«Ου το πνεύμα του κόσμου ελάβομεν αλλά το πνεύμα το εκ του Θεού» (Α΄ Κορινθίους β,12).
Του Μητροπολίτου Καισαριανής, Βύρωνος και Υμηττού Δανιήλ
Όλοι οι χριστιανοί γνωρίζουν πως το Άγιο Πνεύμα είναι το τρίτο πρόσωπο της Αγίας Τριάδος, πως κατά τη μέρα της Πεντηκοστής στάλθηκε απ’ το Χριστό πάνω στους Μαθητές και Αποστόλους κι έτσι συνέστησε την Εκκλησία, που έκτοτε την καθοδηγεί σαν Πνεύμα Χριστού. Όλοι μας, σχεδόν, ξέρουμε την Προσευχή στο Άγιο Πνεύμα: «Βασιλεύ Ουράνιε, Παράκλητε, το Πνεύμα της αληθείας, ο πανταχού παρών και τα πάντα πληρών… ελθέ και σκήνωσον εν ημίν και καθάρισον ημάς από πάσης πηλίδος…». Όλα αυτά τα ξέρουμε λίγο-πολύ όλοι. Δεν καταλαβαίνουμε όμως όλοι το ίδιο καλά τι σημαίνουν αυτά για τη ζωή μας. Τα αντιλαμβανόμαστε όλα αυτά σαν κάτι ιερό, που μας παραδόθηκε απ᾽ το παρελθόν δεν καταλαβαίνουμε όμως πολύ καλά πόσο σπουδαία είναι όλα αυτά για τη ζωή μας. Η γιορτή της Πεντηκοστής και του Αγίου Πνεύματος είναι μια ευκαιρία για ν’ αναλύσουμε σύντομα τη βιωματική σημασία του Αγίου Πνεύματος.
Και, πρώτα – πρώτα, κάθε χριστιανός πρέπει να ξέρει τι η Αγία Γραφή κι η Παράδοση της Εκκλησίας θεμελιώδη πράγματα διδάσκουν για τον άνθρωπο σε σχέση με το Άγιο Πνεύμα. Ο άνθρωπος -διδάσκουν- δεν είναι σωστός άνθρωπος, εικόνα του Πλάστη και Δημιουργού Του, εικόνα αληθινή του Χριστού, χωρίς να έχει μέσα του το Πνεύμα του Θεού, το Άγιο Πνεύμα. Χωρίς το Άγιο Πνεύμα ο άνθρωπος είναι ένα ανθρωποειδές, με πολύ ανεπτυγμένα πολλές φορές ταλέντα στην επιστήμη, στην τέχνη, στη φιλοσοφία όχι όμως στην ανθρωπιά, σ᾿ ό,τι δηλ. κάνει τον άνθρωπο αληθινό άνθρωπο, σύμμορφο με την εικόνα του Χριστού. Σύμφωνα με την διδασκαλία της Γραφής και των Πατέρων, το άγιο Πνεύμα μέσα στον άνθρωπο σημαίνει μια σχέση και αναφορά, ουσιαστικό προσανατολισμό και ολοκληρωτική εξάρτηση απ᾿ το Θεό. Εξάλλου, όμως, το Άγιο Πνεύμα μέσα στον άνθρωπο σημαίνει μια δύναμη φωτιστική και αγιαστική που καθοδηγεί, ωθεί τον άνθρωπο στον αληθινό του προορισμό, στο Χριστό. Μ’ άλλα λόγια η διδασκαλία της Εκκλησίας μας δεν δέχεται πως ο άνθρωπος είναι ένα αυτόνομο πλάσμα ακόμα κι’ όταν φαντάζεται ο ίδιος πως γυρνάει μόνο γύρω απ’ τον εαυτό του. Ο άνθρωπος είναι έτσι πλασμένος, ώστε να ζει πάντοτε «εν αναφορά» προς κάτι τι έξω απ’ τον εαυτό του, είτε αυτό το κάτι είναι ο Θεός, είτε ένα οποιοδήποτε υποκατάστατο του Θεού, συνήθως φοβερό και τρισάθλιο. Αυτό το πολύ σπουδαίο ανθρωπολογικό θέμα στην Καινή Διαθήκη μορφοποιείται ως εξής:Όταν ο άνθρωπος δεν έχει τη σωστή αναφορά του στην πραγματικότητα, στην αλήθεια, που είναι ο Θεός, όταν ο άνθρωπος δεν έχει μέσα του το Άγιο Πνεύμα, τότε η ύπαρξή του έχει αναφορά στις αντίθεες δυνάμεις κι έχει μέσα του το πνεύμα του Πονηρού. Ανάλογα χωρίζει η Καινή Διαθήκη και την ιστορία της ανθρωπότητας: Μέχρι του Χριστού και της Πεντηκοστής, που ήλθε το Πνεύμα του Χριστού επάνω στην Εκκλησία, η ανθρώπινη κοινωνία κυριαρχόταν και δυναστευόταν απ’ τις δυνάμεις των πονηρών Πνευμάτων, του πνεύματος του μίσους, του ψεύδους, της πλάνης και της αδικίας. Δεν υπήρχε στη σωστή έννοια ανθρώπινη «κοινωνία» αλλά απλή συμβίωση. Η Πεντηκοστή κι η κάθοδος του Αγίου Πνεύματος στους Αποστόλους σημαίνει την αρχή μιας καινούργιας εποχής για την ανθρωπότητα, αφού το χαρακτηριστικό της νέας κοινωνίας, της Εκκλησίας, είναι η διά του αγίου Πνεύματος ζωή του Χριστού μέσα στα μέλη της: μια ζωή αλήθειας, γνησιότητας, δικαιοσύνης, ειρήνης και αγάπης, ουσιαστικής ενότητας.
Το Άγιο Πνεύμα, λοιπόν, το τρίτο πρόσωπο της Αγίας Τριάδος, που συνέστησε και συντηρεί την Εκκλησία των αγίων μέσα στον κόσμο, απ’ την Πεντηκοστή μέχρι σήμερα, είναι κάτι, χωρίς το οποίο ούτε τι είναι άνθρωπος στην αληθινή ουσία του μπορούμε να καταλάβουμε, ούτε τι είναι αληθινή κοινωνία μεταξύ των ανθρώπων. Δεν εννοούμε, χωρίς το Πνεύμα, ούτε τι είναι ο Χριστός μέσα μας ούτε τι είναι η βασιλεία Του ανάμεσά μας. Αυτή την έννοια έχει η Πεντηκοστή για την ανθρωπότητα: είναι η απαρχή της Καινής Κτίσεως, του νέου ανθρώπου και της νέας κοινωνίας. Για να καταλάβουμε λίγο καλύτερα αυτά τα δυο σημεία θα επικαλεσθούμε τη βοήθεια του Αποστόλου Παύλου. Ο Παύλος ονομάζει στην Επιστολή του προς Γαλάτας, την κατάσταση του σωστού ανθρώπου «εν πνεύματι» κατάσταση και την ανώμαλη κατάσταση του ανθρώπου «εν σαρκί» κατάσταση. Ποια είναι τα χαρακτηριστικά της πρώτης; Είναι η «αγάπη, χαρά, ειρήνη, μακροθυμία, χρηστότης, αγαθωσύνη, πίστις, πραότης, εγκράτεια κατά των τοιούτων ουκ έστιν νόμος».Αυτά είναι τα χαρακτηριστικά του αληθινού ανθρώπου, που η ζωή του παράγει όλους αυτούς τους αγαθούς καρπούς όχι σαν συνέπεια της εξωτερικής επιβολής κάποιου νόμου, αλλά σαν το καρποφόρο δένδρο, πούναι ριζωμένο στο κατάλληλο χώμα, αναπνέει στο κλίμα που του ταιριάζει, κι όλη του η υφή είναι τέτοια, ώστε να μη παράγει τίποτε άλλο παρά καλούς καρπούς. «Κατά των τοιούτων ουκ έστιν νόμος». Και ποια είναι τα χαρακτηριστικά της ζωής «εν σαρκί»; Είναι «η πορνεία, ακαθαρσία, ασέλγεια, ειδωλολατρία, φαρμακεία, έχθραι, έρις, ζήλος, θυμός, εριθείαι, διχοστασίαι, αιρέσεις, φθόνοι, μέθαι, κώμοι και τα όμοια τούτοις». Το πρώτο είδος ανθρώπου ονομάζεται από τον Παύλο «πνευματικός», ενώ το δεύτερο «σαρκικός» ή «ψυχικός». Πρέπει να προσέξουμε σ’ αυτό το σημείο. Γιατί στην κοινή γλώσσα μας «πνευματικός» λέγεται ένας άνθρωπος, που ασχολείται με τις επιστήμες και ξέρει πολλά πράγματα ή με τις τέχνες και τα γράμματα. Μιλάμε τόσο συχνά για πνευματικούς ανθρώπους και πνευματικές εκδηλώσεις. Η έννοια όμως αυτή της πνευματικότητας, όσο κι᾽ αν αξίζει την εκτίμηση και το θαυμασμό μας, πολλές φορές, καταρχήν μπορεί να μην έχει καμιά σχέση με την πνευματικότητα, δηλ. με τους καρπούς του αγίου Πνεύματος, όπως τους περιγράφει ο Απόστολος Παύλος. Για ένα χριστιανό, μ’ άλλα λόγια, όσο πλούσια κι αν είναι η γνώση, κι όσο υψηλή η καλλιτεχνική ευαισθησία, κι η διεισδυτικότητα του ανθρώπινου μυαλού, δεν μπορούν όλα αυτά να χαρακτηρισθούν σαν γνήσια πνευματικά φαινόμενα, αν δεν είναι δεμένα με το Άγιο Πνεύμα, με τους καρπούς του Αγίου Πνεύματος μέσα στον άνθρωπο.
Σχετικά με την αληθινή «κοινωνία», δηλ. την ουσιαστική μεταξύ των ανθρώπων ενότητα, ο Παύλος την ονομάζει «κοινωνία του αγίου Πνεύματος» (Β΄ Κορ. ιγ΄, 13) και τονίζει ότι εμείς οι χριστιανοί, ο καθένας κατά την δική του Πεντηκοστή, στο Βάπτισμά του, «ου το πνεύμα του κόσμου ελάβομεν αλλά το πνεύμα το εκ του Θεού» (Α΄ Κορινθίους β,12). Το «πνεύμα του κόσμου» έχει μέσα του το ψεύδος, το μίσος και τη διαίρεση. Το «πνεύμα το εκ του Θεού» φέρνει την ειρήνη, την αγάπη και τη δικαιοσύνη. Γ ι᾽ αυτό ο Απόστολος προτρέπει «τηρείν την ενότητα του Πνεύματος» (Εφεσίους δ΄, 3). Ο άνθρωπος αναζητεί την ενότητα σε τεχνικούς, οικονομικούς, πολιτιστικούς η άλλους ανθρώπινους παράγοντες. Η Εκκλησία διδάσκει πως είναι καρπός του Αγίου Πνεύματος, προϊόν της Πεντηκοστής. Όλοι οι άλλοι παράγοντες, που φαίνεται πως ενώνουν τους ανθρώπους, δεν τελεσφορούν, σε τελευταία ανάλυση δημιουργούν νέες διαιρέσεις. Η ενότητα του ανθρώπινου γένους είναι ένα θαύμα, που επιτελεί μυστηριωδώς το Άγιο Πνεύμα μέσα στους ανθρώπους.
