Της Λητώς Μησιακούλη
Η ιστορία της ανακάλυψης μιας νέας εικόνας του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου ταράζει τα νερά στον χώρο της εγχώριας και διεθνούς αγοράς Τέχνης, καθώς, ενώ το έργο χρονολογείται από το 1567, μόλις πρόσφατα πιστοποιήθηκε η γνησιότητα της υπογραφής του καλλιτέχνη. Πρόκειται για μια μικρή εικόνα του Αγ. Δημητρίου, η οποία ζωγραφίστηκε από τον Δομήνικο Θεοτοκόπουλο και για πρώτη φορά παρουσιάζεται δημοσίως στο Τρεβίζο της Ιταλίας.
«Η εικόνα του Αγίου Δημητρίου έχει διαστάσεις 27,4 x 21,9 εκ. Αγοράστηκε από τον σημερινό ιδιοκτήτη τον προηγούμενο Μάρτιο, μέσω Διαδικτύου, από έναν μικρό οίκο δημοπρασιών στη Γαλλία. Στη δημοπρασία, η εικόνα βρισκόταν μέσα σε κουτί, με φαρδιά κορνίζα και τζάμι στο μπροστινό μέρος. Το πίσω μέρος καλυπτόταν με χαρτιά, τα οποία, όταν αφαιρέθηκαν, αποκάλυψαν μια αυτοκόλλητη ετικέτα, η οποία μαρτυρεί ότι η εικόνα είχε λάβει μέρος στην έκθεση “La Peinture Religieuse Grecque” που είχε διοργανώσει στην Γκαλερί Saint Francois της Λιόν το 1935 η Ένωση Ελλήνων της Λιόν», αποκαλύπτει στην «Κιβωτό της Ορθοδοξίας» η κ. Μαρία Παφίτη, dealer εικόνων, ειδική σύμβουλος στη Βυζαντινή Τέχνη και εξειδικευμένη στην πρώιμη περίοδο του Ελ Γκρέκο.
Σχετικά με την ιδιοκτησία της εικόνας, η κ. Παφίτη αναφέρει επιπλέον στοιχεία. Σύμφωνα με τις πληροφορίες της ετικέτας, ιδιοκτήτης ήταν ο Louis Maudet, δικηγόρος από τη Λιόν. Υπάρχει ακόμη ο κατάλογος της σχετικής έκθεσης, μέσω του οποίου μαθαίνουμε ότι διευθυντής της Γκαλερί Saint Francois ήταν ο κυπριακής καταγωγής Νίκος Δίκαιος. Στον κατάλογο, ο απεικονιζόμενος αναγνωρίζεται σύμφωνα με την επιγραφή ως ο Άγιος Δημήτριος. Παρ’ όλα αυτά, όπως μας πληροφορεί η κ. Παφίτη, στη δημοπρασία του προηγούμενου Μαρτίου πωλήθηκε ως Άγιος Γεώργιος. «Αυτό συνέβη μάλλον επειδή ο δράκος συναντάται συνήθως στις εικόνες του Αγίου Γεωργίου. Ο νέος ιδιοκτήτης, θέλοντας να ελέγξει την κατάσταση της εικόνας, την έβγαλε από το κουτί. Παρατηρώντας την, εντόπισε στο κάτω δεξί μέρος, δίπλα από τη μαρμάρινη βάση του θρόνου, μια επιγραφή με μαύρα γράμματα: “Χειρ Δομήνικου”», περιγράφει λεπτομερώς.
Παράλληλα, η Ιταλίδα συντηρήτρια Mariella Lobefaro, που εξέτασε την εικόνα, διαβεβαίωσε την κ. Παφίτη ότι η υπογραφή και η ζωγραφική είναι ακριβώς της ίδιας περιόδου. «Η κ. Lobefaro είναι πεπεισμένη ότι πρόκειται για αυθεντικό έργο του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου. Εάν αυτό ισχύει, σημαίνει ότι η έκθεση του Τρεβίζο παρουσιάζει μια εικόνα που χρονολογείται στην κρητική περίοδο του Ελ Γκρέκο, κάνοντάς την το πέμπτο γνωστό έργο που ζωγράφισε ο καλλιτέχνης πριν εγκαταλείψει τη γενέθλια γη του», τονίζει.
Συνωστισμός στο Τρεβίζο Ιταλίας
Αυτές τις ημέρες, η περίφημη εικόνα του Αγίου Δημητρίου παρουσιάζεται μαζί με άλλα έργα του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου σε μια έκθεση εξαιρετικά σημαντική, καθώς επικεντρώνεται στα έργα που ο γνωστός Κρητικός δημιούργησε κατά τη δεκαετία που έζησε στην Ιταλία.
Το πρώτο μέρος παρουσιάζει την αφετηρία της ζωγραφικής του, στην Κρήτη, και τον εκάστοτε πολιτιστικό περίγυρο εντός του οποίου εκπαιδεύτηκε ως αγιογράφος. Το δεύτερο και κυρίως μέρος φωτίζει την ιταλική του περίοδο. Περιλαμβάνει έργα του ιδίου και άλλων σύγχρονων καλλιτεχνών, οι οποίοι έπαιξαν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση του δικού του ύφους.
Ακόμη, εκτίθεται το γράμμα που συνέταξε ο Κροάτης μικρογράφος Τζιούλιο Κλόβιο για να συστήσει τον Θεοτοκόπουλο στον καρδινάλιο Φαρνέζε και στο οποίο τον αναφέρει ως «νεαρό Κρητικό μαθητή του Τισιανού». Υπάρχει όμως και η επιστολή που συνέταξε ο ίδιος ο Θεοτοκόπουλος, στην οποία εκφράζει το παράπονό του όταν αποπέμφθηκε από τον οίκο των Φαρνέζε.
Στο τρίτο μέρος της έκθεσης παρουσιάζεται μια επιλογή από πίνακες της ισπανικής περιόδου του καλλιτέχνη, που απεικονίζουν μερικά από τα πιο προσφιλή του θέματα. Πρόκειται για πρωτοβουλία του καθηγητή Lionello Puppi, του πρώτου ακαδημαϊκού που άρχισε να μελετά τόσο νωρίς το έργο του Ελ Γκρέκο και οποίος συνεργάστηκε για την ολοκλήρωση της έκθεσης με την κ. Μαρία Παφίτη και άλλους ειδικούς στο έργο του Κρητικού καλλιτέχνη.
Η Σταύρωση
Το πιο σημαντικό έργο που εξασφάλισε η κ. Παφίτη στην έκθεση του Τρεβίζο είναι η «Σταύρωση», που προέρχεται από τη συλλογή του μεγιστάνα Φαγιέζ Σαροφίμ, ορθόδοξου κόπτη από την Αίγυπτο, που, όπως πληροφορεί η ίδια, ζει στο Τέξας. «Ο μικρός αυτός πίνακας ανήκει σε μια κατηγορία έργων που απεικονίζουν παραλλαγές του ιδίου θέματος. Ο καλλιτέχνης πειραματιζόταν με την εικονογραφία, τα χρώματα, τις διαστάσεις, αλλά και τα υλικά. Για παράδειγμα, η Σταύρωση αυτή είναι ζωγραφισμένη σε χαλκό και όχι ξύλο ή πανί, υλικά που χρησιμοποιούσε συχνότερα ο καλλιτέχνης. Ακόμη, η παρουσία της συγκεκριμένης Σταύρωσης είναι ιδιαίτερα σημαντική, διότι ο ιδιοκτήτης δεν τη δάνεισε προηγουμένως σε άλλες εκθέσεις στην Ευρώπη, ούτε καν πέρσι, όταν πραγματοποιήθηκαν οι μεγάλοι εορτασμοί για τα 400 χρόνια από τον θάνατο του καλλιτέχνη. Μόνο το 2010 εκτέθηκε για μερικούς μήνες στο Kimbell Museum του Τέξας. Είναι λοιπόν μεγάλο προνόμιο τόσο για εμάς όσο και για τους Ευρωπαίους φιλότεχνους να την έχουμε στην έκθεση του Τρεβίζο και να μπορούμε να τη μελετήσουμε από κοντά», αποκαλύπτει στην «ΚτΟ».
