Της Έλενας Τσακίρη
Με τον εθνικό διάλογο για την Παιδεία να ξεκινά σιγά-σιγά, η Νεολαία ΣΥΡΙΖΑ έδωσε στη δημοσιότητα τη δικό της σχετικό πρόγραμμα, το οποίο, μεταξύ άλλων, περιλαμβάνει την κατάργηση της πρωινής προσευχής. Παράλληλα, βάζει για ακόμη μία φορά στο τραπέζι των συζητήσεων τη διδασκαλία των Θρησκευτικών δείχνοντας προς τη θρησκειολογία. Η συνέχεια δόθηκε με αντιδράσεις, κυρίως από άλλα κόμματα, ενώ το αρμόδιο υπουργείο Παιδείας απέφυγε να δώσει μια απάντηση, παραπέμποντας στον διάλογο εφ’ όλης της ύλης περί εκπαιδευτικών θεμάτων, που θα διεξαχθεί τους επόμενους μήνες.
Η συζήτηση για την πρωινή προσευχή δεν γίνεται πρώτη φορά, καθώς ανήκει στα «χιλιοπαιγμένα» θέματα που αφορούν ζητήματα θρησκευμάτων. Πρόκειται για αιτήματα που έχουν τεθεί και στο παρελθόν, όμως το αντικείμενο της συζήτησης αφορά σε αυτά για τα οποία υπάρχει έδαφος ώστε να γίνουν αλλαγές.
Για τη διδασκαλία του μαθήματος των Θρησκευτικών έχουν διατυπωθεί αρκετές απόψεις, με τη μία άκρη να αφορά το ομολογιακό μάθημα και την εντελώς αντίθετη να έχει να κάνει με τη διδασκαλία θρησκειολογίας. Η συζήτηση παραμένει ανοιχτή και θα τεθεί στον εθνικό διάλογο, μιας και υπάρχουν έτοιμα προγράμματα σπουδών, την ίδια ώρα που η ηγεσία του υπουργείου Παιδείας έχει ήδη εξαγγείλει δομικές αλλαγές στο ωρολόγιο πρόγραμμα των Δημοτικών, Γυμνασίων και Λυκείων.
Το ζήτημα της προσευχής, αν και ανήκει στην αλυσίδα θεμάτων όπως η μετατροπή του μαθήματος των Θρησκευτικών σε μάθημα θρησκειολογίας ή ακόμα και η αφαίρεση των θρησκευτικών εικόνων από τα σχολεία, ουσιαστικά ανακινείται από όσους σκοπεύουν σε μια γενικότερη αναθεώρηση του θέματος διαχωρισμού κράτους – Εκκλησίας. Άλλωστε, και το υπουργείο Παιδείας κράτησε ουδέτερη στάση με μια αόριστη και ανεπίσημη απάντηση σχετικά με το θέμα που ανέδειξε η Νεολαία του ΣΥΡΙΖΑ, τονίζοντας ότι πρόκειται για πρόταση που θα πέσει στο τραπέζι του διαλόγου και θα αξιολογηθεί. Χωρίς όμως να επιβεβαιώνει την οποιαδήποτε πρόθεση για μια τέτοια ενέργεια.
Για τη διδασκαλία του μαθήματος των Θρησκευτικών έχουν διατυπωθεί αρκετές απόψεις, με τη μία άκρη να αφορά το ομολογιακό μάθημα και την εντελώς αντίθετη να έχει να κάνει με τη διδασκαλία θρησκειολογίας
Η αντίδραση των ΑΝ.ΕΛ., του συγκυβερνώντος κόμματος, ήταν άμεση και μάλιστα διά στόματος του προέδρου, Πάνου Καμμένου: «Ποτέ δεν θα γίνει αυτό. Δεν θα επιτρέψουμε κάτι τέτοιο. Και προσευχή και μάθημα θα γίνονται. Η Ορθόδοξη πίστη είναι η επίσημη θρησκεία του κράτους και ορίζεται από το Σύνταγμα. Ας βρεθεί πρώτα μια πλειοψηφία να το αλλάξει και μετά το βλέπουμε». Και μπορεί από την πλευρά του ΣΥΡΙΖΑ να μην υπήρξε κάποια αντίδραση, όμως οι Νεολαίες των άλλων κομμάτων ξεσπάθωσαν, με αυτή των ΑΝ.ΕΛ. να αναφέρει ότι «θα προσευχόμαστε εμείς για τη Νεολαία ΣΥΡΙΖΑ». Από την πλευρά της, η ΟΝΝΕΔ τόνισε ότι «θέλουν μια χώρα χωρίς εθνική ταυτότητα, χωρίς παράδοση, χωρίς αρχές και αξίες» και πρόσθεσε ότι «ο ελληνισμός διαχρονικά είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με την Ελληνορθόδοξη πίστη και παράδοση».
Σύμφωνα με τις σχετικές εγκυκλίους και τα Προεδρικά Διατάγματα, η πρωινή προσευχή έχει στόχο την τήρηση της θεμελιώδους επιταγής του Συντάγματος σύμφωνα με το Άρθρο 16, την υλοποίηση του σκοπού του Ν. 1566/85, «να συμβάλλει στην ολόπλευρη, αρμονική, ισόρροπη ανάπτυξη των διανοητικών και ψυχοσωματικών δυνάμεων των μαθητών, ώστε να εξελιχθούν σε ολοκληρωμένες προσωπικότητες, και ειδικότερα να υποβοηθήσει τους μαθητές να διακατέχονται από πίστη προς την πατρίδα και τα γνήσια στοιχεία της Ορθόδοξης χριστιανικής παράδοσης. Τέλος, πραγματοποιείται στο πλαίσιο της γνωριμίας των μαθητών με τα πνευματικά αγαθά της παράδοσης και του πολιτισμού. Η πληροφόρηση των μαθητών κατά τη διάρκεια της Θείας Λειτουργίας, για παράδειγμα, βοηθάει στην κατανόηση σε θεολογικό, πολιτιστικό, ακόμα και γλωσσικό επίπεδο, με τον γλωσσικό εκκλησιασμό να θεωρείται ως δραστηριότητα με μεγάλη παιδαγωγική αξία».
Ο πρόεδρος της Πανελλήνιας Ένωσης Θεολόγων, Κωνσταντίνος Σπαλιώρας, διευθυντής σχολείου, παραπέμπει στους νόμους. «Η λειτουργία ενός σχολείου διέπεται από τη νομοθεσία του ελληνικού κράτους και οφείλουμε να την εφαρμόζουμε. Ο καθένας μπορεί να εκφράζει τις απόψεις του, όμως τα ζητήματα θρησκευτικής έκφρασης ορίζονται και προσδιορίζονται από το Ελληνικό Σύνταγμα στην καθημερινή ζωή αλλά και στο εκπαιδευτικό σύστημα», επισημαίνει στην «Κιβωτό» και συνεχίζει: «Άλλωστε, όσοι δικαιούνται απαλλαγής την έχουν». Παράλληλα, παρέπεμψε όσους ασχολούνται με τα εκπαιδευτικά θέματα να σκύψουν πάνω από σημαντικά και πρακτικά προβλήματα που προκύπτουν στα σχολεία, όπως το γεγονός ότι δεν έχουν πετρέλαιο. «Είμαι διευθυντής σχολείου και αυτή τη στιγμή ανοίγω το καλοριφέρ μόνο μερικές ώρες, ενώ έχουμε 2 βαθμούς Κελσίου. Όταν υπάρχουν τόσα άλυτα θέματα τριγύρω μας, καλό είναι να μην τα βάζουμε με αυτά που ενισχύουν την πίστη μας».
Τα θρησκεύματα στα σχολεία
Η συζήτηση για την προσευχή δεν θα μπορούσε να αφήσει απέξω το ζήτημα της διδασκαλίας των Θρησκευτικών, ούτε και την απαλλαγή του. Ουσιαστικά, η Νεολαία ΣΥΡΙΖΑ επαναφέρει αυτό που έχει εξαγγείλει ο Νίκος Φίλης από τη Βουλή για στροφή προς ένα θρησκειολογικό μάθημα.
Η πραγματικότητα, βέβαια, και τα προγράμματα σπουδών που έχει στα συρτάρια του το υπουργείο Παιδείας δεν δείχνουν προς μια τέτοια κατεύθυνση. Εδώ και κάποια χρόνια υπάρχει πιλοτικό πρόγραμμα σε σχολεία με βάση νέο πρόγραμμα σπουδών για τα Θρησκευτικά, με στόχο την ανάδειξη ενός μη κατηχητικού, μη ομολογιακού μαθήματος. Αν και οι θεολόγοι εμφανίζονται διχασμένοι για μια ενδεχόμενη αλλαγή, γίνονται συζητήσεις περί «μεταρρύθμισης» της διδασκαλίας προς μια τέτοια κατεύθυνση.
Πάντως, από την πλευρά της Γενικής Γραμματείας Θρησκευμάτων επισημαίνεται ότι, ανεξάρτητα από τις αλλαγές που θα έρθουν ή όχι για τα Θρησκευτικά, η θρησκειολογία αποτελεί μια ενδιαφέρουσα επιστήμη, η οποία όμως δεν μπορεί να εφαρμοστεί στα σχολεία. Η θρησκεία είναι συνδεδεμένη με την ιστορική παράδοση, επομένως οποιαδήποτε τέτοια προσπάθεια είναι σαν μια προσπάθεια να «απολυμάνουμε» την ιστορία μας. Άλλωστε, όπως παρατηρήθηκε, οποιαδήποτε ενέργεια τέτοιου είδους στο σχολικό περιβάλλον αναπόφευκτα θα επιφέρει ένα «ντόμινο» συνεπειών.
Σε περίπτωση που απομακρυνθεί οποιαδήποτε θρησκευτική διαδικασία από τα σχολεία, ξεκινώντας από το μάθημα των Θρησκευτικών, την προσευχή ή τις εικόνες, τι θα πρέπει να γίνει με άλλα μαθήματα, όπως η Λογοτεχνία ή η Ιστορία, που εμπεριέχουν θρησκευτικές αναφορές, π.χ. «Η βυζαντινή περίοδος»; Θα πρέπει κι αυτά τα εδάφια να απομακρυνθούν από τα ωρολόγια προγράμματα;
Η συζήτηση στην Ευρώπη έχει «ανάψει» τον τελευταίο καιρό με αφορμή τις τρομοκρατικές επιθέσεις στη Γαλλία, με αρκετούς να κάνουν λόγο για επαναφορά της διδασκαλίας του μαθήματος των Θρησκευτικών και μάλιστα σε ένα κράτος που έχει επιλέξει να μην υπάρχει η διδασκαλία του
Η θρησκεία στο εξωτερικό
Η διδασκαλία των Θρησκευτικών δεν έχει απασχολήσει μόνο την Ελλάδα, αλλά και άλλες χώρες. Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο παρατηρείται τεράστια ανομοιογένεια ακόμα και στα ευρωπαϊκά κράτη στο πώς διαχειρίζονται το ζήτημα αυτό. Η οποία βέβαια σχετίζεται άμεσα με την ιστορία της κάθε χώρας και την παράδοσή της. Από την Ισπανία και την Ιταλία, όπου το μάθημα έχει ομολογιακό χαρακτήρα, μέχρι τη Δανία και την Εσθονία, όπου επιλέγεται ο θρησκειολογικός χαρακτήρας του μαθήματος. Πάντως, στην πλειονότητά τους, από τις 29 ευρωπαϊκές χώρες οι 22 αναπτύσσουν ομολογιακό μάθημα.
Η συζήτηση στην Ευρώπη έχει «ανάψει» τον τελευταίο καιρό με αφορμή τις τρομοκρατικές επιθέσεις στη Γαλλία, με αρκετούς να κάνουν λόγο για επαναφορά της διδασκαλίας του μαθήματος των Θρησκευτικών και μάλιστα σε ένα κράτος που έχει επιλέξει να μην υπάρχει η διδασκαλία του. Ο γενικός γραμματέας Θρησκευμάτων, Γιώργος Καλαντζής, μιλώντας στην «Κιβωτό», επισημαίνει ότι «η οποιαδήποτε κίνηση προς την αντίθετη κατεύθυνση από αυτή προς την οποία κινείται η Ευρώπη αυτή τη στιγμή θα αποτελούσε κι ένα τεράστιο στρατηγικό λάθος».
Ο Αρχιεπίσκοπος Ιερώνυμος σε παλαιότερο λόγο του είχε αναφερθεί στην ανάγκη συνεργασίας της Εκκλησίας με την Πολιτεία για την Παιδεία και την εκπαίδευση και είχε ταχθεί υπέρ της συνέχισης της διδασκαλίας των Θρησκευτικών στα σχολεία.
«Υπάρχουν οι φωνές ότι τα Θρησκευτικά, όπως διδάσκονται, δεν χρειάζονται και πρέπει να αλλάξουν, ότι πρέπει να κάνουμε θρησκειολογία, να μάθουμε για το Ισλάμ και για τον βουδισμό», είχε πει ο Προκαθήμενος της Εκκλησίας της Ελλάδος, ενώ είχε αναρωτηθεί στη συνέχεια: «Αν εμένα, δηλαδή, δεν μου αρέσει η Ιστορία, η Άλγεβρα, τα Μαθηματικά, μπορώ να φύγω; Τι σχολείο θα έχουμε μετά;», για να συμπληρώσει: «Υπάρχουν κάποιοι γονείς που είναι χαλαροί με αυτά, αλλά δεν ξέρουν ότι θα το πληρώσουν στα παιδιά τους».
Μάλιστα, είχε υπογραμμίσει ότι «δεν πρέπει να αφήσουμε αυτούς που μισούν την Ορθοδοξία μας, αυτούς που κοιτάνε να πάρουν τις οικονομίες μας, να ξεριζώσουν την ψυχή μας, διότι, αν κόψουμε τις ρίζες μας, δεν θα έχουμε καρπούς». Επίσης, πως «Εκκλησία, γονείς, δάσκαλοι και πολιτικοί καλούμαστε να κάνουμε κανάλια, ώστε η ορμή των παιδιών να γίνει δημιουργική και ο λόγος του Θεού είναι ένα από τα πρώτα στοιχεία για τη στήριξη της ψυχής του καθενός από εμάς». «Τα παιδιά μας είναι ο θησαυρός μας και έχουμε καθήκον να τα προστατέψουμε. Η Ορθοδοξία, αυτός ο τόπος, η πατρίδα, εκεί στηρίχθηκαν, εκεί θα στηριχθούν και στο μέλλον», είχε τονίσει και είχε καλέσει τους πιστούς να μην τους πιάνει πανικός, γιατί «θα περάσουμε τις δυσκολίες και θα προχωρήσουμε και πάλι ειρηνικά και ενωμένοι».
