Στον Πάνο Μπαΐλη
Η ουκρανική Εκκλησία δοκιμάζεται σκληρά μετά την χορήγηση της Αυτοκεφαλίας από το Φανάρι. Η Μόσχα όχι μόνο δεν αναγνωρίζει την κίνηση του Οικουμενικού Πατριαρχείου αλλά έχει περάσει στην αντεπίθεση, προκαλώντας τριβές στην ενότητα της ορθοδοξίας. Μέσα σε αυτή την αρνητική κατάσταση ένας νεαρός ιεράρχης, ο Επιφάνιος, εξελέγη επικεφαλής της Εκκλησίας στην Ουκρανία και προσπαθεί με γνώσεις και δυναμισμό να αναδείξει την Ορθόδοξη Ουκρανία. Σε μία σημαντική για την εποχή και τα δεδομένα συνέντευξη στην Κιβωτό της Ορθοδοξίας, ο κ. Επιφάνιος ευχαριστεί την Ελλαδική Εκκλησία για τη στάση της, ενώ κατηγορεί τη Μόσχα ότι επιδιώκει να επιβληθεί ως τρίτη Ρώμη.
– Θα ήθελα να αρχίσουμε με ένα μήνυμα προς την Εκκλησία της Ελλάδος και τους Ελληνες Ιεράρχες.
Πρώτ’ απ’ όλα θα ήθελα να εκφράσω την ευγνωμοσύνη μου προς την Ιερά Σύνοδο της Εκκλησίας της Ελλάδος, προς τον Προκαθήμενό της – την Μακαριότητά του τον Αρχιεπίσκοπο Αθηνών και πάσης Ελλάδος Ιερώνυμο Β΄ και προς όλους αυτούς οι οποίοι παρά την σφοδρή αντίδραση της Μόσχας έδειξαν τη γενναιότητά τους και άπλωσαν χέρι αναγνώρισης προς την Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας. Η υποστήριξη αυτή είναι ορόσημο για μας και το εκτιμούμε ιδιαίτερα.
– Συμπληρώσατε έναν χρόνο ως επικεφαλής της Εκκλησίας της Ουκρανίας. Πώς κρίνετε τη μέχρι τώρα πορεία της;
Το περασμένο έτος ήταν για μας δύσκολο και εντατικό. Αλλά χάρη στη βοήθεια του Θεού και τις κοινές προσπάθειες, εμείς καταφέραμε να πετύχουμε την ενότητα και να βάλουμε γερά θεμέλια για την περαιτέρω ανάπτυξη/εξέλιξη της αυτοκέφαλης Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ουκρανίας. Υπό τις συνθήκες της σφοδρής αντίστασης εκ μέρους των αντιπάλων μας, που θα ήθελαν τον αποκλεισμό μας, εμείς έχουμε την πλήρη επικοινωνία με τρείς Τοπικές Εκκλησίες και έχουμε κάθε λόγο να αναμένουμε ότι ο αριθμός αυτός θα αυξηθεί. Πιστεύω ότι υπό τόσο δύσκολες συνθήκες και εντός τόσο σύντομου από την άποψη της εκκλησιαστικής ιστορίας διαστήματος, είναι ένα καλό αποτέλεσμα. Δημιουργήσαμε μερικά Συνοδικά Ιδρύματα, αναπτύσσουμε ενεργά το κοινωνικό διακόνημα, τη δουλειά με τη νεολαία, ενισχύουμε τη δραστηριότητα των στρατιωτικών μας ιερέων και προς μερικές άλλες κατευθύνσεις. Οι κοινωνιολογικές έρευνες δείχνουν ότι την Εκκλησία μας την υποστηρίζουν κατά τρείς φορές περισσότεροι άνθρωποι σε σχέση με την Ρωσική Εκκλησία, και ότι ο Προκαθήμενος της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ουκρανίας έχει το μεγαλύτερο επίπεδο εμπιστοσύνης στην κοινωνία ανάμεσα στους θρησκευτικούς ηγέτες της Ουκρανίας. Γύρω στις 600 ενορίες, που πριν υπάγονταν στο Πατριαρχείο της Μόσχας, επιβεβαίωσαν την ενότητά τους με την Εκκλησία της Ουκρανίας και εγώ είμαι πεπεισμένος ότι είναι μόλις η αρχή. Οσα άρχισαν εντός αυτού του έτους, θα έχουν καλή συνέχεια.
– Η αναγνώριση της αυτοκεφαλίας προκάλεσε την έντονη αντίδραση της Μόσχας η οποία απειλεί όποιον σας «μνημονεύει» με κυρώσεις. Πώς μπορεί να ανατραπεί αυτή η κατάσταση;
Είναι ολοφάνερο για όλους ότι η Μόσχα χρησιμοποιεί/αξιοποιεί όχι την δύναμη της αλήθειας και των επιχειρημάτων, αλλά το επιχείρημα της δύναμης. Αυτοί θα ήθελαν να καταναγκάσουν όλη την Ορθοδοξία να δρα αποκλειστικά κατά την βούλησή τους και όχι κατά την ιστορική αλήθεια, όχι σύμφωνα με τους κανόνες. Γι’ αυτό εφαρμόζονται η πίεση, οι απειλές. Ιδιαίτερα απαράδεκτη για την εκκλησιαστική συνείδηση και από την άποψη της θεολογίας, είναι η επιλεκτική διακοπή της ευχαριστιακής κοινωνίας, με την οποία ασκεί την πίεσή της η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία. Διακόπτοντας την κοινωνία π.χ. με το Οικουμενικό Πατριαρχείο, το Πατριαρχείο της Μόσχας την ίδια στιγμή συνεχίζει να συλλειτουργεί με αυτούς που έχουν την ευχαριστιακή κοινωνία με το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Επομένως η ένωση όλων των Τοπικών Εκκλησιών στο Μυστήριο διατηρείται. Και όταν το Πατριαρχείο της Μόσχας θέλει να αποκλείσει την Τοπική μας Εκκλησία, στην πραγματικότητα αποκλείει τον εαυτό του. Οσα έκαναν το Οικουμενικό Πατριαρχείο και η ίδια η Εκκλησία της Ουκρανίας για να ξεπεραστεί ο διαχωρισμός, βασίζονται γερά στους κανόνες και στα ιστορικά γεγονότα. Επομένως δεν πρέπει να ενδίδουν στις απειλές που βασίζονται στην αναλήθεια. Και αυτούς που ακολουθούν τον δρόμο της αλήθειας, ο Θεός δεν θα τους αφήσει χωρίς τη βοήθειά του.
– Το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων ανέλαβε την πρωτοβουλία για συνάντηση των ορθοδόξων στην Ιορδανία για το λεγόμενο «ουκρανικό». Αυτές οι ενέργειες μπορούν να οδηγήσουν σε σχίσμα;
Πρώτ’ απ’ όλα πρέπει να σημειωθεί ότι οι απειλές για την Ορθοδοξία εμφανίστηκαν όχι λόγω του λεγόμενου «ουκρανικού ζητήματος», αλλά εξαιτίας της συνειδητής και πολύχρονης επιδίωξης του Πατριαρχείου της Μόσχας να καταλάβει τη θέση η οποία κανονικά και ιστορικά ανήκει στον Οικουμενικό Πατριάρχη. Ολοι άκουγαν για την μεσαιωνική πολιτική θεωρία, ότι δήθεν «η Μόσχα είναι η τρίτη Ρώμη». Λοιπόν αυτή η παλιά λανθασμένη θεωρία, την οποία προσπαθεί να αναζωογονήσει το νυν Πατριαρχείο της Μόσχας, κρύβοντάς την πίσω από την ονομασία «ρωσικός κόσμος», αυτή ακριβώς αποτελεί την απειλή, γιατί θέλει βασιζόμενη στα κοσμικά και πολιτικά πράγματα να ανατρέψει και να καταστρέψει την κανονική τάξη, που εγκαθιδρύθηκε από τις Οικουμενικές Συνόδους. Να θυμηθούμε το 1948 όταν η Μόσχα ήδη έκανε προσπάθειες να διεξαγάγει την Οικουμενική Σύνοδο, έτσι ώστε να απονεμηθεί ο τίτλος του Οικουμενικού Πατριάρχη στον Ρώσο Πατριάρχη. Να θυμηθούμε ότι ακριβώς η Μόσχα την τελευταία στιγμή προσπάθησε το 2016 να εμποδίσει την διεξαγωγή της Πανορθόδοξης Συνόδου στην Κρήτη. Και για όλους είναι ολοφάνερο ότι ακριβώς η Μόσχα ενδιαφέρεται πιο πολύ για την ιδέα να μαζέψει τους Προκαθημένους των Τοπικών Εκκλησιών κατά τον τρόπο που είναι αντίθετος με τις παραδόσεις και τους κανόνες, δηλαδή χωρίς την απόφαση να συγκληθεί τέτοια συνάντηση από τον Οικουμενικό Πατριάρχη και χωρίς την προεδρία του σε αυτήν. Για να δείξει, ότι η δύναμή της και η πολιτική επιρροή δήθεν έχουν μεγαλύτερη σημασία σε σύγκριση με την κανονική και ιστορική τάξη στην Ορθοδοξία. Η Ρωσία δεν κατάφερε να πραγματοποιήσει αυτά τα σχέδια στο παρελθόν, δε θα το καταφέρει και τώρα. Εάν και θα γίνει τελικά κάποια συνάντηση στην Ιορδανία, αυτή δεν θα έχει πανορθόδοξο χαρακτήρα. Επειδή όλες οι πανορθόδοξες συναντήσεις των Προκαθημένων μπορούν να γίνονται μόνο αν συγκαλούνται και προεδρεύονται από τον Οικουμενικό Πατριάρχη. Εξάλλου δεν πρέπει να ξεχνάμε, ότι μετά την χορήγηση του Τόμου του Αυτοκεφάλου στην Εκκλησία της Ουκρανίας, αυτή είναι 15η στο Δίπτυχο και υποχρεωτικά πρέπει να συμμετέχει και αυτή σε όλες τις πανορθόδοξες συναντήσεις. Θέλω να υπογραμμίσω, ότι είμαστε ανοιχτοί για τον διάλογο με όλες τις Τοπικές Εκκλησίες, και αν υπάρχουν κάποια «ουκρανικά ζητήματα», ζητάμε από τους αδελφούς μας να απευθύνονται στο Κίεβο, σε μας, και εμείς μετά χαράς θα τα απαντάμε. Από την άλλη, μου φαίνεται ότι ούτε πρέπει να γίνεται προσπάθεια να αποδειχθεί ότι είναι αδύνατη η λήψη οποιασδήποτε απόφασης για την Ουκρανία χωρίς τη συμμετοχή της και χωρίς τη συμφωνία της ίδιας της Ουκρανίας.
– Πολύς λόγος γίνεται για τα πρωτεία του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Θεωρείτε ότι βρισκόμαστε σε ένα σχέδιο αμφισβήτησης;
Τα πρωτεία του Οικουμενικού Πατριάρχη δεν είναι τα πρωτεία της εξουσίας ή της κυριαρχίας/υπεροχής. Είναι τα πρωτεία της ιδιαίτερης ευθύνης και του διακονήματος. Εάν κάποιος προσπαθεί να το αμφισβητήσει, αυτόματα θα πρέπει να αμφισβητήσει τις Οικουμενικές Συνόδους.
– Το τελευταίο διάστημα Μαυροβούνιο και Βόρεια Μακεδονία θέλουν αυτοκέφαλες Εκκλησίες. Η Σερβία αλλά και το σύνολο των Εκκλησιών αντιδρούν. Ποιά η θέση σας;
Οπως είναι γνωστό, όλες οι καινούριες Αυτοκέφαλες Εκκλησίες ήταν πανορθόδοξα ανακηρυγμένες ως ανεξάρτητες διά της χορήγησης του Τόμου από τον Οικουμενικό Πατριάρχη. Η ίδια η Εκκλησία της Σερβίας απευθύνθηκε προς την Εκκλησία της Κωνσταντινουπόλεως ως τον Πρώτο Θρόνο και τη Μητέρα Εκκλησία για να πάρει τον Τόμο του Αυτοκεφάλου. Επομένως ο μοναδικός δρόμος της επίλυσης όλων των διαφορών σε αυτά τα ζητήματα είναι η προσφυγή προς το Οικουμενικό Πατριαρχείο.
– Τι θα λέγατε σήμερα στον Ονούφριο;
Ο Τόμος Αυτοκεφάλου χορηγήθηκε στην Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας και όχι σε κάποιο ξεχωριστό της μέρος. Και στην Ενωτική Σύνοδο στο Ναό της Αγίας Σοφίας στις 15 Δεκεμβρίου του 2018 ο Οικουμενικός Πατριάρχης καλούσε όλους τους Ουκρανούς ιεράρχες. Ο διαχωρισμός των Ορθοδόξων στην Ουκρανία είναι αφύσικος και μη σωστός. Επομένως θα έκανα έκκληση προς τον Δεσπότη Ονούφριο και όλους τους άλλους που σήμερα στην Ουκρανία υπάγονται ακόμα στο Πατριαρχείο της Μόσχας, στο διάλογο και στην ένωση. Οι καρδιές μας είναι ανοιχτές για τα αδέλφια μας. Ακόμα και αν πριν δεν δεχτήκατε την ενότητα και την Αυτοκεφαλία της Εκκλησίας της Ουκρανίας, μπορείτε να το κάνετε τώρα!
– Θα συναντούσατε τον Πατριάρχη Μόσχας και τι θα συζητούσατε μαζί του;
Οπως είπα πριν, εμείς είμαστε ανοιχτοί για τον διάλογο με όλες τις Τοπικές Εκκλησίες, συμπεριλαμβανομένης της Ρωσικής Εκκλησίας. Γι’ αυτό δεν θα απέφευγα τη συνάντηση με τον Πατριάρχη Κύριλλο. Εχω τί να του πω, και για την Εκκλησία της Ουκρανίας, και για την επιθετικότητα που πραγματοποιεί η χώρα του εναντίον της χώρας μας. Είμαι πεπεισμένος ότι αργά ή νωρίς, η Ρωσική Εκκλησία θα ανοίξει, για τον διάλογο με την Εκκλησία της Ουκρανίας. Αν και στον ίδιο τον Πατριάρχη Κύριλλο, ο οποίος για 30 χρόνια πολεμούσε για την πνευματική εξουσία της Μόσχας πάνω από την Ουκρανία και εναντίον της Αυτοκεφαλίας μας, να συμφωνήσει τώρα να κάνει ισότιμο και εποικοδομητικό διάλογο θα του είναι πολύ δύσκολο.
– Σήμερα η Εκκλησία σε παγκόσμιο επίπεδο δοκιμάζεται από έντονα στοιχεία εκκοσμίκευσης. Τι πρέπει να γίνει για να ξεπεραστεί το πρόβλημα;
Η Εκκλησία της Ουκρανίας έχει μία μοναδική πείρα, επειδή διατηρήθηκε/επέζησε όχι απλά υπό τις συνθήκες της εκκοσμίκευσης, αλλά υπό τις συνθήκες της επιθετικής επιβολής του αθεϊσμού από την κρατική εξουσία, υπό τις συνθήκες των μακρόχρονων διωγμών. Και μετά τις δεκαετίες των διωγμών, αυτή αναγεννήθηκε.
Η Εκκλησία έχει τί να προτείνει στην κοινωνία. Και παρά το γεγονός ότι δεν είμαστε ειδικοί για όλα τα κοσμικά ζητήματα, η Εκκλησία όμως βλέπει τη σημαντικότητα διαφόρων κοινωνικών απαιτήσεων, την ηθική τους διάσταση, που υπάρχει στον τομέα της αρμοδιότητάς της, και γι’ αυτό τείνει να γίνει ένας τόπος ανοιχτός, που θα αποτελέσει ένα μέρος συναντήσεων για αυτούς που αναζητούν απαντήσεις. Η Εκκλησία διαδραμάτιζε και συνεχίζει να διαδραματίζει έναν σημαντικό και μοναδικό ρόλο στη ζωή της κοινωνίας. Πρέπει να παραμείνει στο πλαίσιο της πνευματικής και όχι πολιτικής δύναμης, να είναι πιο ευρεία από το ιδεολογικό πλαίσιο και να μην μετατρέπεται στο εργαλείο για την πραγματοποίηση των πολιτικών ή επιχειρηματικών συμφερόντων.
– Τι πρέπει να γίνει για τους νέους, ώστε να έρθουν πιο κοντά στον Θεό;
Η Εκκλησία πρέπει να είναι ανοιχτή, ιδιαίτερα προς τη νεολαία. Αξίζει να ακούμε και να αισθανόμαστε όσα την ανησυχούν και την ενδιαφέρουν. Πρέπει να προσπαθούμε να μιλάμε με τους νέους ανθρώπους στο δικό τους «έδαφος», στη δικιά τους «γλώσσα». Τότε όσα λέει η Εκκλησία για τον Θεό, θα μπορέσουν να προκαλέσουν το ενδιαφέρον της νεολαίας. Οπως τότε, όχι και τόσο παλιά, όταν η Εκκλησία προκάλεσε το ενδιαφέρον το δικό μου και πολλών συνομηλίκων μου, αυτών που τώρα είναι ιερείς και αρχιερείς και δουλεύουν για την Εκκλησία τώρα και για τις επόμενες γενιές.
– Πώς κρίνετε το έργο και την προσωπικότητα του Οικουμενικού Πατριάρχη κ. Βαρθολομαίου;
Η Παναγιότητά του ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος είναι μία επιφανής προσωπικότητα. Είναι Ιεράρχης ο οποίος από τη μία αισθάνεται τη μεγάλη ευθύνη μπροστά στη μεγαλειώδη ιστορία του διακονήματος του Οικουμενικού Πατριάρχη, από την άλλη βλέπει τι πρέπει να γίνεται τώρα για το μέλλον και της Εκκλησίας της Κωνσταντινουπόλεως και όλης της Ορθοδοξίας και δεν φοβάται να ακολουθεί τον δύσκολο, αλλά σωστό δρόμο. Προσωπικά εγώ και όλη η Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας είμαστε ευγνώμονες σε αυτόν για την ακούραστη δουλειά του και την αγάπη, το αποτέλεσμα των οποίων είναι η παραλαβή από την Εκκλησία της Ουκρανίας του Τόμου Αυτοκεφάλου. Είναι όντως ένα συμβάν ορόσημο, και το όνομα του Πατριάρχη Βαρθολομαίου για πάντα θα παραμείνει εγγεγραμμένο στην ιστορία της Ουκρανίας και της Εκκλησίας μας.
– Πώς κρίνετε τη στάση του κ. Ιερώνυμου στο ουκρανικό;
Εχω ήδη πει στην αρχή, ότι είμαι ευγνώμων επίσης στον Μακαριώτατο Αρχιεπίσκοπο Ιερώνυμο για την υποστήριξή του που είναι πολύ σημαντική για μας. Τον θεωρώ πολύ γενναίο άνθρωπο. Η θέση/στάση του έδειξε ότι αυτός δεν φοβάται τις δυσκολίες και ακολουθεί τον δρόμο της αλήθειας.
– Τέλος, μπορεί η Ορθόδοξη Εκκλησία να παίξει σημαντικό ρόλο στην παγκόσμια ειρήνη και τα ανθρώπινα δικαιώματα;
Είμαι πεπεισμένος, πως ναι. Η Εκκλησία συνεχώς νοιάζεται για αυτά τα ζητήματα, μιλώντας για αυτά σε υψηλό επίπεδο. Π.χ. το περασμένο φθινόπωρο εγώ πήγα στις ΗΠΑ, όπου μου απονεμήθηκε το Βραβείο του Πατριάρχη Αθηναγόρα για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα. Το ευρύ ενδιαφέρον με το οποίο υποδέχτηκαν την Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας στις ΗΠΑ, σημαίνει την κατανόηση της σημαντικότητας του ρόλου της Εκκλησίας. Και στην Ουάσινγκτον και στο Κίεβο, εμείς συναντηθήκαμε με τον ΥΠΕΞ των ΗΠΑ Μάικ Πομπέο, μιλήσαμε για τα δικαιώματα των ανθρώπων που βρέθηκαν υπό την κατοχή στην Κριμαία και στο Ντονμπάς, για τα δικαιώματα όλων των ανθρώπων και όχι μόνο αυτών που θα εκκλησιάζονταν στους δικούς μας ναούς.
Από το πώς θα ξεπεραστεί η επιθετικότητα της Ρωσίας εναντίον της Ουκρανίας, εξαρτάται η ειρήνη και η σταθερότητα όχι μόνο στα ανατολικά της Ευρώπης ή ακόμα και σε ολόκληρη την Ευρώπη. Ολοι το βλέπουν ότι εάν δεν περατώνεται η επιθετικότητα, αυτή απλώνεται. Πριν απο μας θύματα της επιθετικότητας και επέμβασης έγιναν η Μολδαβία, η Γεωργία, και μετά από εμάς η Συρία, ενώ βλέπουμε τις προσπάθειες ανατροπής της κυριαρχίας και σταθερότητας των Βαλκανικών και Βαλτικών Χωρών. Υποστηρίζοντας λοιπόν την δίκαια ειρήνη για την Ουκρανία, εμείς πολεμάμε όχι μόνο για την απελευθέρωση από την κατοχή της Κριμαίας και ενός μέρους του Ντονμπάς, για τα δικαιώματα των ανθρώπων που μένουν εκεί ή κατέστησαν καταναγκαστικά εκτοπισμένοι, αλλά για την ειρήνη και τη σταθερότητα στην Ευρώπη και στον κόσμο.
