση της ιστορικής πολιτιστικής ταυτότητας, όπως και σε έργα σαν αυτά που εκτίθενται και εκφράζουν την επαναστατική άρνησή του να ακολουθήσει νόρμες και την ευρεία πνευματική του αναζήτηση.
Η πορεία του Κόντογλου στην αγορά της Τέχνης
Η τέχνη του Κόντογλου παραμένει περιζήτητη, καθώς δεν εμφανίζονται συχνά έργα του στην αγορά. Το 2010, είχε τεθεί προς πώληση στον οίκο Bonhams μια εικόνα που είχε φιλοτεχνήσει, ο Αγιος Χριστόδουλος (αυγοτέμπερα και φύλλα χρυσού σε πάνελ, 67 x 45 εκ.), με χρονολογία το 1964. Την ανάθεση είχε κάνει η οικογένεια του πωλητή και η τιμή που είχε «πιάσει» είχε αγγίξει τις 13.363 ευρώ (9.600 στερλίνες).
Μία από τις πιο υψηλές τιμές που έχει κατοχυρώσει ποτέ στην ελληνική αγορά έργο του Φ. Κόντογλου ήταν τον Απρίλιο του 2008. Σε δημοπρασία «Greek Sale» του οίκου Sotheby’s στο Λονδίνο, είχε βγει προς πώληση ο πίνακας «Οι τρεις εποχές του Ελληνισμού» (λάδι σε καμβά, 35,5 x 43 εκ.). Από τις 49.620 ευρώ που ήταν η αρχική του εκτίμηση, η αξία του σκαρφάλωσε στις 127.151 ευρώ (!), υπερδιπλασιάζοντας το αρχικό ποσό. Λίγο χαμηλότερα είχε πωληθεί το 2004, μέσω Bonhams, το έργο «Ελληνες αγωνιστές του πολέμου της ανεξαρτησίας» (λάδι σε καμβά, 100 x 73 εκ.), που είχε αγοραστεί έναντι 99.390 ευρώ.
