Του Μ.Γ. Βαρβούνη, καθηγητή Λαογραφίας του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης
Είναι συχνή η αναφορά ιεροκηρύκων και κληρικών στην παγκοσμιοποίηση, και μάλιστα στην πολιτισμική της διάσταση, την οποία αποκηρύσσουν ως ουσιαστικό τρόπο βίαιης και καταστρεπτικής ομογενοποίησης των επιμέρους τοπικών και εθνικών παραδόσεων, αλλά και των εθνικών χαρακτηριστικών και στερεοτύπων. Σπανίως, όμως, οι ομιλητές συνειδητοποιούν ότι, πέρα από τη διεθνή, υπάρχει και μια μορφή εσωτερικής παγκοσμιοποίησης, η οποία παίρνει συνήθως τη μορφή της ομογενοποίησης ηθών, εθίμων και τελετουργικών εκδηλώσεων.
Η ομογενοποίηση αυτή προωθείται κυρίως μέσω της εισαγωγής νέων τελετουργικών μορφών από αυτές που προβάλλονται από τα μέσα μαζικής επικοινωνίας, τα ηλεκτρονικά πρακτορεία εκκλησιαστικών ειδήσεων και τα ποικίλα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, στα οποία οι κληρικοί μας προσφεύγουν όλο και περισσότερο, αναρτώντας φωτογραφίες και κείμενα με τις ποικίλες δραστηριότητές τους. Στην προσπάθειά τους να αναζωογονήσουν τη λειτουργική ζωή των πιστών και πιστεύοντας λανθασμένα ότι τα φαινόμενα εγκατάλειψης και αποχής οφείλονται στην έλλειψη τελετουργικής λαμπρότητας, κληρικοί όλων των βαθμών εισάγουν κατά κανόνα άκριτα εθιμικές και λειτουργικές μορφές, συντελώντας στην ομογενοποίηση για την οποία έγινε παραπάνω λόγος.
Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του Επιταφίου και των εγκωμίων για την Κοίμηση της Θεοτόκου, στην οποία αναφερθήκαμε σε άλλο κείμενό μας. Μια ματιά στις αναρτήσεις των ηλεκτρονικών πρακτορείων εκκλησιαστικών ειδήσεων μπορεί να μας εφοδιάσει με πολλά ακόμη παραδείγματα: η τιμή στους νεομάρτυρες, τοπικά λατρευτικά έθιμα, όπως π.χ. διάφορες μορφές λιτανειών που μεταφέρονται από τόπο σε τόπο, εισαγωγή στη θεία λατρεία μορφών του μοναστηριακού τυπικού, μεταφορές λειψάνων και ιερών εικόνων, εγκαθίδρυση αντιγράφων περιπύστων και θαυματουργών εικόνων, κυρίως δε η ευκαίρως ακαίρως θέσπιση νέων τοπικών εορτών και τελετουργιών.
Με τον τρόπο αυτό, όμως, ανατρέπεται ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά του ελληνικού παραδοσιακού πολιτισμού, τουλάχιστον στο πεδίο της λαϊκής θρησκευτικότητας, εκείνο της τοπικότητας. Και καταλήγει να μοιάζει απελπιστικά η λαϊκή θρησκευτικότητα από τόπο σε τόπο, με την υιοθέτηση εθίμων που δεν υπήρχαν σε ορισμένη περιοχή, προς χάριν της θεαματικότητας που πιστεύεται ότι προσφέρουν. Μάλιστα, συχνή είναι η προβολή όλων αυτών μέσω του Διαδικτύου, με ενορίες και μητροπόλεις να παρουσιάζουν με πλήθος φωτογραφιών το αυτονόητο, δηλαδή τη συνέχιση της θείας λατρείας. Γιατί φυσικά ποιο άλλο είναι το κύριο έργο ενός κληρικού, παρά να τελεί τη θεία λατρεία. Και γιατί θα πρέπει να εμφανίζεται ως κατόρθωμα το γεγονός ότι λειτούργησε εδώ ή εκεί, δίνοντας μάλιστα λαβές για κάθε είδους σχόλια σχετικά με τα άμφια και τα άλλα εξαρτήματα των ιερατικών στολών τους.
Η ηλεκτρονική προβολή της θρησκευτικής ζωής οδηγεί μέσω των μιμήσεων σε ομογενοποιήσεις, και έτσι δημιουργείται η μικρή βάση επί της οποίας εδράζεται ευκολότερα η παγκοσμιοποίηση με τις αφομοιωτικές διαδικασίες της. Δυστυχώς, όσο κι αν αυτό φαίνεται παράδοξο, η τάση για προβολή της εκκλησιαστικής ζωής και των αντιστοίχων τελετών, εμπλουτισμένη συχνά με μια ευδιάκριτη δόση προσωπικής προβολής, οδηγεί σε αντίθετα από τα επιδιωκόμενα αποτελέσματα. Δεν φρονηματίζει, αλλά παραπλανεί, δεν ελκύει προς την εκκλησιαστική ζωή, αλλά απωθεί τον μέσο πιστό, κυρίως δε αποκόπτει τις ρίζες της εθιμικής ζωής από τον συγκεκριμένο τόπο, με αποτέλεσμα τη διαμόρφωση των συνθηκών εκείνων που στηρίζουν τη σύμπλευση με το ρεύμα της παγκοσμιοποίησης.
Τούτων ούτως εχόντων, πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι δεν αρκεί η προβολή στο Διαδίκτυο. Η ποιμαντική των σύγχρονων ηλεκτρονικών μέσων είναι μια περίπλοκη διαδικασία και απαιτεί γνώσεις, πείρα και συστηματικό σχεδιασμό. Δεν γίνεται με τη λήψη καλής ποιότητας φωτογραφιών και με περιγραφές για «πλήθη κόσμου» και για «λαοθάλασσες πιστών», που δήθεν παρακολουθούν κάθε τελετή.
Γιατί αυτοί κατά κανόνα μόνο παρακολουθούν και δεν συμμετέχουν, κάνοντας τους συνειδητοποιημένους αναγνώστες αυτών των αναρτήσεων να μειδιούν ειρωνικά σε ανάλογες περιπτώσεις.
