Του Μιχαήλ Γ. Τρίτου
Καθηγητού Θεολογίας Σχολής Α.Π.Θ.
Οι ραγδαίες κοινωνικοπολιτικές εξελίξεις των τελευταίων ετών στα Βαλκάνια, με συνέπεια την πτώση των ολοκληρωτικών κομμουνιστικών καθεστώτων, δημιούργησαν τις προϋποθέσεις λειτουργίας των κοινοβουλευτικών θεσμών και της οικονομικής αναπτύξεως. Συγχρόνως άνοιξαν τους ορίζοντες για την ταχεία επανάκτηση του ιστορικού ρόλου της Ορθοδόξου Εκκλησίας, ως ενοποιού δυνάμεως και βασικού στοιχείου επιρροής στο γενικότερο πολιτισμικό γίγνεσθαι του βαλκανικού χώρου. Ομως απέδειξαν και την άρρηκτη πνευματική συζυγία της Ορθοδόξου Εκκλησίας με την κοινωνία, η οποία παρέμεινε αλώβητη από τον αμείωτο ιδεολογικό καταιγισμό της κυρίαρχης μαρξιστικής κοσμοβιοθεωρίας.
Σήμερα η Ορθοδοξία είναι η κυρίαρχη πνευματική δύναμη του βαλκανικού χώρου. Σε σύνολο 85.000.000 κατοίκων των Βαλκανίων, οι ορθόδοξοι χριστιανοί ανέρχονται στα 73 περίπου εκατομμύρια. Οι ρωμαιοκαθολικοί ανέρχονται σε 6 εκατομμύρια και επικεντρώνονται στο ΒΔ άκρο της βαλκανικής συγκεκριμένα στην Κροατία και Σλοβενία. Τέλος οι μουσουλμάνοι, οι οποίοι εστιάζονται σε όλες τις βαλκανικές χώρες και κυρίως στις Αλβανία, Βοσνία-Ερζεγοβίνη, Κοσσυφοπέδιο, Σκόπια και Βουλγαρία, εγγίζουν τα 6.000.000.
Τα προβλήματα που αντιμετωπίζει σήμερα η Ορθόδοξη Εκκλησία στα Βαλκάνια προέρχονται από τη ρωμαιοκαθολική προπαγάνδα, την επέκταση του ισλαμισμού, την αναζωπύρωση του εθνικισμού, τις αιρέσεις κ.α.
Η ρωμαιοκαθολική Εκκλησία, ενώ θα έπρεπε να έλθει αρωγός στην ανόρθωση των μαρτυρικών αυτών Εκκλησιών, με ένα απαράδεκτο όργιο προσηλυτισμού και υποκλοπής ορθοδόξου ποιμνίου, προσπαθεί να ενισχύσει τη ρωμαιοκαθολική παρουσία στα Βαλκάνια, εκμεταλλευόμενη το πνευματικό κενό των κομμουνιστικών κοινωνιών, τη φτώχεια και τις γενικότερες δυσχερείς ιστορικές συνθήκες που επικρατούν εκεί.
Δυστυχώς για πολλούς αιώνες ο ευρύτερος βαλκανικός χώρος θεωρήθηκε από τους ρωμαιοκαθολικούς ως «ιεραποστολικό πεδίο», όπου δρούν με διάφορες προσηλυτιστικές προσεγγίσεις, οι οποίες άλλοτε είναι υλικά δελεάσματα και άλλοτε διάφορες μορφές βίας.
Ο ισλαμικός επεκτατισμός αποτελεί ένα άλλο πρόβλημα για την Ορθόδοξη Εκκλησία στα Βαλκάνια. Η Τουρκία, ως η κατεξοχήν δύναμη της βαλκανικής μουσουλμανικής κινήσεως, φιλοδοξεί να γίνει ο προστάτης όλων των μουσουλμάνων του βαλκανικού χώρου. Γι’ αυτό το μέγεθος της Ορθοδοξίας δεν την αφήνει αδιάφορη. Σαφής έκφραση των ισλαμικών σχεδίων στον χώρο της βαλκανικής αποτελεί το Μανιφέστο του Προέδρου της Βοσνίας Αλία Ιζεμπέκοβιτς, με το οποίο καλούνται οι μουσουλμάνοι όλου του κόσμου να συσπειρωθούν για να φέρουν σε αίσιο πέρας την αποστολή τους για παγκόσμια ηγεμονία.
Σοβαρό είναι και το πρόβλημα του εθνικισμού, που ήλθε στην επικαιρότητα μετά την αποκατάσταση των θρησκευτικών ελευθεριών στις χώρες της Χερσονήσου του Αίμου. Ο εθνικισμός, ως διχαστικό γεγονός, που κατατέμνει την οικουμενικότητα της Ορθοδοξίας και καταστρατηγεί την ενότητα των ανθρώπων, έρχεται σε πλήρη αντίθεση με το κήρυγμα της παγκοσμιότητας και υπερφυλετικότητας της εν Χριστώ σωτηρίας.
Γι᾿αυτό οι τοπικές αυτοκέφαλες Εκκλησίες δεν επιτρέπεται σε καμιά περίπτωση να διασπούν το ενιαίο σώμα της Εκκλησίας του Χριστού. Η υπερβολική προσκόλληση στο άρμα των Εθνών τους συνιστά βαρύτατο εκκλησιολογικό ατόπημα, αφού μεταβάλλει την Εκκλησία σε δεκανίκι πολιτικών και εθνοφυλετικών επιδιώξεων, ξένων προς τη φύση της Εκκλησίας.
Εκτός αυτών οι Ορθόδοξες Εκκλησίες του βαλκανικού χώρου αντιμετωπίζουν και άλλα προβλήματα, όπως η δράση ξένων προπαγανδών, η στάση των βαλκανικών κυβερνήσεων απέναντι σ’ αυτές και οι αυθαίρετες πολιτειακές παρεμβάσεις που πολλές φορές δημιουργούν σχίσματα, όπως στη Βουλγαρία και τα Σκόπια.
Ομως, πέραν των προβλημάτων που αναφέρθηκαν, υπάρχουν και οι θετικές προοπτικές. Η Ορθόδοξος Εκκλησία της Σερβίας, παρά τις εθνικές και κοινωνικές περιπέτειες του διασκορπισμένου στις διάφορες δημοκρατίες λαού της, αναδεικνύεται σε μια μεγάλη πνευματική δύναμη εθνικής ενότητας και κοινωνικής συνοχής των Σέρβων.
Η Εκκλησία της Ρουμανίας παρουσιάζει μεγάλη δραστηριότητα σε όλους τους τομείς της εκκλησιαστικής και της γενικότερης πνευματικής ζωής. Τα κύρια χαρακτηριστικά της γνωρίσματα είναι η βαθύτατη βιωματική προσέγγιση του λαού στο μυστήριο της Εκκλησίας, το υψηλό θεολογικό επίπεδο του κλήρου, το νηπτικό και ασκητικό ιδεώδες του ρουμανικού ορθόδοξου μοναχισμού και η υποδειγματική ενοριακή ποιμαντική διακονία.
Αλλά και η Εκκλησία της Βουλγαρίας, παρά το σχίσμα που την ταλαιπώρησε από το 1992 και διέσπασε την ενότητα της Ιεραρχίας και του λαού του Θεού, αγωνίζεται να πετύχει το καλύτερο δυνατό. Ο βουλγαρικός λαός, ύστερα από τη δυσχερή θέση στην οποία βρέθηκε κατά την περίοδο του κομμουνισμού, πλησιάζει με μεγαλύτερη θέρμη την Εκκλησία για να βρεί το νόημα της ζωής και τα στοιχεία της πολιτιστικής του ταυτότητας.
Τέλος, η Εκκλησία της Αλβανίας, ύστερα από μια περιπετειώδη σαρανταεξάχρονη αθεϊστική πορεία, ζει τη χαρά της Αναστάσεως και βιώνει τη δόξα της πρωτοχριστιανικής Εκκλησίας. Παράλληλα, χάρη στους προσεκτικούς και διακριτικούς βηματισμούς της, τα θρησκευτικά, κοινωνικά και ανθρωπιστικά προγράμματά της, έχει κερδίσει την εμπιστοστύνη και την εκτίμηση της αλβανικής κοινωνίας.
Ζούμε σε μια εποχή κατά την οποία η εκβιαστική πολυδιάσπαση των Βαλκανίων σε τεχνητά πολιτειακά σχήματα και η μειονοτική σύγχυση, που επιρατεί εκεί, δυσκολεύουν την αλληλοσυνεννόηση των βαλκανικών λαών. Σ’ αυτή την κρίσιμη στιγμή προσφέρεται ως σωτηρία η Ορθοδοξία, η κοινή πίστη των βαλκανικών λαών, η οποία δοκιμάσθηκε κατά το παρελθόν για την ενοποιητική ενέργειά της και την αίσια πραγμάτωση της αποστολής της στη διαμόρφωση του πολιτισμού και της αυτοσυνειδησίας των πιστών.
Απαλλαγμένες οι Ορθόδοξες Εκκλησίες των Βαλκανίων από τον ασφυκτικό κλοιό της ανελευθερίας και απανθρωπίας του κομμουνισμού, καλούνται από την ιστορία να αρθρώσουν λόγο αλήθειας και αγάπης και να στηρίξουν τους αγώνες των λαών για ειρήνη, κοινωνική δικαιοσύνη και σεβασμό του ανθρωπίνου προσώπου.
Επιτακτική καθίσταται η ανάγκη συσφίγξεως ουσιαστικών σχέσεων μεταξύ των ορθοδόξων λαών της Βαλκανικής και συγκεκριμένα μεταξύ των Ορθοδόξων Εκκλησιών, των Κυβερνήσεων, του βουλευτών, του επιστημονικού και ερευνητικού δυναμικού, του λαού. Κύριος στόχος πρέπει να είναι η προστασία της κοινής πολιτιστικής κληρονομιάς και η προσφορά της σε όσους επιθυμούν να τη γνωρίσουν.
