Διαφορετική, σε σχέση με όσα διαπιστώσαμε στο προηγούμενο άρθρο μας, είναι η εικόνα στον δημόσιο χώρο, ιδίως όσον αφορά τη λαογραφική λειτουργικότητα των εθνοτοπικών ή των πολιτιστικών συλλόγων, στο έργο των οποίων οι γυναίκες κατά κανόνα πρωταγωνιστούν. Εδώ έχουμε μια μορφή συνέχειας, υπό διαφορετικές όμως συνθήκες και συνιστώσες. Παλαιότερα, οι γυναίκες, ιδίως μάλιστα οι νέες και ανύπαντρες κοπέλες, ενισχυμένες με την θαυματουργική – για το λαό – δύναμη της αγνότητας και της παρθενίας, πρωταγωνιστούσαν σε μια σειρά μαγικών και μαγικοθρησκευτικών λαϊκών δρωμένων και λαϊκών θρησκευτικών τελετουργιών, με σκοπό κυρίως την επίτευξη της ευγονίας, της ευετηρίας, της υγείας και της γονιμότητας.
Άλλοτε πάλι οι γυναίκες, έχοντας συμπήξει παραδοσιακές μορφές κοινωνικής οργάνωσης, επιδρούσαν άμεσα στα κοινωνικά δρώμενα, ενίοτε και με τελετουργικό τρόπο, στο πλαίσιο των παραδοσιακών κοινωνικών δομών. Κι έτσι, σε ορισμένους ελληνικούς τόπους, ιδίως νησιά, οι ερευνητές έφτασαν στο σημείο να αναφέρονται σε ενισχυμένη και προβεβλημένη θέση της γυναίκας, η οποία ενίοτε αποτυπωνόταν και σε διατάξεις του τοπικού εθιμικού δικαίου, ή ακόμη και στην ονοματοδοσία των μελών της οικογένειας, η οποία επίσης αποκτούσε τελετουργικά χαρακτηριστικά και ανάλογη εθιμική υπόσταση.
Στην εποχή μας όμως οι αρχέγονες αυτές λαϊκές παραστατικές μορφές έχουν πάψει να έχουν λειτουργικό ρόλο, και μαζί τους εξέπεσε και ο αντίστοιχος τελετουργικός και γονιμικός ρόλος των γυναικών σε αυτές. Ωστόσο, ενταγμένες στην πρακτική του φολκλορισμού, πολλές από αυτές τις γονιμικές και διαβατήριες τελετουργίες συνεχίζουν να αναπαριστάνονται από συλλόγους και πολιτιστικούς φορείς, κατά κανόνα της δημοτικής και περιφερειακής αυτοδιοίκησης.
Στις αναπαραστάσεις αυτές, οι οποίες πλέον δεν συνδέονται με την βασική κοσμογονική πίστη ότι συναρτώνται με την ευφορία των καρπών και τη συνακόλουθη επιβίωση της κοινότητας, αλλά συνδέονται με το ιδεολόγημα της «επιστροφής στις ρίζες», δηλαδή της αναπαράστασης και αναδόμησης εθνοτοπικών ταυτοτήτων, συνδεόμενων με τους τόπους καταγωγής και προέλευσης, κυρίαρχο ρόλο έχουν και πάλι οι γυναίκες. Αυτές συνήθως τις οργανώνουν και τις τελούν, πρωταγωνιστούν σε αυτές και φροντίζουν για την σε ετήσια βάση συντήρησή τους.
Από τα χαρακτηριστικότερα παραδείγματα που μπορούμε να αναφέρουμε είναι το δρώμενο της «Μπάμπως» ή της «Ημέρας της Μαμής», που κατά κύριο λόγο επιχωρίαζε στον βορειοθρακικό χώρο, και μεταφέρθηκε με τους πρόσφυγες και στους τόπους της νέας εγκατάστασης τους, όπου τελείται στις 8 Ιανουαρίου. Πρόκειται για ένα γονιμικό δρώμενο, στο οποίο τιμάται από τις γυναίκες και στο πρόσωπο μιας από τις γηραιότερες γυναίκες της κοινότητας η γονιμότητα. Αναφερόμαστε στο τελετουργικό δρώμενο που στην εποχή μας έχει ενίοτε πάρει την τουριστικότερη μορφή της «Γυναικοκρατίας», εκφράζοντας παλαιούς και μύχιους γυναικείους πόθους για ισότητα μέσα στην οικογένεια και την κοινότητα, και το οποίο συνεχίζει να τελείται σήμερα και από άλλους βαλκανικούς λαούς, κυρίως μάλιστα τους Βουλγάρους, δεδομένου ότι επιχωριάζει και σε ορισμένους από τους υπόλοιπους λαούς του βαλκανικού χώρου.
Το 1987 ο Norbert Reiter επιμελήθηκε έναν συλλογικό επιστημονικό τόμο, ο οποίος περιλαμβάνει τα κείμενα των εισηγήσεις που παρουσιάστηκαν σε σχετικό συμπόσιο (Βερολίνο, 3-7 Σεπτεμβρίου 1985), το οποίο χρηματοδοτήθηκε από το Abteilung Balkanologie του Osteuropa-Institut, στο Freie Universität του Βερολίνου. Οι μελέτες του τόμου αυτού, όπως βέβαια και η θεματολογία του συνεδρίου από το οποίο προήλθε, αναφέρονται στη θέση της γυναίκας στους παραδοσιακούς πολιτισμούς των διαφόρων βαλκανικών λαών.
Στις σελίδες του τόμου αποτυπώνεται ένα πανόραμα λαϊκών θρησκευτικών, γονιμικών και διαβατήριων τελετών, κοινών στον χώρο της νοτιοανατολικής Ευρώπης, στις οποίες συμμετείχαν και γυναίκες. Οι τελετουργίες αυτές, οι οποίες αποτελούν εκδηλώσεις του τελετουργικού ρόλου της γυναίκας στο πλαίσιο της λαϊκής θρησκευτικότητας, αποτελούν κοινή άυλη περιουσία και πολιτιστική κληρονομιά των λαών της περιοχής, και μαρτυρούν για την ανάλογη θέση της γυναίκας στις κατά τόπους παραδοσιακές κοινωνίες.
