Του Δρος Μ. Βαρβούνη
Η ανάπτυξη του σύγχρονου τρόπου γνωστοποίησης των πανηγύρεων στους πιστούς, όπως περιγράφτηκαν στο προηγούμενο άρθρο μας, που ενέχουν και ορισμένα στοιχεία διαφήμισης, σχετίζεται με το πέρασμα από την προφορικότητα στην εγγραμματοσύνη, που γενικότερα χαρακτηρίζει τον σύγχρονό μας λαϊκό πολιτισμό. Αυτό που πριν ήταν προφορικό, και υπαγόταν στις κανονικότητες του προφορικού λόγου, έχει πλέον παγιωθεί και οριστικοποιηθεί σε κείμενο, με όσες συνέπειες μπορεί αυτό να έχει για την τυποποίηση τόσο της εξωτερικής μορφής, όσο και του περιεχομένου του. Η εξέλιξη μάλιστα αυτή είναι απολύτως ενδεικτική για τις τάσεις που επικρατούν στην σύγχρονή μας λαϊκή εθιμική θρησκευτική πραγματικότητα.
Το έργο των ενοριών, προωθείται πια με άλλους, περισσότερο σύγχρονους τρόπους. Λαχειοφόρες αγορές, μικρές ή πολυήμερες προσκυνηματικές εκδρομές, έκδοση εντύπων και ημερολογίων τοίχου, συνεστιάσεις και ανάλογες εκδηλώσεις (τσάϊ, ούζο κ.λπ.) ορίζουν μια νέα κοινωνικότητα, που εξακτινώνει το ενοριακό έργο, το επικαιροποιεί και το συγχρονίζει. Η συμμετοχή των πιστών σε όλα αυτά γίνεται με την μαζικότητα που χαρακτήριζε παλαιότερα τα λαϊκά θρησκευτικά έθιμα. Από μια άποψη μάλιστα πρόκειται για νέες εθιμικές εκδηλώσεις της παραδοσιακής θρησκευτικότητας, αφού μέσα από αυτές ο πιστός αισθάνεται ότι επικοινωνεί με το θείον και ότι συσφίγγει τους συνεκτικούς δεσμούς που τον ενώνουν με τα υπόλοιπα μέλη του ίδιου σώματος πιστών, της ίδιας ενορίας. Οι ιερείς πάλι φροντίζουν, με κάθε τρόπο, να ενισχύουν τους δεσμούς αυτούς, ώστε να δημιουργείται ένα πιο ισχυρό και αποδοτικό πνεύμα ενορίας .
Στα όρια αυτής της προσπάθειας, οι ενορίες των πόλεων προσπαθούν να εγκαινιάσουν νέες λειτουργικές μορφές, ή να δώσουν νέο περιεχόμενο και νόημα σε παλαιότερες, ώστε να επιτελέσουν πληρέστερα το έργο τους. Στην ενορία της αγίας Αναστασίας της Πατρικίας, της Ιεράς Μητροπόλεως Περιστερίου, για παράδειγμα, κάθε Δευτέρα τελείται παράκληση στον άγιο Φανούριο και ευλογούνται φανουρόπιτες, ώστε να αποκτήσει εβδομαδιαία τελεστικότητα ένα έθιμο που παλαιότερα ήταν εντοπισμένο στον εσπερινό της παραμονής, κατά την εορτή του αγίου (27 Αυγούστου). Στη συγκεκριμένη περίπτωση, οι υποστάσεις του βορείου και του νοτίου κλίτους του ναού είναι αφιερωμένες στους αγίους Φανούριο και Μάμαντα, κάτι που δικαιολογεί την εισαγωγή της τελετής αυτής, αφού μάλιστα ο ποιμενικός άγιος Μάμας (2 Σεπτεμβρίου) δεν συγκινεί τους αστούς ενορίτες τόσο, όσο ο άγιος που, από παρετυμολογία του ονόματός του, ειδικεύεται, κατά την λαϊκή πίστη και δοξασία, στην διευκόλυνση της θαυματουργικής εύρεσης χαμένων αντικειμένων ή επιζητούμενων καταστάσεων και αγαθών.
Θα πρέπει εδώ να σημειωθεί ότι η πρακτική της οικοδόμησης των μεγάλων ενοριακών ναών των αστικών κέντρων είχε τις συνέπειές της στη λαϊκή θρησκευτική πράξη και πρακτική των πιστών. Λόγω του όγκου των κτισμάτων, ώστε να εξυπηρετούν την πολυπληθή ενορία, αλλά και του οικονομικού μεγέθους της κατασκευής του κτίσματος, συνήθως δημιουργείται πρώτα ένας υπόγειος ή ημιυπόγειος, κάποτε δε και ισόγειος, χώρος, που λειτουργεί αρχικά ως ναός, μέχρι να οικοδομηθεί πάνω του το κυρίως ναϊκό κτίσμα. Μετά όμως την ολοκλήρωση του κυρίως ναού, ο πρώτος πρόχειρος ναός συνεχίζει να λειτουργεί σε ορισμένες περιπτώσεις και υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις. Δίνεται έτσι η ευκαιρία για την καθιέρωση περισσοτέρων του ενός ναών, στη μνήμη διαφόρων αγίων, τα πανηγύρια των οποίων αποτελούν δευτερεύουσες πανηγύρεις για την ενορία, χαρίζοντας έτσι στην εθιμική και λατρευτική ζωή των πιστών ποικιλία και πολυμορφία. Οι ίδιοι μάλιστα αυτοί χώροι, τις υπόλοιπες μέρες και ώρες, έχουν πολλαπλές λειτουργικότητες, με την κάλυψη του τέμπλου και του ιερού από ένα φορητό χώρισμα, που συχνά έχει την μορφή απλής και εύχρηστης κουρτίνας : εκεί φιλοξενούνται τα κατηχητικά σχολεία, συνεστιάσεις και εκδηλώσεις, κοπές πρωτοχρονιάτικης πίτας, οι κύκλοι ερμηνείας της Αγίας Γραφής, αλλά και εκεί προσφέρεται συχνά ο καφές στα μνημόσυνα που τελούνται στο ναό. Με τις εκδηλώσεις αυτές, ο ναός, σε όλα τα επίπεδά του, δένεται με τον πιστό, ώστε αυτή η σύνδεση να αποκτά τον χαρακτήρα εθιμικού φαινομένου, που προσδιορίζει καθοριστικά τη σύγχρονή μας λαϊκή θρησκευτική ζωή.
Πηγή: Κιβωτός της Ορθοδοξίας
