Του Σταύρου Γιαγκάζογλου, συμβούλου A’ στο υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων / Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής, διδάσκοντα στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο και διευθυντού περιοδικού θεολογίας
Το Διαδίκτυο είναι ένα πολιτισμικό «περιβάλλον» που καθορίζει ένα ύφος σκέψης και δημιουργεί νέες προοπτικές και νέες μορφές εκπαίδευσης, συμβάλλοντας, έτσι, και στον καθορισμό ενός καινούργιου τρόπου που θα αναπτύσσει τους κοινωνικούς δεσμούς, ώστε να κατανοήσουμε εν συνεχεία τις επιδράσεις τους αλλά και πιθανές παρενέργειες στο κοινωνικό σώμα.
Οι τεχνολογίες είναι «νέες» όχι επειδή είναι απλώς διαφορετικές από όσα προηγούνται αυτών, αλλά επειδή αλλάζουν σε βάθος την ίδια την έννοια της απόκτησης εμπειρίας. Αυτό γίνεται για να αποφευχθεί η αφέλεια να πιστέψουμε ότι είναι στη διάθεσή μας χωρίς να αλλάζουν σε τίποτα τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε την πραγματικότητα. Το έργο της Εκκλησίας είναι να συνοδεύει τον άνθρωπο στην πορεία του και το Διαδίκτυο αποτελεί, μη αναστρέψιμα, αναπόσπαστο μέρος αυτής της διαδρομής.
Η Εκκλησία καλείται να ασκήσει μια νέα μορφή πολιτισμικής διακονίας στον σημερινό ψηφιακό κόσμο, να απευθύνει το ευαγγελικό μήνυμα και να προσφέρει τις κατάλληλες ηθικές και ανθρωπολογικές προϋποθέσεις ως προς τη χρήση της σύγχρονης τεχνολογίας, και ιδιαίτερα του αναδυόμενου ψηφιακού πολιτισμού. Άλλωστε, η Εκκλησία διαχρονικά έχει αποδείξει ότι μπορεί να προσλαμβάνει και να μεταμορφώνει οποιοδήποτε εργαλείο τίθεται στην υπηρεσία της, είτε αυτό είναι η γλώσσα και η φιλοσοφία είτε η τέχνη και η μουσική. Αυτό στο οποίο καλείται, λοιπόν, σήμερα να απαντήσει είναι κατά πόσο έχει την ικανότητα να παρέμβει και να προκαλέσει μια οργανική διάδραση ανάμεσα σε αυτήν και στον ψηφιακό πολιτισμό, έχοντας ως στόχο το άνοιγμα αυτού του πολιτισμού στη γονιμότητα του Ευαγγελίου και της πατερικής παράδοσης. Είναι θεμελιώδης ευθύνη της Εκκλησίας να μεταφέρει σε κάθε περιβάλλον, επομένως και στο διαδικτυακό, την πλήρη και ολοκληρωμένη αντίληψή της για τον κόσμο και τον άνθρωπο. Απαραίτητη, βεβαίως, προϋπόθεση είναι η γνώση του φαινομένου της διαδικτυακής κουλτούρας, οι δυναμικές και οι κίνδυνοι που ελλοχεύουν. Ο τρόπος άσκησης της ποιμαντικής, όπως, άλλωστε, και της εκπαίδευσης, δεν είναι ένας και μοναδικός. Συνεχίζει να είναι ανοικτός και, επομένως, μπορεί να είναι και διαδικτυακός.
Η Εκκλησία καλείται να ασκήσει μια νέα μορφή πολιτισμικής διακονίας στον σημερινό ψηφιακό κόσμο
Δεν χρειάζεται να φοβόμαστε τις σύγχρονες τεχνολογικές εφαρμογές που μπαίνουν στη ζωή μας, αλλά να αξιοποιούμε τις θετικές πλευρές της. Στις εφαρμογές του Διαδικτύου η Εκκλησία ακολουθεί την οδό της διακριτικής αποδοχής. Υιοθετεί τη μέση ευαγγελική οδό, αποφεύγοντας τις ακρότητες είτε της απόρριψης είτε της ανεπιφύλακτης αποδοχής. Η διαδικτυακή Ποιμαντική είναι πλέον μια πραγματικότητα σήμερα και η Εκκλησία έχει ήδη μια ποικιλόμορφη παρουσία στον κόσμο του Διαδικτύου.
Το ασφαλές Διαδίκτυο, ιδιαίτερα για τα παιδιά και τους νέους, προϋποθέτει τη σωστή γνώση των όρων και των ορίων, της ευθύνης και της αυτοσυνειδησίας, της απόλυτης βεβαιότητας ότι δεν μπορεί τίποτα στον κόσμο αυτό να υποκαταστήσει τη ζωντανή σχέση μεταξύ συγκεκριμένων ανθρώπων. Η αλόγιστη χρήση του από τα παιδιά εγκυμονεί κινδύνους και όχι μόνο. Βασικός στόχος της Πολιτείας αλλά και της Εκκλησίας χρειάζεται να είναι η εκπαίδευση στο δημιουργικό Διαδίκτυο. Στις «συμπεριφορές εξάρτησης» των εφήβων από το Διαδίκτυο ο ρόλος του σχολείου, της οικογένειας και της Εκκλησίας μπορεί να αποβεί καθοριστικός στην πρόληψη και αντιμετώπισή τους. Οι έφηβοι αποτελούν ομάδα «αυξημένου κινδύνου» στις συμπεριφορές εξάρτησης.
Χρειαζόμαστε, συνεπώς, την ανάπτυξη μιας διαδικτυακής συμβουλευτικής εκπαίδευσης, πέραν του σχολείου, από την οικογένεια και την Εκκλησία. Αν ο ρόλος του εκπαιδευτικού συνίσταται στην εξοικείωση του παιδιού με το Διαδίκτυο, στην ορθή και κατάλληλη παιδαγωγικά αξιοποίησή του από τους μαθητές, καθώς και στην πληροφόρηση από ειδικούς, οι γονείς και τα εκκλησιαστικά περιβάλλοντα χρειάζεται να προβούν σε απαραίτητες ενέργειες: η ενημέρωση των παιδιών, η τοποθέτηση του υπολογιστή σε κεντρικό σημείο στο σπίτι, η από κοινού περιήγηση, η σταθερή επικοινωνία και η εμπιστοσύνη, οι σαφείς και σταθεροί κανόνες, η αιτιολόγηση των περιορισμών, η ενημέρωση για την προστασία της ιδιωτικής ζωής, η υιοθέτηση «κοινής γραμμής», η έγκαιρη επικοινωνία με ειδικούς και, κυρίως, η ψύχραιμη προσέγγιση αποτελούν βασικούς όρους και προϋποθέσεις για την εξοικείωση και την ασφαλή συμμετοχή των παιδιών και των εφήβων στις δυνατότητες του Διαδικτύου.
Υπάρχουν, όμως, και αρνητικές επιπτώσεις από τη ραγδαία εξάπλωση του Διαδικτύου, όπως: η απομόνωση και γενικότερα οι ψυχικές επιπτώσεις της χρήσης αυτού, όπου υπάρχει επικοινωνία, αλλά όχι αυθεντική ,και συγκεκριμένη σχέση προσώπων, το γεγονός ότι δεν προστατεύονται επαρκώς τα προσωπικά δεδομένα του χρήστη, η προώθηση ενός ενιαίου προτύπου ζωής και πολιτισμού, που όχι μόνο δεν σέβεται, αλλά καταργεί τις τοπικές παραδόσεις, η εμπορική εκμετάλλευση των γνώσεων, που επιτυγχάνονται από τις επιστημονικές εξελίξεις και προβάλλονται στο Διαδίκτυο, οι κίνδυνοι από τις λανθασμένες πληροφορίες, που, χωρίς απολύτως κανέναν έλεγχο, είναι δυνατόν να καταχωρηθούν σε διάφορες ιστοσελίδες, η αρνητική διαχείριση του ελεύθερου χρόνου των παιδιών και των νέων και η απόσπασή τους από το παιχνίδι και τις παραδοσιακές ενασχολήσεις της ηλικίας τους και, τέλος, οι παραβατικές συμπεριφορές που διαρκώς διαπιστώνονται. Μάλιστα, οι αξιόποινες εγκληματικές πράξεις που τελούνται με τη χρήση ηλεκτρονικών υπολογιστών και συστημάτων επεξεργασίας δεδομένων και τιμωρούνται με συγκεκριμένες ποινές από τη νομοθεσία. Οι μορφές του ηλεκτρονικού εγκλήματος είναι πολλές και διαφορετικές, όπως οι οργανωμένες προσπάθειες αποπλάνησης κυρίως ανηλίκων από τον κόσμο της παρανομίας, των ναρκωτικών, της πορνογραφίας. Οι ειδικοί συνιστούν ιδιαίτερα στους γονείς μεγάλη προσοχή όταν το Internet είναι μέσα στο σπίτι, καθώς η ανεξέλεγκτη χρήση του μπορεί να οδηγήσει σε απρόσμενες καταστάσεις.
Ο Τόμας Έλιοτ στην «Έρημη χώρα» έγραφε ότι «αντικαταστήσαμε τη σοφία με τη γνώση». Τώρα πια, αντικαθιστούμε και τη γνώση με την πληροφορία. Στην πρόκληση της «τεχνοκρατικής» παγκοσμιοποίησης και του ομογενοποιημένου τρόπου ζωής η παράδοση της Εκκλησίας μπορεί να προβάλει γόνιμα και δημιουργικά την αντιπρόταση της οικουμενικότητας και της καθολικότητας σε πνευματική βάση, τη δισχιλιόχρονη εμπειρία της οικουμενικής εκκλησιαστικής έκφρασης και αλήθειας, κατά την οποία εκφράστηκαν και πραγματοποιήθηκαν οι τολμηρότερες ιδέες και τα πλέον ριψοκίνδυνα ανοίγματα στην ιστορία και στον πολιτισμό.
Οι ειδικοί συνιστούν ιδιαίτερα στους γονείς μεγάλη προσοχή όταν το Internet είναι μέσα στο σπίτι, καθώς η ανεξέλεγκτη χρήση του μπορεί να οδηγήσει σε απρόσμενες καταστάσεις
Η μοναξιά στον ψηφιακό κόσμο
Στον σύγχρονο ψηφιακό πολιτισμό η μοναξιά αποτελεί κυρίαρχο συναίσθημα εκείνων που απομονώνονται για ώρες στον κυβερνοχώρο -και ιδιαίτερα πολλών νέων ανθρώπων, που είναι παιδιά της σύγχρονης τεχνολογίας-, γι’ αυτό και η σύγχρονη προβολή της χριστιανικής παράδοσης μπορεί να ζεστάνει καρδιές, να καταδείξει ότι χρειάζεται να υπάρχουν κριτήρια επιλογής, να καλλιεργήσει την αληθινή επικοινωνία, να μιλήσει με τη γλώσσα του καθενός στην ψυχή του καθενός. Κυρίως και πρωτίστως, να οδηγήσει τον αποσβολωμένο αλλά και κουρασμένο από τις κατακτήσεις του άνθρωπο σε σχέση ισορροπίας με την κτίση, την τεχνολογία και τον συνάνθρωπο. Εν τέλει, η Εκκλησία δεν χρειάζεται να παρακάμπτει τις προκλήσεις του Διαδικτύου, αλλά «πολυμερώς και πολυτρόπως» να προβάλλει την πίστη της για την αλήθεια και την προοπτική του άνθρώπου και του κόσμου, έχοντας ως ποιμαντικό εργαλείο τις νέες τεχνολογίες. Τα εκατομμύρια των ανθρώπων που καθημερινά πλοηγούνται στο ηλεκτρονικό σύμπαν δικαιούνται να ψηλαφήσουν την ελπίδα, να ανακαλύψουν τα θαυμαστά του Θεού και των ανθρώπων.
Το κυριότερο ζητούμενο παραμένει η αυτοσυνειδησία του χρήστη. Να μη λησμονήσει πρωτίστως την ανθρωπιά του, τη δίψα για επικοινωνία – για αυθεντική και γνήσια διαπροσωπική επικοινωνία. Τον Θεό εξακολουθούμε να Τον βλέπουμε στο πρόσωπο του αδελφού μας και όχι στην οθόνη του υπολογιστή. Η τεχνολογία οφείλει να υπηρετεί τον άνθρωπο και να μην υποτάσσεται ο άνθρωπος στην τεχνολογία. Με τη χρήση της τεχνολογίας, ο άνθρωπος χρειάζεται να γίνεται περισσότερο ευτυχισμένος και χρήσιμος στο κοινωνικό περιβάλλον, χωρίς να λησμονεί ποτέ ότι τίποτε στον κόσμο δεν μπορεί να υποκαταστήσει τη ζωντανή σχέση με τον Θεό και τη ζωντανή επικοινωνία με τον συνάνθρωπο και με την πραγματική κοινότητα της ζωής.
