Τό Πανάγιον Πνεῦμα, τό ἐκπορευόμενον «ἀϊδίως» ὑπό τοῦ Πατρός, ὁ τῶν ἀγαθῶν χορηγός τῶν πάντων, ὀνομάζεται «Πνεῦμα Θεοῦ» καί «Πνεῦμα τῆς ἀληθείας» καί «Πνεῦμα εὐθές», «Πνεῦμα ἡγεμονικόν». Δέν ἀποστέλλεται. Ἐκπορεύεται.
Διά τῆς ἀποστολῆς τό Ἅγιον Πνεῦμα συνεργάζεται ὁμοῦ μετά τῶν δύο προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος χωρίς νά καθίσταται κατώτερο αὐτῶν πράγμα πού θά συνέβαινε, ἄν ἐξεπορεύετο καί ἐκ τοῦ Υἱοῦ. Αὐτό θά κατέστρεφε τήν κοινωνία ἀγάπης μεταξύ τῶν προσώπων.
Πνεῦμα Ἅγιον εἶναι ἡ κύρια καί ἡ σῴζουσα ὀνομασία του, ἡ ὁποία χρησιμοποιεῖται διά κάθε τί, καθ’ ὁλοκληρίαν ἀσώματον καί καθαρῶς ἄυλον καί ἀμερές. Διά τοῦτο ὁ Κύριος εἰς τήν συνομιλίαν του μετά τῆς Σαμαρείτιδος εἰς τό φρέαρ τοῦ Ἰακώβ τῆς διδάσκει ὅτι τό ἀσώματον δέν περιορίζεται καί πρός τοῦτον «ὁ Θεός εἶναι Πνεῦμα».
Τό Ἅγιον Πνεῦμα τελειοποιεῖ ἀλλά καί χορηγεῖ τό ἴδιον ζωήν. Ἐξ ἀρχῆς εἶναι πλῆρες. Δέν αὐξάνεται μέ προσθήκας. Θεμελιώνεται εἰς τόν ἴδιον τόν ἑαυτόν του καί εὑρίσκεται παντοῦ. Εἶναι ἡ αἰτία τοῦ ἁγιασμοῦ, τό νοητόν φῶς, ἀπλησίαστον ὡς πρός τήν φύσιν καί κατανοητόν μόνον λόγῳ τῆς ἀγαθότητος. Γεμίζει τά πάντα διά τῆς δυνάμεώς του, ἐκχέει τήν ἐνέργειάν του, διαφοροποιῶντας τήν ἀναλόγως πρός τήν πίστιν κάθε ἀνθρώπου.
Εἶναι ἁπλοῦν ὡς πρός τήν οὐσίαν, ποικίλον ὅμως πρός τάς ἐνεργείας. Μερίζεται καί μετέχεται καθ’ ὁλοκληρίαν. Ἡ ἀνθρωπίνη ψυχή δέν οἰκειοῦται τό Πνεῦμα. Πρέπει νά καθαρισθῆ ἀπό τήν αἰσχρότητα καί τήν κακίαν καί νά ἐπανέλθη εἰς τήν φυσικήν ὡραιότητα. Μόνον ἔτσι ἠμπορεῖ νά πλησιασθῆ ὁ Παράκλητος.
Ὡς ἥλιος, ἀφοῦ παραλάβη καθαρισμένους ὀφθαλμούς, θά σοῦ ἐπιδείξη τήν εἰκόνα τοῦ ἀοράτου. Μακάριον τό θέαμα τῆς εἰκόνος νά ἴδης τό ἀνέκφραστον κάλλος τοῦ πρωτοτύπου. Ἡ ἐπίκλησις τοῦ Ἁγίου Πνεύματος καί ὁ φωτισμός του εἶναι ἡ ἀπαραίτητη προϋπόθεσις γιά τήν αὐθεντικότητα τῆς ὁμολογίας, ὅτι ὁ Χριστός εἶναι Κύριος καί Θεός «καί οὐδείς δύναται εἰπεῖν Κύριον Ἰησοῦν εἰ μή ἐν Πνεύματι Ἁγίῳ» (Α΄ Κορ.12, 3).
Ἡ ὁδός τῆς θεογνωσίας ξεκινᾶ ἀπό τό ἕνα Πνεῦμα, διέρχεται ἀπό τόν ἕνα Υἱόν καί καταλήγει εἰς τόν ἕνα Πατέρα. Καί ἀντιστρόφως, ἡ ἀγαθή φύσις καί ὁ κατά φύσιν ἁγιασμός καί τό βασιλικό ἀξίωμα ξεκινοῦν ἐκ τοῦ Πατρός, διέρχονται διά τοῦ Μονογενοῦς καί καταλήγουν εἰς τό Πνεῦμα. Οἱ ὑποστάσεις ὁμολογοῦνται καί τό εὐσεβές δόγμα τῆς μοναρχίας δέν κατακρημνίζεται.
Ἡ πρώτη ἐπαφή τοῦ χριστιανοῦ μετά τοῦ Ἁγίου Πνεύματος εἶναι διά τοῦ μυστηρίου τοῦ χρίσματος μετά τήν βάπτισιν. Καθ’ ὅλην, ὅμως, τήν διάρκεια τῆς ἐπιγείου ζωῆς μας, χρειαζόμεθα ἀναβάπτισιν.
Πῶς θά κατορθωθῆ αὐτό; Ὅταν ρίψωμε τόν χιτῶνα τῆς ἁμαρτίας ἀπό τήν ψυχή μας καί ζητήσωμε ἀπό τόν Κύριόν μας «τήν σκήνωσιν τοῦ Πνεύματος ἐντός τῆς ὑπάρξεώς μας καί τόν καθαρισμόν τῆς καρδίας μας «ἀπό πάσης κηλίδος». Αὐτή τήν ἀναζωπύρωση ἄς φροντίσωμε νά ἐπιτύχωμε. (Μεγάλου Βασιλείου, «Πρός τόν Ἀμφιλόχιον Ἐπίσκοπον Ἰκονίου»).
