Μ. Γ. ΒΑΡΒΟΥΝΗΣ
Καθηγητής Λαογραφίας του Δημοκρίτειου Πανεπιστήμιου Θράκης
Οι δύο επισημάνσεις με τις οποίες κλείσαμε το σχετικό άρθρο μας στο προηγούμενο φύλλο, σχετικά με τις συλλογές δημοτικών τραγουδιών που εκπονήθηκαν στα πλαίσια του φιλελληνικού κινήματος, αποσκοπούν στο να προϊδεάσουν τον ερευνητή ότι το υλικό που εντοπίζει στις συλλογές αυτές δημοτικών τραγουδιών πρέπει να διασταυρώνεται και να αντιμετωπίζεται πάντα με επιφύλαξη. Μπορεί ο φιλελληνικός οίστρος να οδηγούσε τους ευρωπαίους συλλογείς και εκδότες στη συμπερίληψη ύποπτης προέλευσης και σύνθεσης τραγουδιών, τούτο όμως δεν σημαίνει ότι οι καταγραφές τους αποτελούν πάντα και αξιόπιστες μαρτυρίες για την ύπαρξη, τη διάδοση και τη μορφολογία κάθε τραγουδιού. Κι αυτό αποτελεί βασική μεθοδολογική προϋπόθεση για τη λαογραφική χρήση των ελληνικών δημοτικών τραγουδιών που συγκεντρώθηκαν, καταγράφτηκαν και εκδόθηκαν στα πλαίσια της εκδοτικής παραγωγής του ευρωπαϊκού φιλελληνικού κινήματος.
Παραλλήλως αλλά και μετά τη συλλογή του Fauriel το φιλελληνικό κίνημα έδωσε πολλές ακόμη προσπάθειες καταγραφής και δημοσίευσης ελληνικών δημοτικών τραγουδιών. Ενδεικτικά μπορούμε να αναφέρουμε στα γερμανικά τις ανάλογες εκδόσεις των CarlIken (1825, 1827) – O. M. BaronvonStackelberg (1826) – W. v. Lüdemann (1826) – KarlTheodorKind (1827, 1833, 1835, 1844, 1849) – F. A. Ukert (1833) – LudwigRoss (1840, 1848) – J. M. Firmenich (1840) – LudwigStephani (1843) – Daniel H. Sanders (1844) – AdolfElissen (1846) καθώς και τη συλλογή του αξιωματικού του βαυαρικού στρατού F. X. M. A. vonPredl (1832-1835) που δημοσιεύθηκε το 1937.
Στα αγγλικά τις σχετικές δημοσιεύσεις των Ch. Brinsley Sheridan (1825) – Paul Maria Leopold Joss (1826) – William Martin Leake (1830, 1835) – Robert Pashley (1837). ΣταγαλλικάτιςσυλλογέςτωνVoutier (1826) – Louise Sw. – Belloc (1825) – D’ Orient de Bellegarde (1829) – Ed. Quinet (1830) – J.-A. Buchon (1843), και στα ιταλικά τη συλλογή του N. Tommaseo (1842), που είναι γνωστό ότι υπήρξε βασικό εγχειρίδιο μελέτης για τον ποιητή Διονύσιο Σολωμό.
Οι συλλογές αυτές οφείλονται εν πολλοίς στον φιλελληνισμό των συντακτών τους, και αποτέλεσαν μέσο για γνωριμία πολλών ευρωπαίων λογίων και διανοητών με τον ελληνικό λαϊκό πολιτισμό, στα μέσα περίπου του 19ου αιώνα. Παρά τις διάφορες παρανοήσεις και παρεξηγήσεις, οι συλλογείς και εκδότες τους, με το πλήθος των συλλογών ελληνικών δημοτικών τραγουδιών που δημοσίευσαν, κατάφεραν να τονώσουν και να αναγεννήσουν το ευρωπαϊκό ενδιαφέρον για τον ελληνικό έντεχνο λαϊκό λόγο, στα πλαίσια του κινήματος του φιλελληνισμού, επίσης δε να παρακινήσουν και άλλους συναδέλφους τους στην κατάρτιση παρόμοιων συλλογών, που συγκρότησαν ολόκληρο σώμα ανάλογων δημοσιεύσεων, όπως έχει συστηματικά αποδείξει ο Γ. Κ. Σπυριδάκης, σε παλαιότερη μελέτη του. Η επανέκδοση των συλλογών αυτών, με συστηματική μελέτη των περιεχομένων τους, αποτελεί ζητούμενο της σύγχρονης λαογραφίας μας.
Από τα παραπάνω συνάγεται ότι πρωταγωνιστεί στο κίνημα της συλλογής και καταγραφής των δημοτικών τραγουδιών, αλλά και στις εκδόσεις ελληνικών δημοτικών τραγουδιών ο γερμανικός φιλελληνισμός, και έπεται ο γαλλικός, όπου η συλλογή του Fauriel λειτουργούσε πάντοτε ως αξεπέραστο πρότυπο, και ο αγγλικός. Όσο για την διαπίστωση της όντως φιλελληνικής ιδεολογικής βάσης αυτής της προσπάθειας, αρκεί η ανάγνωση των εισαγωγών και των σχολίων που συνοδεύουν τα τραγούδια, στα προαναφερθέντα έργα, για να διαπιστώσει κανείς την ζέουσα φιλελληνική διάθεση και ταυτότητα των συλλογέων, συγγραφέων και εκδοτών τους.
Σημαντική είναι και η συμβολή της ευρωπαϊκής τέχνης που αναφέρεται σε σκηνές, γεγονότα και προσωπικότητες της επανάστασης του 1821, όπως έχει μελετηθεί από την ελληνική Λαογραφία. Ενδεικτικά θέλω να αναφέρω την έκθεση «Η Ελληνική Επανάσταση σε ευρωπαϊκές πορσελάνες» του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου (Δεκέμβριος 2018), αντικείμενα ευρωπαϊκών εργαστηρίων πορσελάνης, στην πλειονότητά τους πιάτα, διακοσμημένα με σκηνές από τον ελληνικό αγώνα της ανεξαρτησίας, εκτέθηκαν από κοινού με τα έργα χαρακτικής από τα οποία εμπνέονται. Πρόκειται για τις γνωστές φιλελληνικές σειρές των γαλλικών εργοστασίων Choisy, Montereau και Toulouse, που κοσμούνται με παραστάσεις του Γάλλου ζωγράφου KarlLoeillot, καθώς επίσης για σειρές γερμανικών πιάτων, κυρίως του εργοστασίου Schramberg, με θέματα από τις συνθέσεις του PetervonHess.
