Από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της αγιογραφικής τέχνης στις μέρες μας, καλλιτέχνης με ευρύτατους οραματισμούς και επιτεύγματα, ο Βλάσης Τσοτσώνης δεν είναι μόνο ο δημιουργός μεγάλων τοιχογραφικών συνθέσεων στα σπουδαιότερα κέντρα της Ορθοδοξίας (Ιεροσόλυμα, Μετέωρα κ.λπ.), αλλά και ο κατεξοχήν ανανεωτής της, χωρίς να προδίδει ποτέ τον εκκλησιαστικό και ιερατικό χαρακτήρα της. Παρά το γεγονός ότι το βαθιά καλλιεργημένο τάλαντό του εμφανίζει δυναμικές εκρήξεις, χαλιναγωγείται και δημιουργεί, αποφεύγοντας τους σκοπέλους της εκκοσμίκευσης. Ακόμα και μέσα στο αυστηρό πλαίσιο της δογματικής αποτύπωσης, παραμένει ελεύθερος καλλιτέχνης.

Η πλαστικότητα των μορφών του, η ανοιξιάτικη δροσιά των χρωμάτων του, που θυμίζουν τις επιτυχέστερες βυζαντινές πραγματώσεις (π.χ. τρούλος παρεκκλησίου της Μονής της Χώρας, Κωνσταντινούπολη) και η δημιουργική επεξεργασία και ανάπλαση της κλασικής θεματογραφίας αποτελούν βασικά χαρακτηριστικά του Βλ. Τσοτσώνη, που κινείται και ενεργεί ως συνειδητός ζωγράφος. Κι έχει μεγάλη σημασία όταν αυτό επιτυγχάνεται μέσα στο αυστηρό πλαίσιο της ορθόδοξης αγιογραφίας.

Η ποιότητα στην απεικόνιση των μορφών, η ανάλαφρη πτυχολογία, ο σταθερός σχεδιασμός, η διάταξη και ο συνδυασμός προσωπικών αντιλήψεων με τον σεβασμό στη διαμορφωμένη αγιογραφική παράδοση διακρίνουν τη σοβαρή, αδρή και, ταυτόχρονα, σφριγηλή μορφή των έργων του. Ο Βλ. Τσοτσώνης «ποιεί τέχνην». Εγχείρημα εκ προοιμίου δύσκολο σε μια περιοχή τόσο ιδιότυπη, όπως αυτή.

 

Περίφημος ψηφιδογράφος

Ο Βλ. Τσοτσώνης δεν είναι μόνο «θεράπων» της αγιογραφίας σε φορητές εικόνες, εικόνες τέμπλου και τοιχογραφίες. Είναι και περίφημος ψηφιδογράφος, και μάλιστα συνόλων, αφού ευτύχησε να ιστορήσει τον τρούλο του Καθολικού του πανίερου ναού της Αναστάσεως της Αγίας Πόλης Ιερουσαλήμ και το Βαπτιστήριο της Αγίας Λυδίας στους Φιλίππους της Καβάλας, σε χώρους ιερούς, που πάτησαν τα πόδια του Ιησού Χριστού, αλλά και Αποστόλων του, όπως ο Παύλος.

Το τρίπτυχο της καλλιτεχνικής δημιουργίας του Βλάση Τσοτσώνη ολοκληρώνεται με τις ελεύθερες συνθέσεις του, που είναι πολύ σπουδαία συμβολή στην κατεύθυνση της ελληνοκεντρικής ζωγραφικής. Συνεχίζοντας τη γραμμή του Κόντογλου, του Εγγονόπουλου, του Τσαρούχη, του Βασιλείου, οι κλασικές καταβολές του τροχίζονται στη βυζαντινή και μεταβυζαντινή συνέχεια, για να εκφράσουν, να σχολιάσουν, να ερμηνεύσουν, να αναλύσουν και να αποτυπώσουν τον σημερινό σύγχρονο κόσμο, με την πάλη του ανθρώπου ανάμεσα στο καλό και στο κακό, την επισήμανση των προβλημάτων και των αδιεξόδων του, την αιώνια αναμέτρηση του Ουρανού και της Γης.

Και σε αυτό η ευρηματικότητα των αγγέλων και των δαιμόνων γίνεται εργαλείο στα χέρια και στον χρωστήρα του για πρωτότυπες μοναδικές συνθέσεις.

 

«Η Πολιτεία των αγγέλων»

Η παρουσία των αρχαγγέλων και άλλων αγγέλων στη βυζαντινή και μεταβυζαντινή τέχνη είναι πολύ εκτεταμένη, με πολλές μορφές και σε πολλές περιστάσεις. Μεμονωμένοι, ολόσωμοι, ανά τρεις, ως σύνολα, σε συμβάντα της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης, ιστορούνται όπως οι υπόλοιπες μορφές αγίων κ.λπ., με σώματα – αν και δεν έχουν, πρόκειται για άυλα όντα. Βεβαίως, και οι άγιοι ανήκουν πλέον στη Θριαμβεύουσα Εκκλησία, όμως πριν από την κοίμησή τους υπήρξαν άνθρωποι, αλλά και ο Χριστός ο ίδιος ενανθρώπησε. Ο Πατέρας, το πρώτο πρόσωπο της Αγίας Τριάδος, ουδέποτε ώφθη γελών, γι’ αυτό και παριστάνεται συμβολικά με τη «Φιλοξενία του Αβραάμ» (τους τρεις αγγέλους).

Οι άγγελοι, λοιπόν, είναι πνεύματα, ουράνια όντα, τα οποία έχουν εμφανιστεί στους ανθρώπους με νοερή εικόνα. «Οι άγγελοι είναι καθαρά και τέλεια πνεύματα. Δεν τα περιορίζει ούτε χώρος, ούτε χρόνος, δεν έχουν ηλικία, ούτε νεότητα, ούτε γηρατειά, αλλά μια ζωή σε όλη την πληρότητά της. Δεν μπορούμε με τα σωματικά μας μάτια να τους δούμε, δεν μπορούμε να έχουμε ακόμα ούτε και μια σκιερή εικόνα της μεγαλοσύνης τους και της ισχύος τους (Αλεξάνδρας μοναχής: «Οι άγγελοι, μια ζωντανή παρουσία», μτφρ. Ελένης Δ. Γκανούρη, Αθήνα 1994, σ. 18).

 

Η Βασιλεία του Φωτός

Ο Βλάσης Τσοτσώνης από πολλά χρόνια δημιουργεί πάνω στο θέμα των αγγέλων, όχι όμως αγγέλων στατικών, αλλά σε κινητικότητα, ζωντανών, με πλήθος παραλλαγών, με συμμετοχή στη ζωή των ανθρώπων σε σχέση με τα προβλήματά τους. Υπάρχει ένας στίχος σε ένα τραγούδι του μεγάλου Νεοέλληνα συνθέτη Μάνου Χατζιδάκι («Ελένη») που μιλάει για έναν άγγελο ο οποίος ξυπνά και φτερουγίζει κάτω από τον τρούλο της Αγιάς Σοφιάς. Έτσι κι οι άγγελοι του Τσοτσώνη φτερουγίζουν γύρω από τους Παντοκράτορές του και δεσπόζουν σε σειρά συνθετικών έργων του, με διαλόγους, προσωπογραφίες αγγέλων, ερωτικούς, δοξαστικούς, φύλακες-αγγέλους (σειρά «Φυλάττειν»), αγγέλους και δαίμονες της αποκάλυψης.

Στην έκθεση του καλλιτέχνη που είχε οργανωθεί το 1998 στο Γκάζι με τον τίτλο «Η Πολιτεία των Αγγέλων» παρουσιάστηκε η πλέον εκτεταμένη και ολοκληρωμένη σπουδή του πάνω στους αγγέλους. Η Πολιτεία, όμως, αυτή δεν είναι μετέωρη. Βρίσκεται μεταξύ Ουρανού και Γης, μεταξύ δηλαδή του Θεού και των ανθρώπων. Άγγελοι και δαίμονες μετέχουν στον πόλεμο ανάμεσα στο καλό και το κακό, στην απελευθέρωση από τα δεσμά της δουλείας στην ύλη και στην αλλοτρίωση, στην ειρήνη και στον πόλεμο, στη ζωή και στον θάνατο, στη δημιουργία και την αβελτηρία, στην αρετή και την αμαρτία.

Ό,τι διακρίνει τους αγγέλους του είναι πολυστροφία, κινητικότητα, παιχνίδισμα, χρωματική αρμονία. Έχεις την εντύπωση ότι ακούς το φτερούγισμά τους, ότι τα φτερά τους αναρριπίζονται από τους ανέμους του Σύμπαντος. Και βλέποντας τους δαίμονες (αριθμητικά λιγότερους) που έχουν συνθλιβεί και είναι περίλυποι από τη νίκη των αγγέλων. Το σκοτάδι διαλύεται και βασιλεύει το Φως. Αυτό είναι και το μήνυμα που θέλει να δώσει σε τελευταία ανάλυση ο ζωγράφος. Δεν κάνει μανιέρα με τους αγγέλους ο Τσοτσώνης, αλλά ζωογονεί την αποτελματωμένη, την ασθμαίνουσα, την καθημαγμένη ανθρωπότητα, της δίνει καινούργια φτερά για νέα πετάγματα.

Ό,τι διακρίνει τους αγγέλους του είναι πολυστροφία, κινητικότητα, παιχνίδισμα, χρωματική αρμονία. Έχεις την εντύπωση ότι ακούς το φτερούγισμά τους, ότι τα φτερά τους αναρριπίζονται από τους ανέμους του Σύμπαντος

Πλούσιο βιογραφικό, γεμάτο… τέχνη

Ο Βλάσης Τσοτσώνης γεννήθηκε στο Βέλο Κορινθίας το 1951. Σπούδασε Καλές Τέχνες στην Αθήνα και αγιογραφία στο εργαστήρι του Γεωργίου Κουτλίδη.

Συνοπτικά, μεταξύ των έργων του αναφέρουμε τα ψηφιδωτά του Καθολικού, τις εικόνες του τέμπλου και τις τοιχογραφίες της Τράπεζας της Ιεράς Μονής Χρυσοβαλάντου στη Λυκόβρυση Αττικής, την παράσταση της Αποκαθήλωσης στην είσοδο του Ι.Ν. της Αναστάσεως στα Ιεροσόλυμα και τον ψηφιδωτό διάκοσμο του τρούλου του ίδιου ναού που απεικονίζει τον Παντοκράτορα, τους Πατριάρχες και τον δοξαστικό διάκοσμο αγγέλων, τις τοιχογραφίες στο Καθολικό της Ι.Μ. Αγίου Στεφάνου Μετεώρων, τον Ι.Ν. της Αγίας Παρασκευής Μετσόβου, τα ψηφιδωτά στον ναό της Ζωοδόχου Πηγής Ναυπλίου, την αγιογράφηση του τρούλου του ναού του Αγίου Δημητρίου στο Μελίσσι Κορινθίας και του ναού Αγίας Τριάδος Αγρινίου, την ψηφιδωτή σύνθεση στον Ι.Ν. Προφήτου Ηλία στην Τρίπολη, τα ψηφιδωτά του τρούλου του Βαπτιστηρίου του Ναού της Αγίας Λυδίας στους Φιλίππους και τη σύνθεση ψηφιδωτού 35 τ.μ. στο βήμα του Αποστόλου Παύλου στην Καβάλα, με θέμα «Η άφιξη του Αποστόλου Παύλου στη Νεάπολη Φιλίππων».

Ακόμα, τοιχογραφίες και ψηφιδωτά στον Άγιο Κωνσταντίνο Γλυφάδας, τις τοιχογραφίες του Ι.Ν. Αγίου Γεωργίου Χαλανδρίου, τις αγιογραφικές εργασίες στον τρούλο του Πατριαρχικού Ι.Ν. Υπαπαντής του Κυρίου στο Αμμάν της Ιορδανίας, τις οκτώ συνθέσεις από τη ζωή του Κυρίου για τον Ι.Ν. Αγίου Δημητρίου στη Ζυρίχη της Ελβετίας, τις αγιογραφικές εργασίες στον Ι.Ν. της Παναγίας του Πατριαρχείου Αντιοχείας στη Λιβόνια του Μίσιγκαν (ΗΠΑ), τη δημιουργία τριών (3) συνθέσεων στον Καθεδρικό της Μόντενα στην Ιταλία (μνημείο προστατευόμενο από τη UNESCO), τις αγιογραφικές εργασίες στο Καθολικό της Ι.Μ. Ταξιαρχών Μιχαήλ και Γαβριήλ στο Πήλιο, τις αγιογραφικές εργασίες του Ι.Ν. Κοιμήσεως της Θεοτόκου στο Κλερ Σορς του Μίσιγκαν (ΗΠΑ) και την αγιογράφηση του παρεκκλησίου της Αγίας Βαρβάρας στην Ι.Μ. Ρουσάνου στα Μετέωρα.

Κατά τη διάρκεια των Ολυμπιακών Αγώνων στην Αθήνα το 2004, εκπροσώπησε στην Πολιτιστική Ολυμπιάδα την Εκκλησία της Ελλάδος με το έργο του «Παναγία, Πλατυτέρα, η Ειρήνη του Κόσμου». Το 2008-2009, υπό την αιγίδα του πολιτιστικού τμήματος του υπουργείου Εξωτερικών, πραγματοποιήθηκε έκθεση των έργων του στο Μόναχο της Γερμανίας.  

 

Αποσπάσματα από το βιβλίο του Ι. Μ. Χατζηφώτη: «Βλάσης Τσοτσώνης ο ζωγράφος των αγγέλων» (Επιμέλεια: Λ.Ι. Χατζηφώτη)