Όπως μεταφέρει ένας ανώτατος δικαστικός από τη Λάρισα δύο φίλοι επισκέφτηκαν τον γέροντα και τον ρώτησαν εάν είναι σωστό το ζευγάρι να έχει διαφορετικό πνευματικό. Ο άνδρας είχε πνευματικό έναν μοναχό από τα μετέωρα και η γυναίκα από το Άγιο Όρος. « Το ζευγάρι πρέπει να έχει έναν μοναχό ώστε να τους καθοδηγεί ενιαία και να προλαβαίνει καταστάσεις.
Να πεις στη γυναίκα σου καλός ο καθηγητής πανεπιστημίου ( ο μοναχός από το Όρος) αλλά καλύτερος ο αγροτικός γιατρός , (ο μοναχός από τα Μετέωρα).Τον καθηγητή πανεπιστημίου πόσες φορές θα τον δει. Ενώ τον αγροτικό γιατρό θα τον έχει δίπλα της κάθε μέρα».
…«Δεν είναι καλό να αλλάζει κανείς πνευματικούς. Για σκεφτείτε μια οικοδομή στην οποία αλλάζουν συνέχεια οι μηχανικοί και οι οικοδόμοι. Δεν πρόκειται να γίνει σωστή».
Ο ρόλος του πνευματικού στην ελλαδική Εκκλησία πάντα ήταν ιδιαίτερος .Πολλές φορές όμως ο τρόπος με τον οποίο αντιμετώπιζε “την αμαρτία” ήταν αυστηρός .Ο Παίσιος είχε τη δική του άποψη για την προσωπικότητα και τον ρόλο του πνευματικού:
« Ο πνευματικός πρέπει να είναι ελεύθερος και να ενεργεί ανάλογα. Να μην ακολουθεί κάποια γραμμή που του βάζουν οι άλλοι».
…«Ο κόσμος έχει σήμερα ανάγκη από καλούς πνευματικούς. Είναι λίγοι σήμερα οι καλοί πνευματικοί και αυτοί οι λίγοι που μείνανε επειδή τους πηγαίνει πολύς κόσμος αναγκάζονται να κάνουν βιαστικά τη δουλειά τους .Σαν το καλό χειρουργό ο οποίος κάνει πολλές επεμβάσεις και κουράζεται με αποτέλεσμα να μην αποδίδει πάντα όσα πρέπει .Αν υπήρχαν καλοί πνευματικοί δεν θα υπήρχαν τόσοι ψυχίατροι».
…«Ο πνευματικός πρέπει να βλέπει τον κάθε άνθρωπο χωριστά και να ενεργεί ανάλογα. Για μένα ο πνευματικός που εφαρμόζει τους κανόνες χωρίς να εξετάζει την κάθε περίπτωση χωριστά, είναι εγκληματίας».
Ο μοναχισμός ως ιδέα
Ο ρόλος των μοναχών και κυρίως αυτών που έχουν επιλέξει το Άγιο Όρος έχει χαρακτηριστεί από όλους σημαντικός. Ο γέρων Παίσιος όμως διατηρεί τις επιφυλάξεις , είναι επικριτικός αλλά και αντίθετος με πολλές πρακτικές που έχουν τις ρίζες τους στη “κοσμική δικαιοσύνη”. Ο ίδιος έχει γράψει αρκετά κείμενα ,ενώ πολλές είναι οι επιστολές που έχει αποστείλει σε πατρικό ύφος στις μοναχές του ησυχαστηρίου στη Σουρωτή, στις οποίες κάνει αναφορές “στον ιδανικό μοναχό”:
«Ο μοναχός θα είναι αδικαιολόγητος εάν δεν κινηθεί στο χώρο της γενικής αγάπης .Επιβάλλεται να βγει από την μικρή του οικογένεια και να μπει στη μεγάλη οικογένεια. Από έναν οικογενειάρχη ο θεός δεν ζητήσει να φτάσει σ αυτή την κατάσταση».
«Ο μοναχός είναι φως, φάρος στα βράχια και όχι φανός στον κόσμο».
Απευθυνόμενος στους αρχαρίους μοναχούς έγραφε:
«Αγάπησε το κελί σου, την κυψέλη σου ,διότι αυτό θα σε βοηθήσει στη συγκέντρωση σου και θα φτάσεις στο μέλι των αρετών , οι οποίες θα σε γλυκάνουν περισσότερο από το μέλι».
Ο Παίσιος έβλεπε μεγάλες διαφορές μεταξύ των μοναχών που ζουν στα μοναστήρια και αυτών που βιώνουν …την ερημιά του κελιού όπως αυτός. Μάλιστα για είχε φτάσει σε σημείο να χαρακτηρίζει τα μοναστήρια εργοστάσια:
«Υπάρχουν πουλιά του κλουβιού και πουλιά του κλαδιού. Κάποιοι μοναχοί μοιάζουν με τα πουλιά του κλουβιού και επιζητούν τα κοινόβια μοναστήρια ενώ άλλοι μοιάζουν με τα πουλιά του κλαδιού και επιζητούν μια ελεύθερη ζωή στην έρημο».
«Είναι πολύ λυπηρό το ότι μερικοί ηγούμενοι κατάντησαν διευθυντές εργοστασίων. Έχουν άγχος και αγωνία, για να γίνουν οι δουλειές τους.
Εδώ δεν ήρθαμε για τέτοια πράγματα Ας μη ξεχνάμε το σκοπό μας. Πήγα και εγώ σε ένα μοναστήρι .Είδα τον ηγούμενο να γυρίζει μέσα στο μοναστήρι να δει αν γίνονται καλά τα διακονήματα. Αντί να κάνει κομποσκοίνι στο κελί του για τα παιδιά του, χάνει τον καιρό του για ασήμαντα πράγματα».
Ήταν ιδιαίτερα αυστηρός όταν οι μοναχοί δεν αρκούνταν στα απαραίτητα αλλά ζητούσαν το κάτι παραπάνω:
«Πολλοί μοναχοί δεν περιορίζονται στα απαραίτητα, τα απλά, τόσο για τον εαυτό τους όσο και γενικότερα για τη μονή, για να μη δέχονται και από τους πιστούς, αλλά να τους παρακινούν να βοηθούν μόνοι τους , τους φτωχούς αδελφούς που υποφέρουν. Αυτοί όμως τι κάνουν. Μαζεύουν και τον ιδρώτα ακόμη των φτωχών και γεμίζουν ένα σωρό καντήλια και καμπάνες νομίζοντας ότι δοξολογείται ο θεός. Αυτού του είδους όμως η ευλάβεια είναι σαν την ευλάβεια πού είχαν πολλοί Ρώσοι κληρικοί οι οποίοι έγιναν αιτία χωρίς να το θέλουν, τα καντήλια , οι πολυέλαιοι και οι καμπάνες να γίνουν κανόνια και να χτυπήσουν την ίδια την Εκκλησία του Χριστού…
…Εμείς οι μοναχοί αλλά και οι κληρικοί σκορπούμε αθεΐα ,όταν δεν ζούμε σύμφωνα με το Ευαγγέλιο .Ο κόσμος έχει ανάγκη από τις αρετές μας και όχι από τα χάλια μας».
Οι συμβουλές του προς αρχαρίους μοναχούς ήταν σαφείς και απλές: «Αποφεύγετε τα τρία «φ»: τη Φιληδονία, τη φιλοδοξία και τη φιλαργυρία».
Ο πραγματικός ρόλος του μοναχού;
Ο Παίσιος πάντα πίστευε ότι δεν είναι δουλειά του μοναχού να βοηθάει κάποιον προσφέροντας του υλικά αγαθά, αλλά δια της προσευχής. Με την άποψη αυτή έχουν ταυτισθεί κατά καιρούς και πολλοί ιεράρχες. Έλεγε :Άλλη είναι η δουλειά του μοναχού: ο ασύρματος , η προσευχή. Δεν είναι να πάει φασόλια και μανέστρα σ΄ένα φτωχό. Καλό είναι κι αυτό. Αλλά να το κάνει ένας οικογενειάρχης, μια μητέρα. Είναι δύο πεδία: ένα ανθρώπινο, ένα θείο. Ότι δεν μπορεί να κάνει ο άνθρωπος , το κάνει ο θεός ακούγοντας την προσευχή του μοναχού. Ότι δεν μπορούν να κάνουν όλοι οι άνθρωποι της γης, αν μαζεύονταν το κάνει ο μοναχός. Και δεν του περνάει από το μυαλό ότι κάτι κάνει , γιατί δεν το έκανε αυτός ,αλλά ο θεός.
Αυτή είναι η δουλειά του μοναχού. Όχι να γυρίζει και να δίνει μανέστρα.
Το γεγονός ότι ο ίδιος δεν έγινε παπάς δεν τον εμπόδιζε να είναι σκληρός με συμπεριφορές που δεν έχουν καμία σχέση με την Εκκλησία:
«Στην κλήρο οι περισσότεροι ξεκινούν με καλή διάθεση, αλλά μετά αρχίζει ο διάβολος τη δουλειά του και βλέπεις να μπαίνει η μανία για χρήματα , η μανία για αξιώματα και τα ξεχνούν όλα. Ενώ ξεκίνησαν για τον χριστό καταλήγουν στο χρυσό”.
