Ο Άγιος Βάρβαρος ο Β’ο Πενταπολίτης Ξηρομερίτης έζησε , σύμφωνα με τον ηγούμενο της Ιεράς Μονής του Αγίου Γεωργίου Πόρτας Ξηρομέρου Αιτολωακαρνανίας Ματθαίο ήταν συγχρονός του και έζησε κατά τον 16ο αιώνα. Οπως αναφέρεται στο βιβλίο του αρχιμανδρίτη Αυγουστίνου Κατσαμπίρη “Συναξαριστής των Αιτωλοακαρνάνων Αγίων’, κατάγονταν από την Πεντάπολη Ξηρομέρου και ήταν Χριστινός.Κατά το 1520 πειρατές μέσω του Αμβρακικού Κόλπου πάτησαν την περιοχή και το χωριό Πεντάπολη ,το σημερινό Αετό όπου συνέλαβαν πολλούς αιχμαλώτους , μεταξύ των οποίων τον νεαρό τότε Βάρβαρο, τους οποίους στη συνέχεια πούλησαν.Τον νεαρό Βάρβαρο πούλησαν σε Τούρκους στους οποίους έμεινε 24 χρόνια .Παρά τις πιέσεις που του ασκήθηκαν δνε άλλαξε την πίστη του .Το 1544 , όταν οι Τούρκοι είχαν αποφασίσει να οχυρώσουν τη γειτονική Πρέβεζα ανάγκασαν τους αιχμαλώτους και τον Βάρβαρο να συγκεντρώσουν τα απαραίτητα υλικά στη θέση νησί στην Βόνιτσα.Ο Βάρβαρος αν και δεμένος με αλυσίδες στο λαιμό και τα πόδια κατάφερε να αποδράσει και να καταφύγει σε μια σπηλιά στο χωριό Τρύφο Ξηρομερίου, όπου έμεινε επί 18 χρόνια φέρων , σύμφωνα με την παράδοση τις αλυσίδες από ευγνωμοσύνη στον θεό που τον απελευθέρωσε. Λέγεται οτι στο σπήλαιο εκείνο είχε μονάσει ο Αγιος Βάρβαρος ο μυροβλύτης ο οποίος έζησε κατά τον 9ο αιώνα.
ως ασκητής έγινε γρήγορα γνωστός στους ντόπιους οι οποίοι τον επισκέπτονταν συχνά.Τις κυριακές δε και τις γιορτές κατέβαινε από τη σπηλιά και εκκησιάζονταν στον Τρύφο.
Στο σπήλαιο έζησε 18 χρόνια και εκοιμήθη το 1562 .Η κοιμησή του έγινε γνωστή δια”θείου οράματος” στον τότε ηγούμενο της Μονής Πόρτας Ματθαίο, αλλά και στους ηγούμενους των μονών Αγίας Τριάδας Νεκτάριο και Προφήτου Ηλίου Δραγαμέστου Ευθύμιο στους οποίους δόθηκε εντολή να πάνε στη σπηλιά για την ταφή. Οι τρείς ηγούμενοι με πλήθος πιστών πήγαν στον χώρο που τους υποδείχτηκε . Λίγο πριν την ταφή ,σύμφωνα πάντα με την τοπική παράδοση ,μία τυφλή που σπάστηκε το λείψανο θεραπεύθηκε , όπως και πολλοί άλλοι στη συνέχεια.
Στην ίδια σπηλιά τον 9ο αιώνα έζησε ο Άγιος Βάρβαρος ο Μυροβλύτης .Σύμφωνα με τον βιογράφο του Κωνσταντίνο Ακροπολίτη ( η κόρη του θεραπεύτηκε από το μύρο που ανάβλυζε από τον τάφο του) ο Αγιος κατάγονταν από την Πεντάπολιν της Λιβύης και ήταν Βάρβαρος πειρατής μέλος της συμμορίας η οποία δρούσε στα παράλια της Ακαρνανίας και της Ηπείρου. Σε μια συμπλοκή με τους ντόπιους οι πειρατές σκοτώθηκαν όλοι εκτός από τον Βάρβαρο , ο οποίος κατάφερε να διαφύγει .Για μεγάλο χρονικό διάστημα περιπλανιόταν στα δάση της περιοχής και ζούσε ληστεύοντας.
Ζούσε σε σπηλιές και δύσβατα μέρη στα βουνά της Ακαρνανίας .Έγινε ο φόβος και τρόμος της περιοχής, κάνοντας επιδρομές σε ανύποπτους αγρότες. Η φήμη του απλώθηκε παντού, λεγόταν ότι έτρωγε ανθρώπινες σάρκες και όσο και να προσπάθησαν να τον συλλάβουν οι Ακαρνάνες. Κάποια μέρα είδε ο Βάρβαρος από μακριά τον ιερέα του χωριού Τρύφου π. Ιωάννη Νικοπολίτη να μπαίνει στον Ναό του Αγίου Γεωργίου, που βρισκόταν στην περιοχή Νύσσα για να τελέσει τη Θ. Λειτουργία. Κατέστρωσε το σχέδιο να ληστέψει τον ευλαβή ιερέα και να τον φονεύσει. Άργησε όμως να φτάσει στην εκκλησία του Αγ. Γεωργίου και ο ιερεύς είχε προχωρήσει αρκετά στη Θ. Λειτουργία. Μπαίνοντας όμως στο ναό βρέθηκε σε μια υπερφυσική κατάσταση. Είδε τον ιερέα λουσμένο μέσα σ΄ ένα θεϊκό φως, να βρίσκεται μπροστά στην Αγία Τράπεζα και μην πατά στο έδαφος. Είδε, όπως αναφέρει ο Ακροπολίτης, και δυο νεαρούς άνδρες που έλαμπαν περισσότερο από τον ήλιο και κρατούσαν τον ιερέα από κάθε μια πλευρά και ΄΄τον είχαν σηκώσει μετέωρο μέχρι δυο πήχεις πάνω από τη γη. Ξαφνικά αισθάνεται να ξεχύνεται μια άρρητη και υπερκόσμια ευωδιά. Άγγελοι είχαν κυκλώσει την Αγία Τράπεζα και έψελναν ύμνους και δοξολογίες στον Ιησού. Παρουσιάστηκε τότε ένα χαριτωμένο βρέφος που το κρατούσαν στα χέρια τους δυο άγγελοι. Και το απέθεσαν στο άγιο δισκάριο. Το πρόσωπό του ακτινοβολούσε θεϊκό φως και άγγελοι ατένιζαν την υπερκόσμια ομορφιά. Την ώρα της Μεγάλης εισόδου, ο ιερέας πλησίασε την πρόθεση και πήρε στα χέρια του τα Τίμια Δώρα. Είδε τότε ο Βάρβαρος άγγελοι να κρατούν τον π. Ιωάννη για να μην πέσει και βεβηλωθούν τα Άγια Δώρα. Μετά το Σύμβολο της Πίστεως και κατά τον καθαγιασμό των Αγίων Δώρων, βλέπει ο Βάρβαρος τον λειτουργό να παίρνει μαχαίρι και να σφάζει το θείο Βρέφος. Το αίμα του το έχυσε στο άγιο Ποτήριο, ενώ το σώμα του το τεμάχισε και το τοποθέτησε στο Δισκάριο. Μετά τη Θεία Μετάληψη, όταν ο ιερέας ύψωσε τα Άγια προς το λαό, η στέγη του ναού σαν να σκίστηκε στα δυο, απ’ όπου οι άγγελοι ανέβασαν το Θ. Βρέφος στον ουρανό, ενώ μια υπέροχη ευωδιά ξεχύθηκε στο ναό. Μέσα στο ναό και μετά το θαύμα που έζησε, ο Άγιος θυμήθηκε όλο το αμαρτωλό του παρελθόν, τις αδικίες, τα εγκλήματά του. Πλησίασε και γονάτισε στο ιερέα και ομολογεί ενώπιον του με λυγμούς το θαύμα που αξιώθηκε να δει. Ταυτόχρονα εξομολογείται το αμαρτωλό του παρελθόν και του ζήτησε να κατηχηθεί. Η Αγία Γραφή του έγινε αχώριστος σύντροφος.
Μετά την κατήχησή του, βαπτίστηκε και όταν του ζητήθηκε να αλλάξει όνομα παρακάλεσε να κρατήσει το ίδιο όνομα, για να θυμάται το αμαρτωλό παρελθόν του . Μετά το Βάπτισμα, συγκινημένος τριγυρνούσε μέσα στα απόκρημνα βουνά φωνάζοντας “Χριστιανός ειμί”.
Για να τιμωρήσει τον εαυτό του έφερε πάντα επάνω του αλυσίδες τρείς πήχες στο μάκρος, με πολύ καύχηση. Και ήταν η αλυσίδα τρείς πήχεις γιατί μ΄ αυτόν τον τρόπο ήθελε να τιμήσει την Αγ. Τριάδα. Την κρατούσε όμως και για έναν ακόμη λόγο.. Έτσι, την κράτησε ως το θάνατό του. Δίπλα στο δάσος όπου έμενα βρίσκεται το ποτάμι όπου κατέβαινε να πάρει νερό και να ξεδιψάσει. Πολλοί χριστιανοί από την Τρύφο τον παρακαλούσαν να εγκαταλείψει την σπηλιά και να εγκατασταθεί στο χωριό τους. Εκείνος όμως όλο αρνούνταν. Πήγαινε όμως στο χωρίο για να κοινωνεί τα Άχραντα Μυστήρια. Μέσα στη σπηλιά έζησε τρία χρόνια.
Μια μέρα κυνηγοί από τη Νικόπολη, τη σημερινή Πρέβεζα, βρέθηκαν στα Ακαρνανικά όρη και περιπλανημένοι έφτασαν στο μέρος όπου ασκήτεψε ο Άγιος. Μόλις είχε πέσει ο ήλιος και οι κυνηγοί δεν διέκριναν καθαρά τα θηράματά τους. ο Άγιος είχε βγει από τη σπηλιά για να χορτάσει την πείνα του με κανένα χόρτο ή ρίζα. Οι κυνηγοί είδαν μια σκιά στην πυκνή φυλλωσιά του δάσους, νόμισαν ότι ήταν θήραμα και σκόπευσαν με τα βέλη τους. Έτρεξαν και διαπίστωσαν ότι τα βέλη είχαν τραυματίσει θανάσιμα τον Ασκητή Βάρβαρο. Το νέο μαθεύτηκε σε όλη την περιοχή και στις 23 Ιουνίου πολλοί χριστιανοί από το Ξηρόμερο ενταφίασαν με ευλάβεια το Ιερό Λείψανο του Αγίου Βαρβάρου. Μόλις εναπόθεσαν το λείψανο στον τάφο μια τυφλή που βασανιζόταν επί 7 χρόνια βρήκε το φως της. Αλλά και άλλοι χριστιανοί θεραπεύτηκαν, δαιμονισμένοι, λεπροί, τυφλοί
Ο τάφος του Αγίου ανέδυε μύρο. Για το μύρο του Αγίου υπάρχουν και άλλες μαρτυρίες όπως από τον Ιωσήφ Βρυέννιος, στα 1400, τον Πατριάρχη Κων/πόλεως Κάλλιστο το 1355, ο οποίος μας πληροφορεί ότι οι Βούλγαροι έχριαν με το μύρο του Αγίου τους βαπτιζόμενους.
Ο Κωσταντίνος ο Ακροπολίτης αναφέρει τη θεραπεία της κόρης του από λέπρα. Δίπλα στον τάφο του Αγίου υπάρχουν ιαματικά λουτρά. Η παρουσία του Αγίου τα έχει ευλογήσει. Γι’ αυτό και οι κάτοικοι του Ξηρομέρου ονομάζουν το νερό αυτό ΄΄αγιονέρι΄΄, το πίνουν και αγιάζονται και πολλοί αναζητούν το θεραπευτικό άγιασμα που έρχονται στα λουτρά του Τρύφου από μακριά.Όμως το Άγιο λείψανο δεν βρίσκεται στον τάφο του, αλλά μεταφέρθηκε στην Ιταλία για να τιμηθεί από τον Βενετό αξιωματικό Σκλαβούνο το 1571, ο οποίος είχε θεραπευτεί, μετά από προσκύνημα στον τάφο του Αγίου στην Τρύφο. Το λείψανο του Αγίου θαυματουργούσε και στο πέρασμα του, όπως στην Κέρκυρα, στο χωριό Ποταμός. Προς τιμήν του Αγίου έχτισαν οι κάτοικοι του χωριού με μεγαλοπρεπές κωδωνοστάσιο και τιμούν τον Άγιο στις 15 Μαϊου. Επίσης Ναός προς τιμήν του έχει χτισθεί στην Κατούνα Λευκάδας. Φήμες αναφέρουν ότι τα ιερά λείψανα του βρίσκονται σε ένα μικρό χωριό της Ιταλίας που λέγεται San Barbaro. Η αλυσίδα του αγίου χάθηκε όταν οι Τούρκοι κατέλαβαν το Ξηρόμερο.
