Γράφει ο Αρχιμανδρίτης Σωφρόνιος Γκουτζίνης
Πρωτοσύγκελλος Ι.Μ. Ξάνθης και Περιθεωρίου
Ο Davor Dzalto, Καθηγητής και Διευθυντής του Προγράμματος για την Ιστορία Τέχνης και τις Θρησκευτικές Σπουδές στο Αμερικανικό Πανεπιστήμιο της Ρώμης καθώς και Πρόεδρος του Ινστιτούτου Ερευνας του Πολιτισμού και του Χριστιανισμού, δημοσίευσε στο blog του Κέντρου Ορθοδόξων Χριστιανικών Σπουδών του Πανεπιστημίου του Fordham στις 12 Μαρτίου του 2018 (https://publicorthodoxy.org/2018/03/12/neoliberal-orthodoxy/#more-4242) ενδιαφέρον άρθρο με τίτλο “Η νεοφιλελεύθερή μας Ορθοδοξία”. Θα παραθέσουμε σήμερα μερικά αποσπάσματα από το άρθρο αυτό, με σκοπό να τα σχολιάσουμε συν Θεώ στο φύλλο της ερχόμενης εβδομάδας. Ο διακεκριμένος καθηγητής έχει ως βασική του θέση πως «η ηγεσία της ορθόδοξης εκκλησίας (δηλαδή οι περισσότεροι, αλλά όχι όλοι οι ορθόδοξοι εκκλησιαστικοί ηγέτες) μοιάζει να αποδέχεται και να εφαρμόζει πολλές αξίες και μεθόδους που συνήθως συνδέονται με τη λειτουργία της νεοφιλελεύθερης επιχειρηματικότητας».
Οι αρχικές του επισημάνσεις σχετικά με τον νεοφιλελευθερισμό μοιάζουν οξυδερκείς: «Φυσικά η νεοφιλελεύθερη ιδεολογία (που κατά βάθος δεν είναι ούτε νέα ούτε φιλελεύθερη) δεν είναι κάτι που χαρακτηρίζει μόνο τον κόσμο της οικονομίας. Τις τελευταίες δύο δεκαετίες, η λογική της εφαρμόστηκε πρακτικά σε όλες τις πτυχές της κοινωνικής, πολιτιστικής και πολιτικής ζωής…… Είναι μία ιδεολογία στην οποία η καταστροφή των πάντων, ακόμη και της ανθρώπινης ζωής, της φύσεως και ολόκληρων βιολογικών ειδών, γίνεται ανεκτή και μπορεί να νοηθεί ακόμη και ως ηθική, στο βαθμό που συντελεί στην αύξηση του κέρδους». Αναπτύσσοντας περαιτέρω τη συλλογιστική του επισημαίνει: «Κατά τις τελευταίες δύο δεκαετίες αυτή η ιδεολογία αναδείχθηκε σε μία νέα ολιστική μεταφυσική, ο τρόπος με τον οποίο «λειτουργεί ο κόσμος». Εχει διεισδύσει (συχνά διά της βίας) σχεδόν σε κάθε πτυχή της καθημερινότητας των ανθρώπων. Πολλοί θεσμοί που παλαιότερα λειτουργούσαν βασισμένοι σε διαφορετικά συστήματα αρχών και αξιών (λ.χ. σχολεία, πανεπιστήμια, κρατικές δομές, μη κυβερνητικές οργανώσεις) εγκολπώθηκαν αυτό το νέο (παλιό σ.τ.σ.) «πνεύμα της εποχής», και αναμορφώθηκαν ρυθμιζόμενα σε δομές, που θεωρούν ως υπέρτατο ή και ως μοναδικό σκοπό της υπάρξεώς τους τη δημιουργία του κέρδους. Το γεγονός λοιπόν, πως πολλοί θρησκευτικοί θεσμοί, ως παραδοσιακοί σύμμαχοι δομών εξουσίας (συμπεριλαμβανομένης της εξουσίας του κεφαλαίου), υιοθέτησαν την ίδια λογική, δεν προκαλεί έκπληξη. Η Ορθόδοξη Εκκλησία, παρά το ότι αυτοσυστήνεται δίνοντας την εικόνα μίας «παραδοσιακής» οντότητας, δεν αποτελεί εξαίρεση».
Από το σημείο αυτό και πέρα εκτυλίσσει την κριτική του στους θεσμούς της ορθόδοξης εκκλησίας, η οποία ««στα Ορθόδοξα κράτη» λειτουργεί κατά βάσιν ως μία νεοφιλελεύθερη εταιρεία», αναφορικά στη σχέση της με τη δημόσια σφαίρα και την πολιτεία, όπου λειτουργεί σε ένα σχήμα «δούναι και λαβείν».
Εκεί όμως που κορυφώνει την κριτική του, είναι σε αναφορά με την «εσωτερική» ζωή της Εκκλησίας, στην οποία εντοπίζει ακόμη εμφατικότερους παραλληλισμούς με το νεοφιλελεύθερο οικονομικό μοντέλο μίας εταιρείας. Συγκεκριμένα φθάνει στη διαπίστωση πως: «Η νεοφιλελεύθερη ηγεσία των «επί κεφαλής Διευθυντών» (ενν. των Επισκόπων), δεν ανέχεται την ανυπακοή, τη διαμαρτυρία, τον διαφορετικό τρόπο σκέψης. Ο νεοφιλελευθερισμός δεν είναι παρών για να προαγάγει την ελευθερία, την κριτική σκέψη, τη δημιουργικότητα, την ευρύτερη ευτυχία, ή για αυτόν ακριβώς το λόγο, οτιδήποτε θα μπορούσε να είχε νόημα από μία ανθρώπινη ή ανθρωπιστική άποψη. Είναι παρών για να κάνει πρόδηλη την υπακοή, την εγκαθίδρυση της καθέτου ισχύος, και πάνω από όλα, τα κέρδη τα οποία οδηγούν στην επανάληψη και στην εξάπλωση των κερδών. Αυτή η νεοφιλελεύθερη επιχειρηματική σκλαβιά δεν προβάλλεται ως τέτοια, αλλά διαφημίζεται ως «ανταγωνιστικότητα», «κινητικότητα», «καινοτομία» κλπ. Στον εκκλησιαστικό χώρο προβάλλεται ως «παράδοση», «μακραίωνες πρακτικές», «χριστιανική ζωή», «ευσέβεια» κλπ.».
Κλείνοντας το άρθρο του επισημαίνει πως «Η συμμαχία μεταξύ μεγάλων επιχειρήσεων, πολιτικών ιδεολογιών και θρησκείας δεν είναι κάτι το νέο. Στις ΗΠΑ η συνεργασία μεταξύ του επιχειρηματικού τομέα και των θρησκευτικών (εκκλησιαστικών) θεσμών είναι ένα ευρύτατα γνωστό φαινόμενο. Οχι όμως τόσο στον Ορθόδοξο κόσμο, που συχνά πιστεύει πως είναι «εμβολιασμένος» ώστε να προστατεύεται από ποικίλες τερατουργίες που έρχονται από τη «Δύση». Επίσης πολλοί στη Δύση πιστεύουν το ίδιο, μόνο που το διατυπώνουν διαφορετικά: Για αυτούς η ορθοδοξία θεωρείται ασύμβατη με τις «Δυτικές αξίες». «Εχει φτάσει η κρίσιμη στιγμή να αναλογισθούμε εκ νέου και να απορρίψουμε αυτό το στενό ιδεολογικό πλαίσιο, το οποίο αλλοιώνει σοβαρά την εικόνα της (νεοφιλελεύθερης) πραγματικότητας (ενν. της Ορθοδοξίας)».
Σήμερα παρουσιάσαμε αδρομερώς τα κυριότερα σημεία της επιχειρηματολογίας του Davor Dzalto σχετικά με το “νεοφιλελευθερισμό” στον οποίο υποστηρίζει πως έχει ενταχθεί η θεσμική δομή της ορθόδοξης Εκκλησίας. Θεωρούμε πως οι θέσεις του είναι αποσπασματικές και μονομερείς. Δεν ξέρουμε αν αδικούν το νεοφιλελευθερισμό, αυτό είναι αρμόδιοι να το κρίνουν άλλοι. Φοβούμαστε όμως πως αδικούν κατάφωρα την Ορθόδοξη Εκκλησία και θα επιχειρηματολογήσουμε για αυτό στο επόμενο τεύχος της «Κ».
