Του Σταύρου Γουλούλη
15 Οκτωβρίου. Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας της Υπαίθρου. Πολλά λένε πολλοί για τη θέση της αγρότισσας…
Πάντοτε ήταν αρχόντισσα, αν διέθετε σπίτι. Αυτό εκφράζει η μυθική θεά η Δήμητρα, ειδήμων της καλλιεργητικής τέχνης. Οι Σαρακατσάνοι π.χ. περιοδεύοντες όπως ήταν, χωρίς τόπο ή σπίτι, είχαν χαμηλά τη γυναίκα. Ομως αν οι ρόλοι άνδρα-γυναίκας, προκαθορισμένοι από κανόνες αιώνων τηρούνταν, δεν θα υπήρχε σοβαρό πρόβλημα. Οι τριγμοί προήλθαν σε μία εποχή μετάβασης στο Σήμερα. Οπως από τη μητριαρχία στην πατριαρχία. Αυτό δείχνουν λαϊκές γιορτές ημερήσιας γυναικοκρατίας, διατηρούμενες κυρίως στη Βόρειο Ελλάδα. Είναι κατάλοιπο γιορτών με κρόνιο χαρακτήρα – δηλαδή συνεορτασμού αφεντικών και δούλων με αντιστροφή των ρόλων για μία μοναδική ημέρα. (Σάτιρα για εκτόνωση, ώστε να επέλθει κάποια ισορροπία). Η πλήρης ισότητα ανδρών και γυναικών στο βασίλειο του Κρόνου (ο Αδης των Ηρώων, πρβλ. τη Νέκυια της Οδύσσειας, όπου συνυπάρχουν ήρωες και ηρωίδες) ήταν σαν να αποκτούσε εσχατολογικό χαρακτήρα. Ενας ερχόμενος Παράδεισος, κήπος της ζωής!
Δεν υπήρχε ποτέ ούτε καν πρόβλημα βίας εις βάρος των γυναικών, όταν βέβαια δεν εκδηλώνονταν άρρωστες καταστάσεις, κάτι που αποδεικνύουν λιγοστές αποφάσεις διαζυγίων, όπως καταγράφηκαν τους τελευταίους αιώνες. Η ζωή ήταν δύσκολη τότε, σκληρή ανάγκη. Κι όπου υπάρχει ανάγκη, αναπληρώνει τη συνεννόηση για τα βασικά, η αγάπη. Ποιος δεν ήθελε καταφύγιο το σπίτι του, πρώτος ο άνδρας… Το σπίτι ήθελε άνδρα “αφέντη”, όχι όμως με τη σημερινή αντίληψη, και πρώτη καμάρωνε η γυναίκα. Αρκεί να αφέντευε υπέρ του οίκου της. Στην αγροτική οικογένεια η σωματική ρώμη που επαυξάνεται με τις χειρονακτικές δουλειές, δείχνει πιο εύκολα τον ισχυρό βιολογικά, ικανό να πείθει την έχουσα βιολογικά μεγαλύτερο ρόλο γυναίκα. Στην ουσία αντιπαρατίθεται το Κύριο έργο της γυναίκας με τον Πρωτεύοντα ρόλο του άνδρα, αποδίδοντος μεγαλύτερη παραγωγή, κι ας συνέδραμε η αγρότισσα. Ο ρόλος της αυξανόταν εκτός από την τεκνογονία, και με άλλους τρόπους, την εφευρετικότητα, την ευελιξία, την προβλεπτικότητα. Αν δεν ένιωθε ο άνδρας αφεντικό στο σύνολο, προς τι να πολεμούσε όταν χρειαζόταν; Οταν νιώθεται ανάγκη, αναπτύσσεται μία φυσική αίσθηση δικαιοσύνης, ανθρωπιάς. Αυτό που φοβάσαι σε μειώνει, μην το κάνεις στον άλλον, στο σπίτι, παντού. Ετσι προκύπτει ως κατάκτηση ο πολιτισμός. Είναι ουσιαστικά το τρίτο μάτι, ο ρυθμιστής.
Εχει αλλάξει αυτό σήμερα; Η ανάγκη αυθεντίας πάντα υπάρχει. Δεν γεννιέται κανείς αυθεντικός (αφεντικό), γίνεται. Η μαζική προσέλευση στα άστεα δημιούργησε προβλήματα ανακατανομής και στον ρόλο άνδρα-γυναίκας, εφόσον κυριαρχεί πλέον ο τύπος της πυρηνικής οικογένειας (δύο γενιές, γονείς, παιδιά, ενώ στο χωριό συνυπάρχουν τρεις γενιές: παππούδες, παιδιά, εγγόνια). Αυτό σημαίνει ότι δημιουργείται πιο εύκολα η διαιρετική διαρχία. Η μετριοπάθεια της τρίτης ηλικίας που ισορροπεί λίγο τα αντίθετα, περιορίζεται στις πόλεις. Στην αστική οικογένεια η πιο έντονη παρουσία της γυναίκας, συνηθέστατα εργαζόμενης, ως κυρίας του οίκου, προβληματίζει πώς θα νιώθει ο άνδρας κύριος. Αφέντης δεν λέγεται πια, αλλά μήπως ενίοτε νιώθει μαριονέτα; Αλλάζει ο καταμερισμός της οικιακής εργασίας. Οι πολλοί βέβαια προσαρμόζονται, κάνουν νέα μοιρασιά ευθυνών. Αναπτύσσεται σε νέα βάση ο τρίτος παράγοντας αξιών. Αυτός τελικά διοικεί το σπίτι, κι όσοι το πετυχαίνουν, πάνε μπροστά. Ωστόσο όλο και αυξάνονται οι μονογονεϊκές οικογένειες.
Κάπως έτσι προσαρμόστηκε ένας φίλος νησιώτης στη μεγάλη πόλη. Επέδειξε χιούμορ, κατάλοιπο ίσως των κρονίων εορτών, αλλά και στοχαστική προσαρμογή… Κατά S.Freud το χιούμορ δείχνει την ψυχοσύνθεση ατόμων, λαών.
Αυτός λοιπόν ήθελε από τη μία να συμβιβασθεί με τις ενστάσεις της μισθωτής μικροαστής γυναίκας του, από την άλλη να κρατήσει την παρελθούσα υπηρηφάνεια, το μοντέλο των αγροτών γονέων του. Ετσι, ενώ ανελάμβανε τις ευθύνες του, αφού έδινε τα πάντα στο σπίτι, δεν επέβαλλε στην κυρία του πλήρη υπακοή, όπως ένιωθε ο ίδιος ότι είχε πλήρες δόσιμο στην οικογένεια. Η διαρχία κάπου τον κούραζε, το όχι σπάνιο βέτο. Οριζε λοιπόν ανοχή στην εργαζόμενη γυναίκα του να μην τον ακούει, αλλά με έναν όρο. Να ισορροπεί λέγοντας ξάστερα: «Δεν σ’ ακούω αφέντη μου!». Να μην τον παρακούει κρυφά, ή να λέει «εντάξει» και μετά να κάνει το αντίθετο‧ έτσι έμαθε στο χωριό του, την ηθική της αγροτικής κοινωνίας. Ταυτόχρονα την ήθελε υπεύθυνη. «Δεν ακούς», της έλεγε, «πώς θα έλθω να σε στηρίξω μετά, όντας αδύναμη (τουτέστι τα βρεις σκούρα), αν δεν αναγνωρίζεις ότι είμαι κύριος καταστάσεων και όχι κολαούζος;». Στην ουσία αναγνωρίζοντας τα τετελεσμένα, κρατούσε τη διακυβέρνηση. Θεωρούσε κι αυτός τη σύζυγο αφεντικίνα του, όπως αποκαλούσε και την ηλικιωμένη και κουραστική οπωσδήποτε μητέρα του, “γερόντισσά” του! Τηρουμένων των αναλογιών, αφού το μυστήριον του γάμου αναφέρεται στην Εκκλησία, η παρακοή στην ανδρική αυθεντία αναλογεί με σχετική “ανυπακοή” στον Θεό, αλλά αναγνώριση τη θεϊκής Αυθεντίας!
Η γυναίκα, αγρότισσα ή αστή, ένα πράγμα θέλει σε όλες τις εποχές, σε όλα τα συστήματα: Να την αγαπά ο άνδρας της, με ό,τι συνεπάγεται. Μετά αναλαμβάνει να τον στηρίζει, να προστατεύει με τον αγαπητικό τρόπο της και τα παιδιά της και τον άνδρα της. Ο καλύτερος τρόπος για να εμπνέει…
