Του Γεωργίου Αθ. Τσούτσου
Η αρχή του εκκλησιαστικού έτους, η 1η Σεπτεμβρίου, είχε οριστεί από τον Οικουμενικό Πατριάρχη Δημήτριο ως «Ημέρα Προστασίας του Φυσικού Περιβάλλοντος» την 1η Σεπτεμβρίου 1989. Σε μήνυμά του την αυτή ημέρα, ο μακαριστός Πατριάρχης είχε επισημάνει τη σοβαρότητα του οικολογικού προβλήματος και είχε αναφερθεί διά μακρών στους κινδύνους που εγκυμονούν για την ανθρωπότητα από την κακή χρήση των φυσικών πόρων.
Ο σεβασμός προς τη φύση, που είναι δημιούργημα του Θεού, δεν είναι νοητός εκτός της χριστιανικής αγάπης προς τον άνθρωπο. Επομένως, η κοινωνική πολιτική που ασκεί η Εκκλησία στο μέτρο των δυνατοτήτων της αποτελεί κύριο στοιχείο της χριστιανικής αγάπης. Στην ελληνική αρχαιότητα, λαμπρό παράδειγμα ορθής πολιτικής βρίσκεται στον Αρεοπαγιτικό Λόγο του Ισοκράτη, από τον οποίο προκύπτει ότι επιδίωξη της ορθής πολιτικής είναι η βελτίωση των όρων ζωής των πολιτών μέσω εισφορών των εχόντων και με εξασφάλιση εργασίας στους ανέργους.
Όπως ειναι γνωστό, κατά τη βυζαντινή περίοδο, την κοινωνική πολιτική ασκούσε κατά κύριο λόγο η Εκκλησία με πλήθος ευαγών ιδρυμάτων, ενώ το έργο της συνέδραμε και η σχετική νομοθεσία. Ενδεικτικώς αναφέρεται η διάταξη των Βασιλικών σχετικά με τη διάθεση των περιουσιακών στοιχείων των επισκόπων και των διοικητών των ευαγών ιδρυμάτων υπέρ του φιλανθρωπικού έργου της Εκκλησίας (Λ. Πάτρα, «Αρχέτυπα της ευρωπαϊκής κοινωνικής πολιτικής στην αρχαία Ελλάδα και στο Βυζάντιο», Αθήναι 1998, σ.σ. 16-22).
Αναμφίβολα, η αρχή της προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος συνδέεται με τον τρόπο κατά τον οποίο αντιλαμβάνεται ο άνθρωπος τη θέση του στον φυσικό κόσμο. Αναλόγως του τρόπου διά του οποίου θεάται ο άνθρωπος τον εαυτό του και το φυσικό περιβάλλον, αναπτύσσει ανάλογη οικονομική δραστηριότητα.
Κατά τους Μέσους Χρόνους (13ος-16ος αιώνες), λόγω του γεγονότος ότι απουσίαζε από τις πνευματικές ζυμώσεις της Ευρώπης η σκέψη του ανατολικού Χριστιανισμού, επήλθε αλλαγή της νοοτροπίας του δυτικού ανθρώπου. Η μέχρι πρότινος ισχύουσα αντίληψη ότι ο άνθρωπος είναι διαβάτης του κόσμου (Viator mundi) αντικαταστάθηκε από τον χαρακτηρισμό «κατασκευαστής του κόσμου» (Factor mundi). Η εκπλήρωση των ανθρώπινων επιθυμιών βρέθηκε στο επίκεντρο της δυτικής άσκησης, ενώ το βίωμα της ανατολικής χριστιανικής ασκήσεως απέφευγε την εκπλήρωση της βουλήσεως για να προφυλαχθεί ο ασκητής από την αμαρτία. (Ηλία Οικονόμου, «Ολιστική Οικολογία: Το Ζωτικό Τρίγωνο (Οικολογία – Οικονομία – Ηθική)», diplomatiko periskopio.com, 27-12-2010). Η εικόνα της ελληνικής οικονομίας, η οποία ακολουθεί τα διεθνή ρεύματα, πόρρω απέχει από τις διδαχές της Ορθοδόξου Εκκλησίας αλλά και από το ευρωπαϊκό νομικό κεκτημένο, όπως επεσήμανε πρόσφατα σε περισπούδαστο έργο του ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας. Ευτυχώς, η ελληνική κοινωνία παρέχει και πολλά παραδείγματα κοινωνικής αλληλεγγύης και δημιουργικότητας.
Με την έναρξη του εκκλησιαστικού έτους, η ελληνική κοινωνία θα κληθεί να συνεχίσει τη δυσχερή προσαρμογή της σε συνθήκες ολιγοπωλιακού ανταγωνισμού και έλλειψης κοινωνικής προστασίας με αρωγό της πάντοτε την Εκκλησία. Πρέπει όμως η ελληνική κοινωνία να μην αρκεστεί στα υλικά εφόδια που της παρέχει η εκκλησιαστική αρωγή, αλλά να αναζητήσει τα πνευματικά εφόδια που βρίσκονται στον Λόγο του Θεού και να αντλήσει από εκεί τις δυνάμεις που απαιτούνται ώστε να εξέλθει με τις λιγότερες δυνατές απώλειες από τη συνεχιζόμενη δεινή κρίση.
