Νηστεύω σημαίνει απέχω από συγκεκριμένη τροφή όπως την έχει ορίσει η Εκκλησία μας για τους πιστούς της κατά την διάρκεια του έτους και πιο ιδιαίτερα σε περιόδους πνευματικής εγρήγορσης, όπως της επικείμενης Μεγάλης Τεσσαρακοστής. Στην Καινή Διαθήκη συνδέεται με το πένθος (Ματθ. 9:14-15) και την προσευχή (Λουκ. 2:37, Πραξ. 14:23). Σ’ αυτές τις περικοπές η νηστεία συνόδευε την προσευχή σαν επιβεβαίωση της προσπάθειας κάποιου να διακρίνει το θέλημα του Θεού.
Η νηστεία δεν προσφέρει κανένα «πλεονέκτημα» και καμμία «υπεροχή» όσον αφορά στη σωτηρία μας, ούτε προσδίδει στον χριστιανό μεγαλύτερη περιωπή μπροστά στον Θεό. Κάποτε ένας Φαρισαίος καυχιόταν ότι νήστευε δυό φορές την εβδομάδα: όμως, αυτή η νηστεία δεν μπόρεσε να του εξασφαλίσει τη δικαίωση, που τόσο αποζητούσε (Λουκ. 18:12, 14). Όταν όμως ένας χριστιανός νηστεύει μυστικά και το κάνει σαν πνευματική άσκηση, ο Θεός βλέπει και ανταμείβει. Στην Καινή Διαθήκη εντούτοις, ενθαρρύνεται με την υπόσχεση της ανταμοιβής από τον Θεό.
Η δύναμή της είναι ανεκτίμητη σε κρίσιμες περιόδους, όταν ο πιστός προσπαθεί να διακρίνει το θέλημα του Θεού. Και έχει μεγάλη αξία στην καλλιέργεια της αυτοπειθαρχίας. Χάνει εντελώς την αξία της όταν επιβάλλεται απ’ έξω ή όταν υποκινείται από λάθος κίνητρα.
Σαν όπλα ενισχύσεως της πίστεως μας παρουσιάζονται, σύμφωνα με την περικοπή της θεραπείας του παιδιού που είχε καταληφθεί από δαιμονικό πνεύμα (Μάρκου θ΄,14-29), η προσευχή και η νηστεία. Όπλα τόσο απαραίτητα για την ζωή του πιστού ιδιαίτερα για την περίοδο των πνευματικών αγώνων της Μεγάλης Τεσσαρακοστής! Όταν οι Μαθητές ρώτησαν τον Ιησού «κατ’ ιδίαν», γιατί δεν μπόρεσαν να θεραπεύσουν το παιδί, η απάντησή Του ήταν: «τούτο το γένος εν ουδενί δύναται εξελθείν ει μη εν προσευχή και νηστεία» (Μάρκος θ΄, 29).
Τα δύο αυτά, η προσευχή και η νηστεία, στην Παλαιά Διαθήκη σημαίνουν μετάνοια. Ο Ιωνάς στάλθηκε να κηρύξει μετάνοια στη Νινευή, και διέταξε προσευχή και νηστεία για τους κατοίκους της. Όταν ο Χριστιανός με την προσευχή ανοίξει την πόρτα της καρδιάς του, ώστε οι σκέψεις και το θέλημα του Θεού να γίνουν σκέψεις και θέλημα δικό του, όταν με τη νηστεία ασκείται ώστε να μην υποκύπτει στο πρώτο δέλεαρ του κόσμου, είναι έτοιμος σαν στρατιώτης του Χριστού να πολεμήσει τις δυνάμεις του Πονηρού.
Ο Χριστός μόλις είχε κατέβει με τους τρεις Μαθητές Του από το όρος της Μεταμορφώσεως, όταν συνάντησε στους πρόποδες το δαιμονισμένο παιδί, το δύστυχο πατέρα του και τους υπόλοιπους ανήμπορους Μαθητές. Όταν εφιστά την προσοχή των Μαθητών στην προσευχή και τη νηστεία ως όπλα της πίστεως κατά της δυνάμεως του Πονηρού, θέλει να παρουσιάσει τη δική Του τακτική ως παράδειγμα στους Μαθητές Του. Δεν μπόρεσαν να θεραπεύσουν το δαιμονισμένο παιδί, γιατί η πίστη τους ήταν λειψή, γιατί είχαν αμελήσει την προσευχή και τη νηστεία.
Το να στερούμε το εγώ μας από την ικανοποίηση ορισμένων επιθυμιών του, αυτό είναι μία άσκηση και γυμνασία απαραίτητη για τον αγώνα του ανθρώπου κατά του κακού. Έτσι αντελήφθη πάντοτε η Ορθοδοξία τη σημασία της νηστείας στη ζωή μας. Όπως οι αθλητές περνούν από ορισμένη δίαιτα πριν απ’ τους αγώνες, από πολύ προσεκτικώτερη και ουσιαστικώτερη δίαιτα πρέπει να περάσει εκείνος που έχει αναλάβει ένα πνευματικό αγώνα. Η νηστεία δεν είναι εκδήλωση αρνήσεως της ζωής ή των ικανοποιήσεών της. Είναι μόνο προσωρινή στέρηση, με σκοπό την άσκηση του «εγώ», την κάθαρση και την ενδυνάμωσή του για ψηλότερες και ουσιαστικώτερες κατακτήσεις και ικανοποιήσεις μέσα στη ζωή. Η νηστεία δεν είναι άρνηση, είναι θέση. Μόνο ως θέση η νηστεία έχει χριστιανικό χαρακτήρα. Ως άρνηση τη νηστεία γνωρίζουν άλλες θρησκείες, όχι ο Χριστιανισμός. Η περίοδος της Μεγάλης Τεσσαρακοστής είναι ακριβώς η περίοδος για τέτοιους πνευματικούς αγώνες. Χρειάζεται όμως, σε αντίθεση με τα φαινόμενα, παρά την επιβλητικότητα και την ποικιλόμορφη δικτύωση του κακού, εμπιστοσύνη στη δύναμη της αγάπης του Θεού, τόλμη και αγωνιστικότητα.
Στο έργο της αυτό το αγωνιστικό κατά του Πονηρού, την πίστη στηρίζουν και προάγουν η προσευχή και η νηστεία, η κοινωνία με τη δύναμη της αγνότητας και της αγάπης του Θεού, καθώς και η πρόθυμη διάθεση να στερηθούμε την ικανοποίηση πολλών επιθυμιών μας, αφού αυτό ασκεί και προάγει τις δυνάμεις μας στον αγώνα κατά του κακού.
Στο τέλος της Μεγάλης Τεσσαρακοστής είναι η Ανάσταση του Κυρίου. Στο τέρμα του αγώνα των χριστιανών είναι η δική τους ανάσταση και η μεταμόρφωση του κόσμου με το βασίλειο του Θεού.
