Του Χρήστου Γ. Κτενά
Έντονος ήταν ο διάλογος στη χώρα μας για τη θέσπιση του συμφώνου συμβίωσης και για τα ομόφυλα ζευγάρια και, βέβαια, δεδομένη ήταν η απόρριψη της συγκεκριμένης νομοθεσίας από την Εκκλησία, η οποία διατύπωσε με σαφήνεια τις θέσεις της, τόσο θεολογικά όσο και με κοινωνική αιτιολόγηση.
Ο νόμος τελικά πέρασε και πολλοί εξέφρασαν την άποψη πως αυτό ήταν το πρώτο βήμα για τη νομική κατοχύρωση του γάμου ομοφύλων. Έχει λοιπόν ιδιαίτερο ενδιαφέρον να δούμε διεθνώς τι έχει συμβεί με αυτό το ζήτημα, καθώς ήδη πάνω από 20 χώρες έχουν υιοθετήσει το συγκεκριμένο νομοθέτημα, οι περισσότερες την τελευταία πενταετία.
Αν κοιτάξει, βέβαια, κανείς έναν χάρτη, θα δει ότι ο γάμος ομοφύλων είναι θέμα εστιασμένο περισσότερο στη Δύση, αλλά και σε ορισμένες χώρες στη Λατινική Αμερική. Στις περισσότερες, πάντως, η ψήφιση του σχετικού νόμου (ή η ανάλογη απόφαση του ανώτατου δικαστηρίου) προκάλεσε αντιπαραθέσεις, με αντιδράσεις από τις τοπικές Εκκλησίες (αν και υπήρξαν εξαιρέσεις, κυρίως στη Σκανδιναβία και τις ΗΠΑ), αλλά και διαδηλώσεις και διαμαρτυρίες. Στην πλειονότητα των χωρών, πράγματι ο γάμος ομοφύλων δεν θεσπίζεται ξαφνικά, καθώς έχει προηγηθεί μια θεσμοθέτηση κάποιου τύπου αστικής ένωσης και υπάρχει προϊστορία με σχετικές δικαστικές προσφυγές.
Ολλανδία (2000)
Από το 2000 ο γάμος ομοφύλων είναι νόμιμος στην Ολλανδία, που έγινε η πρώτη χώρα στον κόσμο με σχετική νομοθεσία, η οποία μάλιστα εγκρίθηκε από το Κοινοβούλιο με μεγάλη πλειοψηφία (109 υπέρ και 33 κατά), εξαιρουμένων των χριστιανοδημοκρατικών κομμάτων. Οι πρώτοι γάμοι έγιναν την 1η Απριλίου του 2001 από τον δήμαρχο του Άμστερνταμ, σοσιαλδημοκράτη Job Cohen, τέως υπουργό Δικαιοσύνης της χώρας, ο οποίος είχε και κρίσιμο ρόλο στην προώθηση της σχετικής νομοθεσίας. Από πλευράς τοπικών Εκκλησιών, η Προτεσταντική της Ολλανδίας επέτρεψε τον γάμο ομοφύλων το 2004, ενώ πολύ νωρίτερα τον είχε αποδεχθεί το δόγμα των Ρεμοστραντών (ένα τοπικό, προτεσταντικό κίνημα).
Βέλγιο (2003)
Την Ολλανδία ακολούθησε το Βέλγιο, που νομιμοποίησε τον γάμο ομοφύλων το 2003, ενώ και οι δύο χώρες είχαν προχωρήσει νωρίτερα σε νομοθετικές ρυθμίσεις περί συμφώνου συμβίωσης ή αναγνώρισης σχετικών δικαιωμάτων. Το 2003, υπήρχε κυβέρνηση συνεργασίας μεταξύ Σοσιαλδημοκρατών, Πρασίνων και Φιλελευθέρων, αλλά το νομοσχέδιο πέρασε με ευρεία πλειοψηφία (91-22), καθώς υποστηρίχθηκε και από τους Φλαμανδούς Χριστιανοδημοκράτες και τους Φλαμανδούς εθνικιστές.
Ισπανία (2005)
Η πρώτη καθολική χώρα με σχετική νομοθεσία ήταν η Ισπανία, το 2005, όταν ο νόμος αντιμετώπισε ισχυρή αντίδραση τόσο από την Καθολική Εκκλησία όσο και από το συντηρητικό Λαϊκό Κόμμα. Η ψηφοφορία στο Κοινοβούλιο έληξε με 183 υπέρ και 136 κατά, αλλά ακολούθησε μάχη στη Γερουσία, η οποία έθεσε βέτο, με τον νόμο να εγκρίνεται τελικά μετά από δεύτερη ψηφοφορία στο Κοινοβούλιο. Η Εκκλησία, από την πλευρά της, κινητοποίησε μεγάλο πλήθος σε διαδηλώσεις, ενώ αυστηρά μηνύματα, που προειδοποιούσαν για την ηθική έκπτωση, έστειλαν ο Πάπας Ιωάννης Παύλος ο Β’ όπως και ο διάδοχός του, Βενέδικτος ΙΣΤ’. Η διαμάχη κράτησε αρκετά χρόνια, καθώς έγιναν προσφυγές στο Συνταγματικό Δικαστήριο, ενώ η Εκκλησία συγκέντρωσε 1,5 εκατομμύριο υπογραφές το 2007, ζητώντας την οριοθέτηση του γάμου μόνο ως ένωση άνδρα με γυναίκα.
Καναδάς (2005)
Η τάση για κατοχύρωση του γάμου ομοφύλων «πέρασε» τον Ατλαντικό όταν θεσμοθετήθηκε στον Καναδά. Ωστόσο, είχε ήδη ψηφιστεί σε διάφορες επαρχίες της χώρας, ενώ η ψήφισή του (158-133) έγινε από φιλελεύθερη κυβέρνηση και επανεπιβεβαιώθηκε από την επόμενη -συντηρητική- κυβέρνηση, το 2006. Οι θρησκευτικές αντιδράσεις εδώ ήταν μικτές, καθώς οι καθολικοί καταδίκασαν τον νόμο, αλλά υπέρ τάχθηκαν αρκετές προτεσταντικές ομολογίες.
Νότια Αφρική (2006)
Το ζήτημα του γάμου ομοφύλων στη Ν. Αφρική ξεκίνησε το 2005, μετά από σχετική απόφαση του Συνταγματικού Δικαστηρίου, που έκρινε -έπειτα από προσφυγή ενός ζεύγους ομοφυλόφιλων γυναικών- ότι η μέχρι τότε νομοθεσία περί γάμου δεν κάλυπτε τα δικαιώματα όλων των πολιτών. Έτσι, το Κοινοβούλιο της χώρας ενέκρινε τον γάμο την επόμενη χρονιά με συντριπτική πλειοψηφία (230-41), καθώς στηρίχθηκε από το κυρίαρχο Αφρικανικό Εθνικό Κογκρέσο. Πάντως, οι Ζουλού, ένα σημαντικό τμήμα του πληθυσμού, παραμένουν επιφυλακτικοί ή και αρνητικοί.
Νορβηγία και Σουηδία (2009)
Με ελάχιστους μήνες διαφορά θέσπισαν τον γάμο ομοφύλων η Νορβηγία και η Σουηδία, ενώ και οι δύο χώρες από τα μέσα του ’90 είχαν καθιερώσει σύμφωνα συμβίωσης. Στη Σουηδία, ο νόμος πέρασε με 261-22 ψήφους (και 16 αποχές), με το Χριστιανοδημοκρατικό Κόμμα κυρίως να είναι κατά. Της ψήφισης του νόμου, όμως, είχε προηγηθεί μια γνωμοδότηση της Εκκλησίας της Σουηδίας (λουθηρανικού δόγματος και η μεγαλύτερη στη χώρα), η οποία είχε αποδεχθεί τον γάμο. Αντίθετοι ήταν η Καθολική Εκκλησία και το κίνημα των Πεντηκοστιανών.
Στη Νορβηγία, η υπόθεση ακολούθησε παρόμοιο δρόμο, αλλά εκεί η κυρίαρχη Λουθηρανική Εκκλησία δεν ήταν υπέρ της προτεινόμενης νομοθεσίας.
Πορτογαλία (2010)
Με λίγες αντιδράσεις πέρασε ο νόμος στην Πορτογαλία, όπου από το 2007 υπήρχε και σχετική διαμάχη στο Συνταγματικό Δικαστήριο. Το νομοσχέδιο υποστηρίχθηκε από Σοσιαλιστές και Αριστερά, ενώ, όταν ψηφίστηκε, ο πρόεδρος της χώρας, Καβάκο Σίλβα, ζήτησε τη γνωμοδότηση του Συνταγματικού Δικαστηρίου, η οποία ήταν θετική. Και εδώ η Καθολική Εκκλησία κινητοποίησε τους πιστούς, αλλά οι αντιδράσεις ήταν πιο ήπιες από ό,τι στη γειτονική Ισπανία.
Ισλανδία (2010)
Αξιοσημείωτη είναι η περίπτωση της Ισλανδίας, όπου σύμφωνο συμβίωσης ίσχυε από το 1996. Όταν όμως θεσπίστηκε ο γάμος ομοφύλων το 2010, πέρασε από το Κοινοβούλιο χωρίς καμία αρνητική ψήφο (49-0, αν και υπήρξαν 14 αποχές και «παρών»).
Αργεντινή (2010)
Η χώρα αυτή ήταν η πρώτη στη Λατινική Αμερική που ψήφισε νόμο για γάμο ομοφύλων. Και, όπως ήταν φυσικό, η αντίδραση της Καθολικής Εκκλησίας ήταν ισχυρή. Σύμφωνο συμβίωσης είχε θεσμοθετηθεί σε περιφέρειες της χώρας, αλλά η ψηφοφορία του 2010 στο Κοινοβούλιο έδωσε μια σχετικά μικρή πλειοψηφία (125-109), για να ακολουθήσει -επίσης υπέρ- η Γερουσία (33-27). Ο τότε Αρχιεπίσκοπος του Μπουένος Άιρες, Jorge Bergoglio (ο σημερινός Πάπας Φραγκίσκος), εξέδωσε μια ιδιαίτερα σκληρή ανακοίνωση, που χαρακτήριζε την προτεινόμενη νομοθεσία ως «καταστροφική και ενάντια στη θέληση του Θεού» και κατέληγε στο ότι διεξάγεται ηθικός πόλεμος.
Δανία (2012) και Γροιλανδία (2015)
Η Δανία ήταν η πρώτη (από το 1989) που είχε καθιερώσει μια μορφή συμβίωσης μεταξύ ομοφύλων, ενώ το 2010 αποδέχθηκε και την υιοθεσία παιδιών από ομόφυλα ζευγάρια. Το 2012, όμως, η νομοθεσία επεκτάθηκε και σε γάμο (με την αντίθεση του Λαϊκού και του Χριστιανοδημοκρατικού Κόμματος), ο οποίος μπορεί να γίνεται και στην Εκκλησία της Δανίας (λουθηρανική), η οποία είναι η επίσημη Εκκλησία του κράτους. Εκεί δόθηκε και μια μέση λύση, καθώς επιτρέπεται στον ιερέα να αρνηθεί να τελέσει τον γάμο, αλλά ο τοπικός επίσκοπος πρέπει να βρει αντικαταστάτη. Όσο για τη Γροιλανδία, την ημιαυτόνομη περιοχή της Δανίας, ο γάμος ομοφύλων εγκρίθηκε ομόφωνα το 2015.
Βραζιλία (2013)
Από το 2004 ήταν νόμιμη η αστική ένωση ομοφύλων στη χώρα, ενώ ο γάμος θεσμοθετήθηκε το 2013 από το Εθνικό Συμβούλιο της χώρας (με 14 ψήφους υπέρ και 1 κατά), ένα ανώτατο δικαστικό όργανο, το οποίο έτσι έλυσε το πρόβλημα που είχε προκληθεί με τις πολλές παραλλαγές και αντιθέσεις που είχαν εμφανιστεί στις τοπικές νομοθεσίες των διαφόρων πολιτειών. Η αντίθεση της Καθολικής Εκκλησίας ήταν δεδομένη, όπως και των τοπικών Εκκλησιών των πρεσβυτεριανών, οι οποίες μάλιστα διέκοψαν τη σχέση τους με τη μητρική αμερικανική Εκκλησία, καθώς η τελευταία υιοθέτησε τον γάμο ομοφύλων.
Αγγλία-Ουαλία (2013) και Σκωτία (2014)
Η θέσπιση του γάμου στη Μεγάλη Βρετανία ακολούθησε μια περίπλοκη διαδρομή, κατά την οποία πολλά κόμματα, οργανώσεις και προσωπικότητες πίεσαν για την εφαρμογή του, για να φθάσει τελικά στο Κοινοβούλιο, όπου εγκρίθηκε ο νόμος με 400-175 ψήφους, ο οποίος όμως ίσχυσε για Αγγλία και Ουαλία, καθώς Σκωτία και Β. Ιρλανδία έχουν τα δικά τους Κοινοβούλια. Τα περισσότερα κόμματα ήταν υπέρ, με τους Συντηρητικούς να εμφανίζονται διασπασμένοι, αν και η νομοθεσία πέρασε μετά από πρόταση της κυβέρνησης Κάμερον.
Από πλευράς θρησκειών, η Εκκλησία της Αγγλίας, ως επίσημη της χώρας, έχει εκφράσει την αντίθεσή της, αν και έχει αποδεχθεί την αστική ένωση ομοφύλων, όπως και τους ομοφυλόφιλους ιερείς. Γενικότερα, το θέμα έχει προκαλέσει έντονες αντιπαραθέσεις στην Αγγλικανική Εκκλησία παγκοσμίως, που πιθανόν να οδηγηθεί και σε σχίσμα. Αντίθετη ήταν, φυσικά, η Καθολική Εκκλησία, υπέρ οι μεθοδιστές και κατά οι εκπρόσωποι της μουσουλμανικής και της εβραϊκής κοινότητας.
Η Σκωτία ακολούθησε το 2014 (η ψηφοφορία στο τοπικό Κοινοβούλιο ήταν 108-15), αλλά και εκεί η Καθολική Εκκλησία, όπως και η Εκκλησία της Σκωτίας (πρεσβυτεριανή) ήταν αντίθετες, ενώ η σχετική νομοθεσία τούς επιτρέπει να μην υποχρεώνονται να τελούν τους συγκεκριμένους γάμους.
Γαλλία (2013)
Προεκλογική δέσμευση των Σοσιαλιστών, η θέσπιση του γάμου ομοφύλων έγινε πραγματικότητα το 2013 στη Γαλλία με τη στήριξη του προέδρου Ολάντ (329-229 η ψηφοφορία στο Κοινοβούλιο). Στη συνέχεια, το κόμμα Ένωση για ένα Λαϊκό Κίνημα του Σαρκοζί προσέβαλε τη συνταγματικότητα του νόμου, αλλά χωρίς επιτυχία.
Η Γαλλία όμως έγινε και η χώρα με τις ισχυρότερες αντιδράσεις στη σχετική νομοθεσία, καθώς το κίνημα «Manif pour tous» (με τη στήριξη της Καθολικής Εκκλησίας, αλλά και των συντηρητικών προτεσταντών) έχει οργανώσει εντυπωσιακές διαδηλώσεις εκατοντάδων χιλιάδων πολιτών σε όλη τη χώρα. Το θέμα, έτσι, παραμένει διχαστικό για τη γαλλική κοινωνία, ενώ η αντίθεση στον γάμο ομοφύλων έχει δημιουργήσει κύμα θρησκευτικής συνειδητοποίησης στην καθολική νεολαία. Μάλιστα, το «Manif» έχει πρόσφατα επεκταθεί και στην Ιταλία.
Νέα Ζηλανδία (2013)
Η πρώτη χώρα στην Ωκεανία που θέσπισε τον γάμο ομοφύλων, η Νέα Ζηλανδία ενέκρινε τον νόμο με πλειοψηφία 77-44 στο Κοινοβούλιο. Στην αντίθετη πλευρά βρέθηκαν η Καθολική Εκκλησία, το Συντηρητικό Κόμμα, όπως και η χριστιανική οργάνωση «Family First», που οργάνωσαν διαμαρτυρίες και συγκέντρωσαν 50.000 υπογραφές στο αίτημα απόρριψης του νόμου.
Ουρουγουάη (2013)
Από το 2008 είχε σύμφωνο συμβίωσης η χώρα, ενώ το 2009 επετράπη και η υιοθεσία παιδιών από ομόφυλα ζευγάρια, παρά την έντονη άρνηση της Καθολικής Εκκλησίας. Ο γάμος θεσπίστηκε το 2013 με ψήφους 71-21 στο Κοινοβούλιο.
Λουξεμβούργο (2014)
Το 2007, πρόταση νόμου για γάμο ομοφύλων απορρίφθηκε από το Κοινοβούλιο (με το σύμφωνο συμβίωσης να υπάρχει από το 2004). Σχετικό νομοσχέδιο επανήλθε για συζήτηση σε νομοπαρασκευαστικές επιτροπές το 2012, αλλά η ψήφιση έγινε το 2014, καθώς μεσολάβησαν εκλογές. Αντίθετο ήταν το συντηρητικό κόμμα ADR, ενώ κεντρικό πρόσωπο ήταν ο πρωθυπουργός Χαβιέ Μπετέλ, ο οποίος έχει δηλώσει δημόσια ότι είναι ομοφυλόφιλος. Μετά τη θέσπιση του νόμου, ο ίδιος παντρεύτηκε τον σύντροφο του, Γκοτιέ Ντεστενέ, το 2015.
ΗΠΑ (2015)
Με δικαστική απόφαση ήρθε τελικά στις ΗΠΑ η εφαρμογή του γάμου ομοφύλων. Άλλωστε, τα πολιτειακά Συνταγματικά Δικαστήρια ασχολούνται με το θέμα πάνω από 20 χρόνια, καθώς γίνονταν σχετικές προσφυγές. Σταδιακά, από το 2003 έως το 2015 ο γάμος ομοφύλων θεσπίστηκε σε 38 πολιτείες, για να επικυρώσει τελικά τη σχετική ρύθμιση το Ανώτατο Δικαστήριο της χώρας.
Η εικοσαετία αυτή, βέβαια, είδε και ένα τεράστιο κύμα αντιδράσεων, στο οποίο βρέθηκαν σύμμαχοι πολλά δόγματα και θρησκείες. Η Καθολική Εκκλησία, η Εκκλησία των Βαπτιστών του Νότου, οι Ορθόδοξοι, οι Μορμόνοι, οι πεντηκοστιανοί, οι μουσουλμάνοι και οι ορθόδοξοι Εβραίοι βρέθηκαν απέναντι, ενώ οι λουθηρανοί, οι επισκοπιανοί, οι κουάκεροι και οι πρεσβυτεριανοί εμφανίστηκαν με πολυφωνία στο θέμα. Και εκεί οργανώθηκαν μεγάλες διαδηλώσεις, υπέρ και κατά, ενώ το ζήτημα έγινε κεντρικό στην πολιτική σκηνή της χώρας, με εκατέρωθεν δηλώσεις στήριξης ή αποκήρυξης.
Φινλανδία (2015)
Το 2015 ψηφίστηκε ο σχετικός νόμος στη Φινλανδία, με εφαρμογή όμως από το 2017. Η ψηφοφορία ήταν δύσκολη (101-90), με τους Χριστιανοδημοκράτες, το Κέντρο και το εθνικιστικό κόμμα των Φινλανδών να είναι κατά.
Ιρλανδία (2015)
Η χώρα ενέκρινε τον γάμο ομοφύλων μέσω δημοψηφίσματος τον Μάιο του 2015 (η πρώτη φορά που γίνεται κάτι τέτοιο). Υπέρ ψήφισε το 62% των πολιτών (με την προσέλευση να φθάνει στο 60,5%). Το δημοψήφισμα προβλημάτισε σοβαρά την τοπική Καθολική Εκκλησία (με τον Αρχιεπίσκοπο του Δουβλίνου να δηλώνει ότι πρέπει να αποκτήσει επαφή με την πραγματικότητα), ενώ εκπρόσωπος του Βατικανού είπε πως το αποτέλεσμα είναι «ήττα για την ανθρωπότητα».
