Η “Ημέρα της Μητέρας” συντελείται προς τιμήν της μητέρας και της μητρότητας κάθε δεύτερη Κυριακή Μαΐου! Είναι ευκαιρία να δειχθεί πως η Ιστορία μπορεί να συλληφθεί ανάλογα με τον κυρίαρχο τύπο της οικογένειας, που είναι το κύριο έργο του ανθρώπου, το έργο της μητέρας. Η Εύα, βιβλική ή επιστημονική, είναι το κέντρο του λαβύρινθου της Ιστορίας, τα υπόλοιπα είναι οι κύκλοι της. Η μάνα Γη, δημιουργός των όντων, πρώτα του “Χωμάτινου”, του Αδάμ. Δεν εισηγούμαι μία Ιστορία της οικογένειας διαχρονικά, αλλά πως λαοί, κράτη φυλετικά, εθνικά, ακόμη και πολυεθνικά έχουν οργανωθεί πάνω στο οικογενειακό πρότυπο. Το μυστήριο τούτο μέγα εστί…
Οι αντιλήψεις για την οικογένεια δεν ήταν ίδιες όλες τις εποχές, διαφέρουν στους λαούς, εξαρτώνται από την προσαρμογή στο περιβάλλον (έρημος ή παρθένα ισημερινά δάση, ορεινοί τόποι ή κάμπος). Η παραγωγική διαδικασία, η επιβίωση, δημιουργεί ειδικές σχέσεις των μελών της οικογένειας. Ολη η ανθρωπότητα πέρασε ήδη δύο φάσεις: μητριαρχία και πατριαρχία. Τώρα περνάμε σε μία νέα εξισορροπητική φάση, απροσδιόριστη μάλλον…
Οταν λένε οι επιστήμονες μητριαρχία δεν εννοούν ότι η γυναίκα διοικούσε, ή έκανε ό,τι ήθελε ή ενέκρινε. Η γενεαλογία ήταν μητρογραμμική, από τη μητέρα στα παιδιά της, αφού ο άνδρας απουσίαζε, είχε μεγαλύτερον κύκλο δράσεως, αλλά και θνησιμότητα. Διαπιστώνεται σήμερα στα ζώα, π.χ. στις γάτες, όπου το αρσενικό φεύγει και συνήθως δεν γυρίζει. Η γυναίκα, η μητέρα, είχε μόνιμη εγκατάσταση, ήταν καλλιεργητής γης (Πρβλ. τον μύθο της Δήμητρας).
Οταν επικράτησε η μόνιμη εγκατάσταση των ανδρών, όταν δηλαδή υπήρχε η δυνατότητα πιο μαζικής παραγωγής, εργασία που θέλει ανδρικά χέρια, υπήρχε ανάγκη να δηλώνεται θεσμικώς η παρουσία του ανδρός, ο μείζων ρόλος του. Η γενεαλογία στην πατριαρχία έγινε πατρογραμμική. Δεν είναι μόνον ότι η επιβίωση ή το βιοτικό επίπεδο εξαρτάτο από τον πατέρα, τα πολλά παιδιά τώρα απαιτούσαν κανόνα: να αποκτήσει μεν περισσότερα δικαιώματα ο πατέρας τους, αφού είχε περισσότερες υποχρεώσεις, αλλά γνωρίζοντας ποια ήταν δικά του. Υπάρχουν πηγές που συνιστούν στη γυναίκα να είναι σύζυγος ενός ανδρός, γιατί αλλιώς τα παιδιά της από πολλούς δεν θα κάνουν προκοπή!
Από αυτήν την αλλαγή φυσικά η γυναίκα είχε κέρδος κι έτσι άρχισε να αφήνει τόπο στον άνδρα, μεγάλο μέρος του κύκλου της. Σαν ένας δακτύλιος που την περιέβαλλε. Ο φόβος φυλάει τα έρμα. Υπήρχαν επίζηλοι άνδρες, γυρολόγοι, οπότε καλό ήταν να καλύπτεται – νά η μαντήλα! Και του άνδρα τού άρεσε φυσικά να μένει σε ένα μέρος, αλλά τώρα η προσφορά του (εργασία, ασφάλεια) μεγιστοποιήθηκε και ο ρόλος του αρχηγού/pater familias έγινε εξουσία.
Προέκυψαν κοινωνίες όπου η ζωή, δηλαδή η γυναίκα, εξηρτάτο από τον ρόλο που θα είχε ο άνδρας στον πυρήνα, την οικογένεια. Στη δουλειά, στον ελεύθερο χρόνο, στις γιορτές (κοινές συναθροίσεις πάνω στην παραγωγική διαδικασία), στην άμυνα, τον πόλεμο. Η προσαρμογή στο περιβάλλον κανονίσθηκε με νέους θεσμούς, που κάποτε κωδικοποιήθηκαν εγγράφως. Η αγωγή των παιδιών λ.χ. στη Ρώμη αποσκοπούσε να γίνουν στρατιώτες κατακτητές. Γι’ αυτό υφίσταντο ανελέητο «ξύλο», να το εφαρμόσουν αργότερα στους υποτελείς.
Οι ανάγκες για τη διατήρηση της κοινωνίας γέννησαν θεσμούς απαραίτητους για τη συνέχιση της ζωής του κράτους πλέον, που αποτελούνταν από πολλές φυλές (βλ. Αθήνα, Ρώμη). Κάποτε το κράτος -η Ρώμη- επιβλήθηκε σε όλη τη Μεσόγειο. Το μοντέλο της εξουσίας (imperium) ήταν ανάλογο, ο ηγέτης στο υπάρχον πολιτικό-θρησκευτικό σχήμα έφτασε να θεωρείται θεός, η οικογένειά του πρότυπο! Πέρα όμως από τις υπερβολές, εκείνες τις δύσκολες εποχές, χάρη στην πατριαρχία επιβίωσε το ανθρώπινο είδος!
Ακολούθησε μία τάση εξισορρόπησης πρώτα από ανώτερα φιλοσοφικά ή θρησκευτικά συστήματα. Ο Χριστιανισμός λ.χ., που κατατάσσεται ως μητρικό σύστημα πρόνοιας, πρόβαλε σε μία απόλυτη πατριαρχία: «Ανδρας ή γυναίκα είναι το ίδιο». «Τι κερδίζει η ψυχή, αν κάποιος καταλάβει όλο τον κόσμο και χάσει την ψυχή του;». Τι θα πει «Τύχη» της αυτοκρατορικής οικογένειας; Ολα φθείρονται (Αποκάλυψη, 6.1 κ.ε.). Ενα μένει αιώνιο, η αγία οικογένεια στον ουρανό, πρεσβύτεροι κύκλω του Αρνίου, Μάρτυρες… Εις ποιμήν, μία ποίμνη.
Αιώνες πέρασαν με συγκρουόμενους πατριαρχία και κατάλοιπα μητριαρχίας. Η απελευθέρωση της γυναίκας τον 20ο αιώνα έσπασε κανονικά τον ίδιο τον ρου της Ιστορίας, αλλά έδειξε και αδυναμίες των γυναικείων κινημάτων, μονομανίες, υπερβολές, τάση για αποδόμηση. Ο φεμινισμός ως κίνημα που επέμεινε δεν οδήγησε στην ποθητή σύνθεση, ευνόησε sui generis καταστάσεις. Σήμερα μιλάμε με πιο σύγχρονο όρο, τον σεξισμό, διότι από εκεί ξεκινούν όλα. Αν κανείς θεωρεί το φύλο του ανώτερο, είναι ήδη στη ρίζα του κακού. Θα θεωρήσει έτσι και το έθνος του, θα γίνει ρατσιστής.
Ισως στο μέλλον θα χρειαζόταν ένα νέο εγχειρίδιο στο Λύκειο. Ή να υπάρχουν εκπαιδευτικά προγράμματα. Οχι γενικά για τα δικαιώματα τάχα της γυναίκας, των παιδιών, δικαιωματισμός που μπορεί να εξελιχθεί επικίνδυνα. Να διδάσκεται διαχρονική Ιστορία της ανθρωπότητας μέσα από τον εκάστοτε επικρατούντα τύπο της οικογένειας. Να γίνει έτσι μία σύνθεση για το μέλλον: το σπίτι είναι της γυναίκας, το θέμα είναι πώς εμπνέει τον ρυθμιστικό του παράγοντα.
