Της Μαρίας Μπραουδάκη
«Κρύβουν» τα μυστικά ενός ευτυχισμένου γάμου και δείχνουν στους μελλονύμφους τον δρόμο που πρέπει να ακολουθήσουν για να ευτυχήσουν. Οι βέρες, τα στέφανα, ο χορός του Ησαΐα, οι λαμπάδες, το σμίξιμο των δεξιών χεριών του ζευγαριού είναι στοιχεία που γεμίζουν με πνευματικούς συμβολισμούς το μυστήριο του γάμου και σε καμία περίπτωση δεν αποτελούν απλώς τα συμπληρώματα μια ωραίας τελετής…
Οι βέρες
Τα δακτυλίδια, σύμβολα εξουσίας και τιμής, σημαίνουν τον κοινό δεσμό, την ενότητα, τη δέσμευση, τη συζυγία. Η δε ανταλλαγή τους μεταξύ των συζύγων συνιστά το δέσιμο και την εξάρτηση του ενός από τον άλλον. Κατά τα πρώτα χρόνια τέλεσης των γάμων, οι βέρες ήταν ασημένιες. Το «δακτυλοθέσιον» αποτελεί ψυχή της ακολουθίας του αρραβώνα. Σε παλαιότερες εποχές αυτός γινόταν σε διαφορετικό χρόνο, πάντα με την παρουσία ιερέα. Στην εποχή μας προηγείται χρονικά του μυστηρίου ως μια επιπλέον ευχή της εκκλησίας προς τους μελλονύμφους. Σύμφωνα με τον π. Συμεών Βενετσιάνο, «πρώτα απ’ όλα το δακτυλίδιο είναι σημείο υιοθεσίας και εξουσίας (στην παραβολή του Ασώτου ο πατέρας δίδει, μεταξύ των άλλων, και δακτυλίδιο στον νεότερο υιό, που επέστρεψε, αναγνωρίζοντάς τον και πάλι ως υιό και κληρονόμο του). Και οι δύο –άνδρας και γυναίκα– από εκείνη τη στιγμή έχουν εξουσία τιμής και διακονίας.
Επίσης, το δακτυλίδι χρησίμευε αντί σφραγίδας. Ο Κλήμης ο Αλεξανδρεύς μάς πληροφορεί ότι στις ημέρες του ο άνδρας έδινε το δακτυλίδι στη γυναίκα, σημαίνοντας ότι τη θεωρεί πλέον κι εκείνη άξια να έχει την επιμέλεια του σπιτιού μαζί του. Αργότερα δόθηκε και ακόμα μία, συμβολικότερη έννοια, δηλ. ότι, με την περίθεση των δακτυλιδιών, καθένας από τους δύο δεν εξουσιάζει πλέον τον εαυτό του, αλλά τον άλλον». Τα δακτυλίδια ευλογούνται από τον ιερέα πάνω στο Ευαγγέλιο.
Τα στέφανα
Βασιλικά σύμβολα από αρχαιοτάτων χρόνων, κατά τον Άγιο Ιωάννη τον Χρυσόστομο, συμβολίζουν τα τρόπαια της νίκης. Έρχονται στον χριστιανικό γάμο για να δηλώσουν το βασιλικό μεγαλείο που είχε ο άνθρωπος στον Παράδεισο. Οι σύζυγοι γίνονται ξανά άρχοντες της Γης και συνδημιουργοί του Θεού στο έργο της ζωής… Ταυτόχρονα, όμως, παραπέμπουν στα στέφανα των μαρτύρων, για να δείξουν τις θυσίες οι οποίες πρέπει να γίνουν μέσα στον γάμο για να επιτευχθεί ο σκοπός του… Η στέψη είναι η ιερότερη στιγμή του μυστηρίου. Κατά το παρελθόν, οι εκκλησίες διέθεταν δικά τους στέφανα με τα οποία στεφανωνόταν κάθε ζευγάρι νεονύμφων.
Το τραπέζι πάνω στο οποίο τοποθετούνται το Ευαγγέλιο, οι βέρες και τα στέφανα συμβολίζει την Αγία Τράπεζα.
Η στέψη είναι η ιερότερη στιγμή του μυστηρίου. Κατά το παρελθόν, οι εκκλησίες διέθεταν δικά τους στέφανα με τα οποία στεφανωνόταν κάθε ζευγάρι νεονύμφων
Ο άρτος και το κοινό ποτήριον
Συμβολικά υπενθυμίζουν ότι ο γάμος βρίσκει το αληθινό νόημα του μέσα στη Θεία Ευχαριστία. Εξάλλου, ο άρτος και το κρασί θεωρούνταν, από την αρχαιότητα ακόμη, βασικά στοιχεία της ζωής. Από τον ίδιο άρτο τρώνε και από το ίδιο ποτήρι της ζωής πίνουν, συμβολικά, για πρώτη φορά ως σύζυγοι, για να υποδηλώσουν την κοινή εφεξής πορεία τους στη ζωή, στις χαρές και τις λύπες της, στις δυσκολίες και τις ευκολίες της. Ο άρτος και το κοινό ποτήριον είναι κατάλοιπα της εποχής που ο γάμος ευλογούνταν μέσα στη Θεία Λειτουργία και οι νεόνυμφοι συμμετείχαν στη Θεία Ευχαριστία.
Οι λαμπάδες
Το άναμμα των κεριών στην Ορθόδοξη παράδοση συμβολίζει την ελπίδα, το φως του Χριστού, που, κατά τον Ευαγγελιστή Ιωάννη, φωτίζει και αγιάζει κάθε «άνθρωπον ερχόμενον εις τον κόσμον» . Κατά το μυστήριο του γάμου, οι λαμπάδες έρχονται να φωτίσουν τους νεονύμφους και κινούνται μπροστά από το ζευγάρι, για να δείξουν ότι το φως το Χριστού θα φωτίζει τον δρόμο τους.
Η ένωση των χεριών
Ο ιερέας ενώνει τα δεξιά χέρια του γαμπρού και της νύφης την ώρα ακριβώς που προσεύχεται και δηλώνει ότι «έσσονται οι δύο εις σάρκαν μίαν»… Παραμένουν ενωμένα καθ’ όλη της διάρκεια της ακολουθίας, για να δείξουν την αιωνιότητα της νεότευκτης ένωσης… Οι νεόνυμφοι από τη στιγμή εκείνη και μετά θεωρείται ότι αρμάζονται, ότι βρίσκονται, δηλαδή, σε αρμονία.
Ο χορός του Ησαΐα
Συμβολίζει τα πρώτα βήματα των νεονύμφων στην καινούργια αρχή της ζωής τους, με επίκεντρο τον Χριστό και το Ευαγγέλιο. Η Εκκλησία αντιπροσωπεύεται από τον ιερέα, που… οδηγεί τους πιστούς. Η κυκλική κίνηση συμβολίζει την αιωνιότητα και ο κύκλος την τελειότητα. Ο χορός δείχνει, δηλαδή, πως η Εκκλησία οδηγεί τους νεονύμφους προς την αιώνια ζωή και την τελειότητα. Με τους ύμνους που ψάλλονται κατά τη διάρκεια του χορού, η Εκκλησία, μεταξύ άλλων, καλεί τους αγίους μάρτυρές της να πρεσβεύουν, υπενθυμίζοντας ξανά τη μαρτυρική διάσταση της χριστιανική ζωής, αλλά και το τελικό στεφάνωμα των νικητών.
Ο χορός δείχνει πως η Εκκλησία οδηγεί τους νεονύμφους προς την αιώνια ζωή και την τελειότητα
Οι συμβουλές του Μητροπολίτη Νέας Σμύρνης
- «Οι νύφες μην πατάτε το πόδι των γαμπρών, γίνεστε “ανόητες”».
- «Οι καλεσμένοι μην κάνετε «χαβαλέ» και μη ρίχνετε ρύζι».
- «Οι φωτογράφοι και οι βιντεολήπτες να κόψετε τα πολλά… μέσα-έξω την ώρα του μυστηρίου».
Αυτές είναι οι τρεις από τις συνολικά έξι βασικές εντολές-απαγορεύσεις του Μητροπολίτη Νέας Σμύρνης Συμεών προς τους νεονύμφους αλλά και τους προσκεκλημένους στα μυστήρια των γάμων.
Σε έντυπο που έχει εκδώσει συμβουλευτικά προς τους μελλονύμφους η Μητρόπολη Νέας Σμύρνης, ο ιεράρχης με απλά λόγια επιχειρεί να διαφωτίσει τους νέους για το μυστήριο του γάμου και την ιερότητά του:
«Αγαπητά μου παιδιά,
Το έντυπο αυτό που κρατάτε στα χέρια σας απευθύνεται σε σας, δύο νέους ανθρώπους, οι οποίοι πρόκειται να τελέσετε τον γάμο σας σε έναν από τους ιερούς ναούς της Μητροπόλεώς μας. Ο γάμος στη χριστιανική μας πίστη και στη μακραίωνη εμπειρία της εκκλησιαστικής παραδόσεώς μας δεν είναι μόνο μια φυσική σχέση, ούτε ένα απλό κοινωνικό γεγονός. Είναι μυστήριο, ενταγμένο στη ζωή της Εκκλησίας μας. Συνδέεται με την εν Χριστώ σωτηρία μας˙ την αιώνια προοπτική του ανθρώπου. Γι᾽ αυτό και ιερολογείται», σημειώνει ο ιεράρχης.
Μάλιστα, ενημερώνει ότι «ο γάμος, όπως και το βάπτισμα, στην πρώτη Εκκλησία τελούνταν την Κυριακή στη διάρκεια της Θείας Λειτουργίας. Αργότερα –με την αλλαγή συνθηκών ζωής–, ο γάμος αποσπάστηκε από τη Θεία Λειτουργία και γίνεται ξεχωριστά και άλλες ημέρες».
Ο κ. Συμεών παρατηρεί ότι «ο μεγάλος κίνδυνος που απειλεί το μυστήριο του γάμου στις μέρες μας είναι η πλήρης εκκοσμίκευσή του και γι’ αυτό «με την ευθύνη του ποιμένος», στο έντυπο επισημαίνει τα «απαράδεκτα φαινόμενα και τα κατακριτέα έθιμα» που απαντώνται κατά την τέλεση του μυστηρίου. Στο πλαίσιο αυτό, ο Μητροπολίτης Νέας Σμύρνης τονίζει ότι απαγορεύονται:
1. «Ο θόρυβος, οι συζητήσεις, η αδιαφορία, οι άσκοπες μετακινήσεις εντός του ναού κατά τή διάρκεια του μυστηρίου. Άλλοι με μια τσίχλα στο στόμα, άλλοι με τα χέρια στις τσέπες και άλλοι στον πρόναο καπνίζοντας προσβάλλουν την ιερότητα του χώρου και της ώρας».
2. Οι φωτογράφοι και οι βιντεολήπτες. «Με την προκλητική εμφάνισή τους πολλοί, τα πήγαινε-έλα στον σολέα, την περιφρόνησή τους προς τους λειτουργούς και τα τελούμενα, πλήττουν την ιερότητα των στιγμών και διασπούν την προσοχή όλων».
3. «Η ανόητη κίνηση της νύφης κατά την ώρα του αποστολικού αναγνώσματος και στη φράση “η δε γυνή ίνα φοβήται τον άνδρα” να πατήσει το πόδι του γαμπρού “για να του πάρει τον αέρα”! Είναι πλήρης παρανόηση του αποστολικού λόγου και κίνηση προκλητικά ασεβής!», σημειώνει ο ιεράρχης.
4. Η ρίψη του ρυζιού. «Μια από τις ωραιότερες στιγμές του μυστηρίου με βαθύ συμβολισμό, ο γαμήλιος χορός, μεταβάλλεται σε “χαβαλέ” με το πέταμα ρυζιού, κουφέτων, λουλουδιών, κερμάτων και πολλών άλλων. Και ο λόγος; Ο ανόητος ισχυρισμός: να ριζώσει το αντρόγυνο και να στεριώσει ο γάμος! Πώς, όμως; Όχι με τη χάρη του Θεού; Όχι με την ευλογία της Εκκλησίας; Όχι με την αμοιβαία αγάπη των συζύγων; Με το ρύζι θα γίνει αυτό;». Δυστυχώς, παρατηρεί ο Μητροπολίτης Νέας Σμύρνης, «αν και εισήλθαμε στον 21ο αιώνα, ακόμη μας παραδέρνουν ανόητες προλήψεις και έθιμα ειδωλολατρικά. Φαινόμενα που προσβάλλουν και την αισθητική μας. Και, φυσικά, μας εκθέτουν στα μάτια ετεροδόξων Χριστιανών ή και απλώς πολιτισμένων και καλλιεργημένων ανθρώπων που τυχαίνει να παρευρίσκονται στους γάμους μας».
5. Η άσεμνη ενδυμασία. «Δυστυχώς, πάει να γίνει κανόνας νύφη, κουμπάρα, συγγενείς, καλεσμένοι να εμφανίζονται στο μυστήριο του γάμου με προκλητική ενδυμασία. Είτε είναι καλοκαίρι είτε είναι χειμώνας. Η συμπεριφορά μας αυτή δεν μας τιμά, γιατί κι εμείς με την προκλητική μας ενδυμασία δεν σεβόμαστε ούτε τον Θεό, ούτε την ιερότητα του χώρου, ούτε το ίδιο το μυστήριο του γάμου στο οποίο συμμετέχουμε».
6. Οι προκλητικοί φωτισμοί και προβολείς που μεταβάλλουν τον ναό σε φωτογραφικό στούντιο. Ο στολισμός των κιγκλιδωμάτων του κεντρικού διαδρόμου του ναού με λουλούδια, φαναράκια, σχοινιά, τούλια ή υφάσματα. Ακόμα, απαγορεύεται η χρήση βεγγαλικών στον πρόναο η τον αύλειο χώρο. Αντίθετα, επιτρέπεται ο σεμνός στολισμός του σολέα με δύο ανθοδέσμες δεξιά και αριστερά και, φυσικά, με τις δύο γαμήλιες λαμπάδες. «Κι αυτές, όμως, όχι ογκώδεις και εξεζητημένες, πράγμα το οποίο δυσκολεύει και πρακτικά την τέλεση του μυστηρίου».
7. Η τέλεση γάμων σε ιδιωτικά εκκλησάκια και εκτός ενορίας.« Αν θέλουμε να είμαστε μέσα στο πνεύμα της γνήσιας εκκλησιαστικής μας παράδοσης, γάμοι δεν πρέπει να γίνονται σε ξένες ενορίες, σε παρεκκλήσια, σε ιδιωτικά παρεκκλήσια “κτημάτων”, για τον λόγο ότι εκεί αποφασίσαμε να κάνουμε και τη γαμήλια δεξίωσή μας», παρατηρεί ο κ. Συμεών. Μάλιστα, σημειώνει πως «τα κριτήρια επιλογής ναού, όπως η πλατεία, η δυνατότητα παρκαρίσματος των καλεσμένων, τα σκαλιά της εισόδου της εκκλησίας, είναι κοσμικά κριτήρια που δεν ταιριάζουν σε Χριστιανούς, για τους οποίους ο γάμος είναι μυστήριο και όχι κοσμική τελετή».
