Του Χρήστου Γ. Κτενά
Είναι η ανθρώπινη έξοδος στο Διάστημα μια βαθιά θρησκευτική εμπειρία; Πολλοί αστροναύτες απαντούν ευθέως πως «ναι» και δηλώνουν ότι η εικόνα της Γης μας από μακριά, η περιπλάνηση στο κενό και η αίσθηση της μοναξιάς αλλά και του μεγαλείου του Διαστήματος τούς έχουν συγκλονίσει και έχουν τεκμηριώσει ακόμη περισσότερο τη θρησκευτική τους πίστη.
Παράδειγμα, ο Καναδός αστροναύτης Chris Hadfield, τέως διοικητής του Διεθνούς Διαστημικού Σταθμού, στον οποίο έζησε πάνω από έξι μήνες. «Η Γη μας, όταν την κοιτάς, είναι αδύνατον να είναι τυχαία. Εννοώ ότι είναι τόσο διαφορετική από το ατελείωτο κενό που είναι παντού, τόσο διαφορετική από τους άλλους πλανήτες -τουλάχιστον αυτούς στο ηλιακό μας σύστημα-, που κανείς τους δεν μπορεί, έστω και στο ελάχιστο, να μοιάσει με αυτή την πολύτιμη και ζωοδότρα φύση του δικού μας», είχε πει σε συνέντευξή του. Ο ίδιος πιστεύει πως, αν μπορούσε κάθε άνθρωπος να βρεθεί στο Διάστημα και να αντικρίσει τη Γη από μακριά, θα ανανεωνόταν η θρησκευτική του πίστη και ίσως εκείνος θα υποχρεωνόταν να αναζητήσει την ουσία του δόγματός του.
Απόψεις με τις οποίες θα συμφωνήσει και ο John Glenn, από τους διασημότερους αστροναύτες, μέλος των «Μercury Seven», δηλαδή των 7 πρώτων Αμερικανών αστροναυτών. Ο Glenn (πρεσβυτεριανός στο θρήσκευμα) είπε πως «το να κοιτάζεις έξω (από το διαστημόπλοιο) και να βλέπεις αυτή τη δημιουργία εδώ και να μην πιστεύεις στον Θεό για μένα είναι αδύνατο». Για να συμπληρώσει ο James Irwin, που περπάτησε στη Σελήνη το 1971 (και αργότερα ίδρυσε ένα χριστιανικό ίδρυμα): «Όσο απομακρύνεσαι (από τη Γη), τόσο αυτή μικραίνει σε μέγεθος. Τελικά, γίνεται ένας βόλος, ο πιο όμορφος βόλος που μπορείς να φανταστείς. Αυτό το πανέμορφο, ζεστό, ζωντανό αντικείμενο μοιάζει τόσο εύθραυστο, τόσο λεπτεπίλεπτο, που νιώθεις ότι, αν το ακουμπήσεις με το δάχτυλο, θα διαλυθεί και θα σκορπίσει. Βλέποντας αυτή την εικόνα, σε αλλάζει ως άνθρωπο, σε κάνει να εκτιμάς τη δημιουργία και την αγάπη του Κυρίου».
Κοινωνώντας στη Σελήνη
Τα πρώτα χρόνια της διαστημικής εξερεύνησης είχαν ίσως τις πιο συγκλονιστικές στιγμές εκδήλωσης της πίστης των αστροναυτών. Το 1968, για παράδειγμα, την παραμονή των Χριστουγέννων, το διαστημόπλοιο Apollo 8 βρισκόταν σε τροχιά γύρω από τη Σελήνη. Ήταν η πρώτη φορά που επανδρωμένο διαστημικό σκάφος βρισκόταν εκεί και η αποστολή θα άνοιγε τον δρόμο για την προσσελήνωση που θα γινόταν από το πλήρωμα του Apollo 11.
Η τροχιά γύρω από τη Σελήνη προσέφερε στους αστροναύτες ένα απίστευτο θέαμα, καθώς έβλεπαν τη Γη από μακριά να ανατέλλει πάνω από τον δορυφόρο της σε κάθε πλήρη περιστροφή του διαστημοπλοίου. Η εικόνα αυτή, της Γης να «γεννάται» κάθε λίγες ώρες, έδωσε στο τριμελές πλήρωμα, τους Bill Anders, Jim Lovell και Frank Borman, την ιδέα να διαβάσουν, διαδοχικά, τους 10 πρώτους στίχους του βιβλίου της «Γένεσης» σε ζωντανή χριστουγεννιάτικη ραδιοφωνική αναμετάδοση προς τη Γη:
«Εν αρχή εποίησεν ο Θεός τον ουρανόν και την γην. 2. Η δε γη ην αόρατος και ακατασκεύαστος και σκότος επάνω της αβύσσου και πνεύμα Θεού επεφέρετο επάνω του ύδατος. 3. Και είπεν ο Θεός· γενηθήτω φως· και εγένετο φως. 4. Και είδεν ο Θεός το φως, ότι καλόν· και διεχώρισεν ο Θεός το φως, ότι καλόν· και διεχώρισεν ο Θεός ανά μέσον του φωτός και ανά μέσον του σκότους. 5. Και εκάλεσεν ο Θεός το φως ημέραν και το σκότος εκάλεσε νύκτα. Και εγένετο εσπέρα και εγένετο πρωί, ημέρα μία. 6. Και είπεν ο Θεός· γενηθήτω στερέωμα εν μέσω του ύδατος και έστω διαχωρίζον ανά μέσον ύδατος και ύδατος. Και εγένετο ούτως. 7. Και εποίησεν ο Θεός το στερέωμα, και διεχώρισεν ο Θεός ανά μέσον του ύδατος, ο ην υποκάτω του στερεώματος, και αναμέσον του ύδατος, του επάνω του στερεώματος. 8. Και εκάλεσεν ο Θεός το στερέωμα ουρανόν. Και είδεν ο Θεός, ότι καλόν, και εγένετο εσπέρα και εγένετο πρωί, ημέρα δευτέρα.
9. Και είπεν ο Θεός· συναχθήτω το ύδωρ, το υποκάτω του ουρανού, εις συναγωγήν μίαν, και οφθήτω η ξηρά. Και εγένετο ούτως. Και συνήχθη το ύδωρ, το υποκάτω του ουρανού, εις τας συναγωγάς αυτών, και ώφθη η ξηρά. 10. Και εκάλεσεν ο Θεός την ξηράν γην και τα συστήματα των υδάτων εκάλεσε θαλάσσας. Και είδεν ο Θεός, ότι καλόν».
Τη μετάδοση έκλεισε ο Borman, ευχόμενος ευτυχισμένα Χριστούγεννα και «ο Θεός να σας ευλογεί όλους, όλους πάνω στη Γη».
Έναν χρόνο αργότερα, στη θρυλική αποστολή του Apollo 11, όταν η σεληνάκατος «Αετός» είχε προσεδαφιστεί στη Σελήνη και λίγο πριν πατήσουν στο έδαφός της, ο Buzz Aldrin έχοντας δίπλα του τον Neil Armstrong μετέλαβε πάνω στον δορυφόρο της Γης!
Ο πρεσβυτεριανός Aldrin είχε φέρει μαζί του Θεία Κοινωνία και όστια. Όπως αφηγήθηκε, έβγαλε από τα προσωπικά του αντικείμενα (ελάχιστα, καθώς υπήρχε αυστηρότατος περιορισμός βάρους στο τι μπορούσαν να έχουν μαζί τους οι αστροναύτες) ένα σφραγισμένο, πλαστικό σακουλάκι με τη Θεία Κοινωνία και ένα μικροσκοπικό δισκοπότηρο. Έβαλε λίγη Κοινωνία στο δισκοπότηρο, περίμενε αυτή να «κάτσει» (καθώς η βαρύτητα στη Σελήνη είναι μόλις το 1/6 της γήινης) και μετά κοινώνησε μαζί με την όστια, διαβάζοντας μια φράση από το κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο: «Εγώ ειμί η άμπελος, υμείς τα κλήματα. Ο μένων εν εμοί καγώ εν αυτώ, ούτος φέρει καρπόν πολύν, ότι χωρίς εμού ου δύνασθε ποιείν ουδέν».
Λίγο πριν κοινωνήσει, είχε μιλήσει με τον σταθμό ελέγχου στη Γη, λέγοντας τα εξής: «Θα ήθελα να ζητήσω λίγες στιγμές ησυχίας. Και να προσκαλέσω καθέναν που ακούει, όπου και όποιος και αν είναι, να σταματήσει ό,τι κάνει για μια στιγμή και να στοχαστεί για τα γεγονότα των τελευταίων ωρών. Και να προσφέρει τις ευχαριστίες του με τον δικό του τρόπο».
Όπως είπε πολλά χρόνια αργότερα, του είχε φανεί πολύ ενδιαφέρον το ότι η πρώτη τροφή και το πρώτο υγρό που «καταναλώθηκαν» στη Σελήνη ήταν τα στοιχεία της Θείας Κοινωνίας. Ακόμη, σχολίασε: «Αν μπορούσα να το ξανακάνω, ίσως να μη διάλεγα να μεταλάβω, καθώς το Μυστήριο αυτό ήταν πολύ σημαντική εμπειρία για μένα, αλλά ήταν ένα χριστιανικό Μυστήριο και εμείς είχαμε φθάσει στη Σελήνη στο όνομα των ανθρώπων, είτε αυτοί ήταν χριστιανοί, Εβραίοι, μουσουλμάνοι, ανιμιστές, αγνωστικιστές ή άθεοι. Αλλά τότε δεν μπορούσα να σκεφθώ καλύτερο τρόπο να εκφράσω τις ευχαριστίες μου για τη συγκλονιστική εμπειρία με το Apollo 11 από το να ευχαριστήσω τον Θεό».
Το παράδοξο σε αυτή την ιστορία ήταν ότι δεν έγινε άμεσα γνωστή στο κοινό! Κι αυτό γιατί η αναφορά στον Θεό στην αποστολή Apollo 8, η οποία είχε ακουστεί ζωντανά στη Γη, είχε προκαλέσει μια μήνυση προς τη NASA από μια ακτιβίστρια των αθεϊστών. Έτσι, η Διαστημική Υπηρεσία των ΗΠΑ, για να αποφύγει κάτι ανάλογο, είχε αποτρέψει τους αστροναύτες να κάνουν αναφορές στα θεία στα δημόσια μηνύματά τους. Ο Aldrin όμως σε τηλεοπτική σύνδεση κατά την επιστροφή του προς τη Γη έκανε αναφορά στον 8ο Ψαλμό: «Ότι όψομαι τους ουρανούς, έργα των δακτύλων σου, σελήνην και αστέρας, α συ εθεμελίωσας. Τι έστιν άνθρωπος, ότι μιμνήσκη αυτού;», αλλά σε μια διατύπωση που «πέρασε» χωρίς αντιδράσεις…
Όσο για τη Θεία Κοινωνία και την όστια, αυτά του τα είχε δώσει ο πάστοράς του, ο Dean Woodruff, της Πρεσβυτεριανής Εκκλησίας στο Webster, ένα προάστιο του Houston, στο Τέξας. Στην εκκλησία αυτή πήγαιναν πολλοί αστροναύτες, καθώς βρισκόταν κοντά στα κεντρικά της NASA, οπότε οι περίοικοι την αποκαλούσαν «Η εκκλησία των αστροναυτών» και στο εκκλησίασμά της έβρισκε κανείς (τη δεκαετία του ’60) τους John Glenn, Buzz Aldrin, Jerry Carr, Charlie Bassett και Roger Chaffee.
Χριστιανοί, μουσουλμάνοι και Εβραίοι έχουν προσευχηθεί στο… υπερπέραν
Από τα δύσκολα πρώτα χρόνια της διαστημικής εξερεύνησης και περνώντας στις επόμενες δεκαετίες, όταν ο αριθμός των αστροναυτών μεγάλωσε και τα διαστημικά ταξίδια έμοιαζαν με ρουτίνα (που φυσικά ποτέ δεν ήταν…), μακριά από τη Γη βρέθηκαν εκπρόσωποι των περισσότερων θρησκειών. Χριστιανοί, μουσουλμάνοι και Εβραίοι έχουν προσευχηθεί στο Διάστημα, έχουν φέρει μαζί τους εκδόσεις τσέπης των ιερών κειμένων τους (για να έχουν ελάχιστο βάρος) και έχουν γιορτάσει σε ζωντανή αναμετάδοση με τους ομοδόξους τους.
Δεν είναι ασυνήθιστο πλέον ένας αστροναύτης να δηλώνει ότι προσεύχεται, ότι «εύχεται ο Θεός να σας έχει καλά» και να έχει ακόμη και άγιες εικόνες μαζί του. Για παράδειγμα, στο ρωσικό τμήμα του Διεθνούς Διαστημικού Σταθμού εστάλησαν το 2010 βυζαντινές εικόνες, σταυροί και Τίμιο Ξύλο. Ενώ το 2008 ο αστροναύτης Ronald Garan είχε μαζί του τμήμα των λειψάνων της Αγίας Τερέζας του Λισιέ (αγίας των καθολικών), στο διαστημικό λεωφορείο Discovery και ξανά το 2011, όταν ταξίδεψε στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό. Ακόμη, το 2005 ένα αντίγραφο της θαυματουργής ρωσικής εικόνας της Θεοτόκου του Βαλαάμ στάλθηκε στον Διαστημικό Σταθμό, για να επιστραφεί έναν χρόνο αργότερα.
Από τη γήινη πλευρά, πολλοί ιεράρχες έχουν προσευχηθεί δημόσια για αστροναύτες και τους έχουν αναφέρει στα κηρύγματά τους, ενώ στον ισλαμικό κόσμο χρειάστηκε να συνέλθουν ανώτατα συμβούλια κληρικών, για να εκδώσουν φετφάδες με προβλέψεις για μουσουλμάνους αστροναύτες, για το πώς θα ασκούν τα θρησκευτικά καθήκοντά τους στο Διάστημα. Έτσι, το Ανώτατο Ισλαμικό Συμβούλιο της Μαλαισίας εξέδωσε το 2007 ένα 18σέλιδο φυλλάδιο για τον Μαλαισιανό αστροναύτη Sheikh Muszaphar Shukor, δίνοντάς του σχετικές οδηγίες.
Για παράδειγμα, αντί να κάνει την τυπική γονυκλισία της ισλαμικής προσευχής, μπορεί να σκύβει απλώς το κεφάλι ή να χαμηλώνει τα μάτια, ενώ η τήρηση των νηστειών δεν είναι υποχρεωτική και επιτρέπεται στον αστροναύτη να τρώει ό,τι είναι διαθέσιμο.
Και, βέβαια, εδώ και πολλά χρόνια δεν είναι παράξενο να βλέπει κανείς στο κοσμοδρόμιο του Μπαϊκονούρ, το μεγαλύτερο κέντρο διαστημικών εκτοξεύσεων, ιερείς να ευλογούν τους αστροναύτες και τους πυραύλους!
Δηλώσεις αστροναυτών
Ο Charles Duke, o 10ος άνθρωπος που περπάτησε στη Σελήνη και αργότερα ασχολήθηκε με ιεραποστολικό έργο σε φυλακές, δήλωσε: «Δεν συνάντησα τον Θεό στο Διάστημα, αλλά αυτό δεν αποδεικνύει πως δεν υπάρχει».
Ο Σοβιετικός κοσμοναύτης Gherman Titov, από τους πρωτοπόρους των διαστημικών αποστολών (ο δεύτερος άνθρωπος που είχε βρεθεί σε γήινη τροχιά μετά τον Γκαγκάριν), είχε πει: «Μερικές φορές οι άνθρωποι λένε ότι ο Θεός είναι εκεί έξω. Εγώ κοίταγα συνεχώς, όλη μέρα (στο διαστημικό ταξίδι) και δεν βρήκα κανέναν. Δεν είδα ούτε αγγέλους ούτε Θεό».
Ο Αμερικανός αστροναύτης Michael Good (καθολικός στο θρήσκευμα), που πέταξε δύο φορές με το διαστημικό λεωφορείο, είχε πει χαρακτηριστικά: «Λένε ότι δεν υπάρχουν άθεοι στα χαρακώματα, αλλά μάλλον δεν υπάρχουν και άθεοι μέσα σε πυραύλους»!
