Του Μητροπολίτου Καισαριανής, Βύρωνος καί Υμηττού κ. Δανιήλ
“Τῆς μετανοίας ἄνοιξον μου πύλας Ζωοδότα”, προσεύχεται ἱκετευτικά ὁ πιστός κατά τήν ἁγία καί μεγάλη Τεσσαρακοστή.
Ἡ μετάνοια καί ἡ ταπείνωση εἶναι βίωμα ζωῆς ὄχι μόνο κατά τήν περίοδο τῆς Τεσσαρακοστῆς, ἀλλά διαρκής καί συνεχής τρόπος ζωῆς καθ’ ὅλη τήν διάρκεια τοῦ ἐπιγείου βίου μας, ἐφ’ ὅσον πολεμούμαστε ἀπό τήν πολυειδῆ καί πολύμορφη ἁμαρτία. Ἡ πνευματική πτώση μας δέν εἶναι ἁπλῶς πιθανή, ἀλλά τραγική κατάληξη ἕνεκα τοῦ εὐολίσθου τοῦ νοῦ μας καί τῶν ἐπιθυμιῶν τῆς ἁμαρτίας πού γεννιοῦνται στή ψυχή μας.
Ἡ ἁμαρτία σ’ ὅλη τήν πορεία τῆς διαπράξεως της, ἀπό τήν προσβολή μέχρι τήν ἐκδήλωση της μέ ἔργα ἤ λόγους, μολύνει τόν ἄνθρωπο, διακόπτει τήν κοινωνία του μέ τόν Θεό καί τόν ὁδηγεῖ στήν αἰώνια κατάκριση.
Μόνος τρόπος ἐπανορθώσεως εἶναι ἡ μετάνοια, ὅπως κηρύχθηκε: α) Ἀπό τόν λόγο τοῦ Θεοῦ: “λούσασθε καὶ καθαροὶ γίνεσθε, ἀφέλετε τὰς πονηρίας ἀπὸ τῶν ψυχῶν ὑμῶν ἀπέναντι τῶν ὀφθαλμῶν μου (Ἡσαΐου α΄, 16).
β) Ἀπό τόν Πρόδρομο καί Βαπτιστή Ἰωάννη, πού ἦλθεν “ εἰς πᾶσαν περίχωρον τοῦ Ἰοδράνου κηρύσσων βάπτισμα μετανοίας εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν” (Λουκᾶ γ΄, 3).
γ) Ἀπό τόν Κύριο μας Ἰησοῦ Χριστό ἀμέσως μετά τό βάπτισμα Του καί κατά τήν ἔναρξη τοῦ κηρύγματος Του:
“Ἀπό τότε ἤρξατο ὁ Ἰησοῦς κηρύσσειν καί λέγειν· μετανοεῖτε ·ἤγγικε γάρ ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν” (Ματθαίου δ΄, 17). “ Μετανοεῖτε ἤγγικε γάρ ἡ βασιλεία τοῦ Θεοῦ ” (Ματθαίου γ΄, 2).
*****
Τόν τρόπο τῆς μετανοίας, πῶς δηλαδή ἐκδηλώνεται ἤ βιοῦται ἡ μετάνοια μᾶς διδάσκει ὁ ἅγιος πατέρας μας Ἰωάννης Χρυσόστομος στίς περίφημες ἐννέα ὁμιλίες του περί τῶν ὁδῶν τῆς μετανοίας.
Οδός μετανοίας εἶναι ἡ ἐξομολόγησις
Ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ εἶναι σαφής “λέγε σὺ τὰς ἀνομίας σου πρῶτος, ἵνα δικαιωθῇς ”. (Ἠσαΐου μγ΄, 26). Ἡ μετάνοια ὁμολογεῖται, ἐκφράζεται μέ λόγους στούς ὁποίους παραδεχόμαστε καί ἀναγνωρίζουμε τίς ἁμαρτίες πού διαπράξαμε.
Παραδείγματα:
α)Ὁ Κάϊν ἀρνήθηκε νά ὁμολογήσει τό ἔγκλημα του καί τιμωρήθηκε παραδειγματικά ἀπό τόν Κύριο. Ἐνῷ ὁ Κύριος τόν ρώτησε πού εὑρίσκεται ὁ ἀδελφός του, ὄχι ἐπειδή δέν γνώριζε, ἀλλά διότι ἤθελε νά τοῦ δώσει ἀφορμή νά ὁμολογήσει τήν πράξι του, ὁ Κάϊν ἀπάντησε μέ αὐθάδεια ἀποκρύπτων ἀπό τόν Κύριο τήν πρᾶξι του. Γι’ αὐτό καί τιμηρήθηκε (Γενέσεως δ΄ 8-16).
β) Ὁ Δαυΐδ βασιλεύς τῶν Ἰουδαίων (1055-1015 π.Χ) ὅταν ἐλέχθηκε ἀπό τόν προφήτη Νάθαν γιά τίς ἁμαρτίες του φόνο τοῦ Οὐρία καί τήν μοιχεία μέ τήν γυναίκα τοῦ Βηρσαβεέ συναισθάνθηκε, ὅτι εἶχε παραβεῖ τούς νόμους τοῦ Θεοῦ, ὁμολόγησε μέ συντριβή τά ἁμαρτήματα του καί συγχωρήθηκε (B΄ Βασιλειῶν ιβ΄ 1-14)
Σ’ ὁλόκληρο τόν 50ό (Ν΄) Ψαλμό ἐκφράζεται αὐτή ἡ βαθύτατη συντιρβή τοῦ βαρύτατα ἁμαρτήσαντος βασιλέως.
Οδός μετανοίας εἶναι τό πένθος γιά τήν ἁμαρτία
Ἡ μετάνοια ἐκφράζεται μέ τό πένθος, τήν νηστεία, τήν συντριβή τῆς καρδιᾶς καί τήν ἐξωτερική συμπεριφορά.
Παράδειγμα :
Ὁ βασιλιάς Ἀχαάβ, βασιλεύς τοῦ Ἰσραήλ (918-897 π.Χ) ὅταν ἐλέγχθηκε ἀπό τόν προφήτη Ἠλία γιά τόν τραγικό καί ἄδικο θάνατο τοῦ Ναβουθαί πένθησε καί φόρεσε σάκο ἐκδυθείς τά λαμπρά βασιλικά ἐνδύματα καί ἔκλαυσε. Γι’ αὐτό ὁ Θεός τόν συνεχώρησε (Γ΄ Βασιλειῶν κ΄ 27-29).
Οδός μετανοίας εἶναι ἡ ταπεινοφροσύνη
Παραδείγματα:
Ὁ Κύριος μας στήν παραβολή τοῦ Τελώνου καί τοῦ Φαρισαίου μᾶς δίδαξε, ὅτι ὁ Τελώνης δικαιώθηκε καί ἀπεκατεστάθηκε ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ, ἐπειδή ἦταν ταπεινός (Λουκᾶ ιη΄ 9-14)
β) Ὁ Παῦλος ἄν καί εἶχε λάβει οὐρανίων μυστηρίων ἀποκάλυψη καί ἐκλήθη στό ἀποστολικό ἀξίωμα μέ ὑπερφυσική θεία κλήση ἐν τούτοις στίς ἐπιστολές του ἀναφέρεται στόν ἑαυτό του μέ μεγάλη ταπείνωση “ἐγὼ γάρ εἰμι ὁ ἐλάχιστος τῶν ἀποστόλων, ὃς οὐκ εἰμὶ ἱκανὸς καλεῖσθαι ἀπόστολος, διότι ἐδίωξα τὴν ἐκκλησίαν τοῦ Θεοῦ ” (A΄ Πρός Κορινθίους ιε΄ 9 καί Πρός Ἐφεσίους γ΄ 8).
Οδός μετανοίας εἶναι ἡ ἐλεημοσύνη
Παράδειγματα:
α) Οἱ πέντε μωρές παρθένες.
Κατά τήν παραβολή πού εἶπε ὁ Κύριος οἱ πέντε μωρές παρθένες ἐστεροῦντο ἐλαίου, δηλ. ἐλεημοσύνης, γι’ αὐτό σβήσθηκαν οἱ λυχνίες τους, ἀποκοιμήθηκαν καί δέν εἰσῆλθαν μαζί μέ τόν Νυμφίο στήν ἑορτή τοῦ γάμου Του. Ἐνῷ εἶχαν ἁγνότητα καί παρθενία, καί εἶχαν ἐπιτύχει τό ἀκατόρθωτον στόν καιρό τῆς παλαιᾶς Διαθήκης ὡστόσον δέν εἰσῆλθαν στόν γάμο τοῦ Νυμφίου, ἐπειδή ἐστεροῦντο τῆς ἐλεημοσύνης (Ματθαίου κε΄ 2-13)
Ἡ ἐλεημοσύνη κρίνεται, ὅτι εἶναι ἀνώτερη ἀπό τήν παρθενία.
β) Ὁ σοφός τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης διαπιστώνει:
“Ἐλεημοσύναις καί πίστεσιν ἀποκαθαίρονται ἁμαρτίαι” (Παροιμιῶν ιε΄ 27). Καί “Ἐλεημοσύνη ἐξιλάσεται ἁμαρτίας” (Σοφία Σειράχ γ΄ 3).
Οδός μετανοίας εἶναι ἡ προσευχή
Στήν ἁγία Γραφή ἀναφέρονται περιπτώσεις προσευχῆς στήν ὁποία ἐκφράζεται μετάνοια τῶν ἁμαρτησάντων.
α) Ὁ βασιλεύς Ἐζεκίας (726-697 π.Χ), εὐσεβής βασιλεύς τοῦ Ἰούδα, ἀσθενήσας προσευχήθηκε μέ μετάνοια ἐξομολογήθηκε καί ὁ Κύριος τοῦ ἔδωσε 10 ἔτη ζωῆς μετά τήν ἀσθένεια του, ἐπειδή ἔκλαυσε καθώς τόν ἐβεβαίωσε ὁ προφήτης Ἠσαΐας (Δ΄ Βασιλειῶν κ΄ 1-6)
β) Οἱ τρεῖς Παῖδες ὅταν βρέθηκαν στήν κάμινο τοῦ πυρός προσευχήθηκαν καί ἐξομολογήθηκαν μέ ταπείνωση. Γι’ αὐτό καί ὁ Κύριος τούς διέσωσε, ὥστε νά μήν κατακαοῦν ἀπό τήν φωτιά τῆς καμίνου (Δανιήλ γ΄ 2-26).
γ) Ὁμοίως καί ὁ βασιλεύς τοῦ βασιλείου τοῦ Ἰούδα (νότιον βασίλειον) Μανασσῆς (697-642 π.Χ) πονηρός καί ἀσεβής υἱός καί διάδοχος τοῦ ἀγαθοῦ καί εὐσεβοῦς πατρός Ἐζεκίου ἔπραξε βαρύτατες ἁμαρτίες προωθήσας τήν εἰδωλολατρίαν στό βασίλειο του. Ἐγκαταλιφθείς ἀπό τόν Κύριο ἀπήχθη αἰχμάλωτος στή Βαβυλώνα 677 π.Χ. Ταπεινωθείς καί μετανοήσας ἀφέθη ἐλεύθερος καί ἐπέστρεψε στήν Ἰερουσαλήμ φόρου ὑποτελής. Ἐπανελθών στήν πατρίδα του μετανόησε, προσευχήθηκε μέ μετάνοια δι’ ὅσα εἶχε διαπράξει, κατήργησε τήν εἰδωλολατρία καί ἐξεδίωξε τούς πρότερον συνεργούς καί συμβούλους του καί εἰργάσθη γιά τήν πνευματική ἀνόρθωση καί προαγωγή τοῦ λαοῦ (Δ΄ Βασιλειῶν κα΄ καί B΄ Παραλειπομένων λγ΄).
Ἕκτη ὁδός μετανοίας εἶναι τά δάκρυα
Παράδειγμα :
α) Ὁ Πέτρος πού ἔκλαυσε πικρά μετά τήν τριττή ἄρνηση τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ Χριστοῦ. “καὶ ἐμνήσθη ὁ Πέτρος τοῦ ῥήματος Ἰησοῦ εἰρηκότος ὅτι πρὶν ἀλέκτορα φωνῆσαι τρὶς ἀπαρνήσῃ με· καὶ ἐξελθὼν ἔξω ἔκλαυσε πικρῶς.” (Ματθαίου κστ΄ 75).
β) Ἡ πόρνη γυναῖκα, πού γονάτισε μπροστά στόν Κύριο καί ἔπλυνε τά πόδια Του μέ τό ἀκριβό μύρο καί τά ἀκριβότερα δάκρυα της (Λουκᾶ ζ΄ 36-50).
*****
Ὅλο αὐτό τό βίωμα μετανοίας ἐκφράζεται καί στό τροπάριο τῆς Στ΄ Ὥρας τῆς Μεγάλης Δευτέρας:
“Ἐν ψυχῇ συντετριμμένῃ προσπίπτομεν σοι καί δεόμεθα σου, Σωτήρ τοῦ κόσμου σύ γάρ εἶ ὁ Θεός τῶν μετανοούντων”
