Του M. Γ. Βαρβούνη, καθηγητή Λαογραφίας του Δημοκρίτειου Πανεπιστήμιου Θράκης
Το καλοκαίρι, εποχή συγκομιδής με κυριαρχική θέση στην παραδοσιακή ελληνική αγροτική οικονομία, αποτελεί περίοδο κατά την οποία οι εορτές και οι πανηγύρεις έχουν πρωτίστως αγιοφυλακτικό και αγιοπροστατευτικό, ενώ δευτερευόντως διαβατήριο, οριακό και γονικό χαρακτήρα, όπως για παράδειγμα συμβαίνει με τις αντίστοιχες εορτές της άνοιξης. Ο άνθρωπος, εργαζόμενος σκληρά και υπό αντίξοες συχνά καιρικές συνθήκες, έχει ανάγκη να αναπαυθεί και να ψυχαγωγηθεί. Αυτό κυρίως του προσφέρουν τα καλοκαιρινά πανηγύρια, τα οποία γι’ αυτό τον λόγο περιβάλλονται συχνά από διηγήσεις για αγίους τιμωρούς, οι οποίοι τιμωρούν -συχνά καταστρέφοντάς τους τη σοδειά- εκείνους που δεν τηρούν την αντίστοιχη εθιμική αργία της εορτής τους.
Ο Άγιος Απόστολος Βαρθολομαίος, κυρίως στις αμπελοκαλλιεργητικές περιοχές, θεωρείται προστάτης των αμπελιών, γι’ αυτό και την ημέρα της εορτής του (11 Ιουνίου) συνήθιζαν να τηρούν εθιμική αργία. Πίστευαν μάλιστα πως σε διαφορετική περίπτωση τα αμπέλια τους θα καταστρέφονταν από χαλαζόπτωση. Όπως σημειώνει ο Δ. Σ. Λουκάτος, ο γενικότερος φόβος των καταστρεπτικών βροχοπτώσεων και χαλαζοπτώσεων του Μαΐου και του Ιουνίου δημιούργησε ανάλογες δοξασίες στον ελληνικό λαό και συνέβαλε στην καθιέρωση πολλών εορτών αγίων ως εθιμικών αργιών.
Η μνήμη του Αγίου Βαρνάβα εορτάζεται επίσης στις 11 Ιουνίου. Τιμάται κυρίως στην Κύπρο, τον τόπο καταγωγής του, καθώς θεωρείται άγιος προστάτης της Μεγαλονήσου. Πιστεύεται ότι δίδαξε τον χριστιανισμό εκεί και ίδρυσε την τοπική Εκκλησία. Οι Κύπριοι θεωρούσαν ότι η γιορτή του «άνοιγε» τα πανηγύρια, τα οποία «έκλεινε» η εορτή του Αγίου Ανδρέα (30 Νοεμβρίου). Σε πολλές περιοχές οι αμπελοκαλλιεργητές τηρούν εθιμική αργία κατά την εορτή του, πιστεύοντας ότι σε διαφορετική περίπτωση θα πέσει χαλάζι και θα καταστρέψει τις καλλιέργειές τους.
Ο Άγιος Ονούφριος εορτάζεται στις 12 Ιουνίου, συχνά με δημώδεις παραλλαγές του ονόματός του, όπως το «Αϊ-Ρούφνης» της Σύμης. Σε πολλές περιοχές κατά την εορτή του τηρούν εθιμική αργία, δεν θερίζουν και δεν αλωνίζουν, φοβούμενοι ότι αν δεν το κάνουν, ο άγιος, τιμωρώντας τους, και κατά παρετυμολογία του ονόματός του, θα ρουφήξει τα στάχυα, καταστρέφοντας τη σοδειά.
Ο λαός ονομάζει τον προφήτη Ελισσαίο, μαθητή και ακόλουθο του προφήτη Ηλία, Αϊ-Λυσσαίο. Από παρετυμολογία του ονόματός του πιστεύεται ότι θεραπεύει τη λύσσα στα ζώα και στους ανθρώπους. Γι’ αυτό και οι γεωργοί δεν εργάζονται την ημέρα αυτή, αλλά και πολλοί ποιμένες αργούν, με την πίστη ότι αν εργαστούν, θα πάθουν λύσσα τόσο οι ίδιοι όσο και τα ζώα τους. Εορτάζεται στις 14 Ιουνίου.
Οι Άγιοι Απόστολοι Πέτρος και Παύλος εορτάζονται πανηγυρικά στις 29 Ιουνίου, με ζωοθυσίες, προσφορές σφαγίων υπέρ του ναού και Θεία Λειτουργία. Την ημέρα αυτή, σε ορισμένες περιοχές τελούνται και μαντικές πρακτικές, όπως μολυβδομαντεία, με χύσιμο λιωμένου μολυβιού μέσα σε νερό, αυγομαντεία, με ρίξιμο ενός σπασμένου φρέσκου αυγού μέσα σε νερό, υδατομαντεία, αναλόγως των σχημάτων που βλέπουν στην επιφάνεια του νερού και κατοπτρομαντεία, σχετικά με τις σκιές που βλέπουν μέσα σε καθρέπτη, τον οποίο κρατούν κάθετα προς την επιφάνεια του νερού το καταμεσήμερο σκεπασμένοι με κόκκινο πανί, συνήθως με νερό που έχουν φυλάξει από τη μαντική τελετουργία του κλήδονα, στις 24 Ιουνίου. Παρόμοιες μαντικές πράξεις τελούνται και κατά την επακολουθούσα εορτή των Αγίων Αποστόλων, στις 30 Ιουνίου.
Οι γιορτές αυτές οριοθετούν και την ελληνορθόδοξη λαϊκή λατρευτική παράδοση του Ιουνίου, που σχετίζεται με την αγιολατρεία.
