Ανήκει στους αγίους που μαρτύρησαν κατά τον 3ο αιώνα μ.Χ. Είναι γνωστή περισσότερο με την προσωνυμία Φαρμακολύτρια κυρίως για δύο λόγους. Πρώτον, γιατί έδινε φάρμακα και θεράπευε σωματικές αλλά και ψυχικές ασθένειες και, δεύτερον, γιατί «έλυε τις φαρμακείες», δηλαδή τα μάγια. Για αυτό έχει ανακηρυχθεί και επίσημα προστάτιδα των φαρμακοποιών.
Η Αγία Αναστασία γεννήθηκε και μεγάλωσε στη Ρώμη και προερχόταν από εύπορη οικογένεια. Ο πατέρας της ήταν ισχυρός προύχοντας κατά τη ρωμαϊκή εποχή και ειδωλολάτρης στο θρήσκευμα. Η μητέρα της, όμως, ήταν χριστιανή. Έτσι, η αγία βαπτίστηκε χριστιανή και ανατράφηκε σύμφωνα με τις αρχές της μητέρας της. Από μικρή ηλικία διδάχθηκε τον χριστιανισμό από τον διδάσκαλο Χρυσόγονο, ο οποίος μετά τον θάνατο της μητέρας της ανέλαβε εξ ολοκλήρου τη διαπαιδαγώγησή της. Γρήγορα η Αναστασία κατάλαβε πως ήθελε να ασπαστεί τον μοναχικό βίο και να εγκαταλείψει τα εγκόσμια. Ο πατέρας της, όμως, είχε διαφορετικά σχέδια για εκείνη. Συγκεκριμένα, την υποχρέωσε να παντρευτεί έναν ειδωλολάτρη αξιωματούχο, τον Πούπλιο. Σύμφωνα με το Ορθόδοξο Συναξάρι, καθ’ όλη τη διάρκεια του έγγαμου βίου της απέφευγε οποιαδήποτε σαρκική επαφή με τον σύζυγό της, προφασιζόμενη ασθένεια («νοσείν αεί προφασιζομένη»). Ο άντρας της, όμως, μετά από μερικά χρόνια πέθανε ξαφνικά και έτσι η Αναστασία ήταν ελεύθερη να εκπληρώσει τις χριστιανικές της υποχρεώσεις. Αποφάσισε, μάλιστα, να διαθέσει όλα τα πλούτη της για να ενισχύσει τους φυλακισμένους χριστιανούς, τους οποίους επισκεπτόταν συχνά και η ίδια, ώστε να τους δίνει θάρρος μέχρι και το μαρτυρικό τους τέλος.
Η δράση της στη Θεσσαλονίκη
Δεν παρέμεινε όμως για πολύ καιρό στη Ρώμη. Μετακινήθηκε προς την Ανατολή και συγκεκριμένα τη Νικομήδεια, το Ιλλυρικό και τη Θεσσαλονίκη. Στην τελευταία, μάλιστα, έγινε διδάσκαλος του χριστιανισμού για τρεις αδερφές, την Αγάπη, τη Χιονία και την Ειρήνη, οι οποίες φυλακίστηκαν και είχαν μαρτυρικό τέλος. Η Αγία Αναστασία φρόντισε για τον ενταφιασμό των τριών αδελφών, η μνήμη των οποίων τιμάται στις 16 Απριλίου. Όταν αποκαλύφθηκε η δράση της στη Θεσσαλονίκη, φυλακίστηκε και αυτή και βασανίστηκε. Μέχρι και την τελευταία στιγμή, η αγία αρνείτο να αλλαξοπιστήσει και τελικά την έδεσαν σε πασσάλους και την έκαψαν στις 22 Δεκεμβρίου του 303 ή 304 μ.Χ. Σύμφωνα πάντα με το Συναξάριο, το σώμα της αγίας το παρέλαβε μια ευσεβής αρχόντισσα της περιοχής και το έθαψε στον κήπο του σπιτιού της, όπου αργότερα χτίστηκε ναός. Σύμφωνα όμως με άλλες πηγές, φαίνεται πως ο ίδιος ο άντρας της τη φυλάκισε με σκοπό να την κάνει να ασπαστεί την ειδωλολατρία. Σώζεται μάλιστα η αλληλογραφία της με τον διδάσκαλό της, Χρυσόγονο, ο οποίος ήταν και αυτός φυλακισμένος.
Προς τιμήν της Αγίας Αναστασίας έχουν χτιστεί πολλοί ναοί και μονές σε πολλές περιοχές. Στο Χορόσκιοϊ της Μικράς Ασίας υπήρχε ναός της μέχρι και τη Μικρασιατική Καταστροφή. Οι πρόσφυγες, όμως, μετέφεραν την εικόνα από εκεί και έχτισαν νέα εκκλησία στην περιοχή του Περισσού (Αττική), όπου και την τοποθέτησαν. Η μνήμη της τιμάται ιδιαίτερα στη Θεσσαλονίκη, όπου έχουν χτιστεί τρεις ναοί, όπως φαίνεται και πάλι από Μικρασιάτες πρόσφυγες. Τμήματα των ιερών λειψάνων της αγίας σώζονται σε διάφορες μονές της Ελλάδας αλλά και της Κύπρου. Συγκεκριμένα, μέρος της κάρας βρίσκεται στην Ιερά Μονή Κουτλουμουσίου του Αγίου Όρους. Μέρος της κάρας και ένας εκ των ποδών βρίσκονται στην ομώνυμη μονή Βασιλικών Θεσσαλονίκης. Το δεξί και μέρος του αριστερού ποδός βρίσκονται στην Ιερά Μονή Γρηγορίου Αγίου Όρους. Ένα δάχτυλο χεριού με σάρκα της αγίας βρίσκεται στην Ιερά Μονή Παντοκράτορος του Αγίου Όρους. Μία εκ των χειρών βρίσκεται στη Ιερά Μονή Παναχράντου Άνδρου. Απότμημα της δεξιάς χειρός της αγίας βρίσκεται στην Ιερά Μονή Κύκκου Κύπρου.
Η Εκκλησία μας τιμά τη μνήμη της κάθε χρόνο στις 22 Δεκεμβρίου, την ημέρα του μαρτυρίου της.
