Του Γεωργίου Αθ. Τσούτσου
Η είδηση ότι το Εθνικό Θέατρο επιδίωκε να ανεβάσει θεατρικό έργο του καταδικασμένου πέντε φορές σε ισόβια Σάββα Ξηρού, πέρα από το φρικώδες μήνυμα που εξέπεμπε (σε μια εποχή κατά την οποία η βία εμφανίζεται ξανά ως εναλλακτική πρόταση), επαναφέρει το ζήτημα της ελεύθερης έκφρασης και των ορίων της. Το πρόβλημα εδώ είναι ότι ένα κρατικό θέατρο σκεπτόταν να ανεβάσει το έργο ενός ανθρώπου που επιδιώκει τη δικαιολόγηση της εγκληματικής δράσης του παντί τρόπω. Εάν σε ένα ιδιωτικό θέατρο επέλεγαν να ανεβάσουν το ίδιο έργο, πέρα από την ηθική καταδίκη, δεν θα μπορούσαμε να αμφισβητήσουμε το δικαίωμα των ιδιωτών να ανεβάσουν οιοδήποτε έργο επιθυμούν. Είναι δυνατόν, όμως, η Πολιτεία να επιλέγει αυτόν τον τρόπο θεατρικής διαπαιδαγώγησης των πολιτών; Παρόμοιο ερώτημα είχε προκύψει προ ετών με την έκθεση «Outlook» στην οποία υπήρχε ένας πίνακας με άκρως υβριστικό περιεχόμενο εναντίον του Θεανθρώπου.
Εάν μια ιδιωτική γκαλερί είχε εκθέσει ένα παρόμοιο έργο, η ηθική και ενδεχομένως αισθητική απαξίωση του κοινού δεν θα αποστερούσε από την γκαλερί το δικαίωμα να εκθέτει έργα της αρεσκείας της. Όμως, η έκθεση αυτή έφερε κρατική σφραγίδα, και μάλιστα είχε ενταχθεί στη λεγόμενη «Πολιτιστική Ολυμπιάδα». Επρόκειτο επομένως για διασυρμό των ιδεωδών των Ολυμπιακών Αγώνων τα οποία -ούτε στην αρχαιότητα ούτε σήμερα- δεν περιείχαν την έννοια της καθυβρίσεως του Θεού, με οποιοδήποτε πρόσχημα.
Οι κρατικοί θεσμοί πρέπει να «παράγουν ιδεολογία» σύμφωνη με το γράμμα και το πνεύμα του Συντάγματος και να αποβλέπουν στην εξύψωση του μορφωτικού και πολιτιστικού επιπέδου των πολιτών. Η έστω και έμμεση προβολή προσώπων και ιδεολογιών που αντιστρατεύονται θεμελιώδεις ανθρωπιστικές αξίες συνιστά πράξη καταδικαστέα, η οποία δεν πρέπει να μείνει χωρίς συνέπειες.
Η επαναστατική βία και το ταξικό μίσος ασφαλώς δεν συμπεριλαμβάνονται στα ιδεώδη που υπηρετεί η θεατρική παιδεία. Αντίθετα από τον Σάββα Ξηρό, ο οποίος συνέγραψε θεατρικό έργο βασισμένο στη δολοφονική του δράση, ο μεγάλος Ρώσος συγγραφέας Ντοστογιέφσκι έγραψε το 1871 έργο το οποίο στην ελληνική γλώσσα είναι γνωστό υπό τον τίτλο «Δαιμονισμένοι». Το έργο αυτό εμπνεύστηκε από το γεγονός της δολοφονίας του φοιτητή Ιβάνοφ από μέλη της οργάνωσης «Λαϊκή Εκδίκηση». Ο Ντοστογιέφσκι αναλύει την ψυχολογία των Ρώσων μηδενιστών. Με το ζήτημα του μηδενισμού είχε ασχοληθεί και το πρώτο τεύχος (Ιουλίου 2011) της περιοδικής έκδοσης «Ιχθύες» του Ι.Ν. Αγίου Ανδρέα Άνω Πατησίων. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η παρατήρηση των συντακτών ότι η συνεχής επίκληση της κοινωνικής δικαιοσύνης από τους μηδενιστές είναι μια έννοια που έχει ληφθεί από τον Χριστιανισμό. Η ειδοποιός διαφορά της έννοιας της κοινωνικής δικαιοσύνης από τη Χριστιανική αντίληψη είναι ότι απουσιάζει το πρόσωπο του Ιησού Χριστού και ο σύνδεσμος με τον Θεό αντικαθίσταται από την αθεϊστική αρχή που αρνείται τον Θεό και την αθανασία. Η κοινωνική δικαιοσύνη στην Ορθοδοξία ποτέ δεν συνδέεται με την πάλη των τάξεων, αλλά συνδέεται πάντοτε με την αγάπη. Όταν λαμβάνονται κοινωνικά μέτρα που θίγουν τους οικονομικώς ισχυρούς προς αποκατάσταση κοινωνικών αδικιών, από Ορθόδοξη σκοπιά πάντοτε επιδιώκεται η εν αγάπη σωτηρία και του αδικούντος, και όχι η εξόντωσή του.
Aκόμη και εάν δεχθούμε ότι ο Σάββας Ξηρός και οι ομοϊδεάτες του είναι πολιτικοί αγωνιστές, τότε από Ορθόδοξη οπτική γωνία καταδικάζουμε τα μέσα που χρησιμοποιούν για την επιβολή των σκοπών τους, καθώς και την ιδεολογία του μίσους που προωθούν
Με το ίδιο σκεπτικό οι ιερείς επισκέπτονται στις φυλακές άτομα που έχουν διαπράξει βαρύτατα εγκλήματα, παρόμοια με αυτά του Σάββα Ξηρού. Σε αντίθετη περίπτωση, τα πάντα επιτρέπονται για την επίτευξη της κοινωνικής δικαιοσύνης και ο σκοπός αγιάζει τα μέσα. Επομένως, ακόμη και εάν δεχθούμε ότι ο Σάββας Ξηρός και οι ομοϊδεάτες του είναι πολιτικοί αγωνιστές, τότε από Ορθόδοξη οπτική γωνία καταδικάζουμε τα μέσα που χρησιμοποιούν για την επιβολή των σκοπών τους, καθώς και την ιδεολογία του μίσους που προωθούν. Σημειωτέον ότι ο Μπερντιάεφ στο βιβλίο του «Οι πηγές και το νόημα του ρωσικού κομμουνισμού» παρατηρεί ότι πολλά παιδιά ιερέων και ιεροσπουδαστών έπαιξαν σπουδαίο ρόλο στην ιστορία του μηδενισμού. Όπως αναφέρει και ο Ντοστογιέφσκι, η επιθυμία να έρθει τώρα η βασιλεία του Θεού επί της Γης γίνεται αφορμή δεινών, καθώς το καλό δεν νοείται μακράν του Θεού, αλλά ο ίδιος ο Θεός είναι η πηγή του αγαθού.
