Της Λίτσας Ι. Χατζηφώτη, αρχαιολόγου
Σε εποχή κατά την οποία η γενικολογία και η απόλυτη εξειδίκευση στερούν τις νέες γενιές από μια ουσιαστική εγκύκλια μόρφωση και η ιστορία και τα «θρησκευτικά», αν διδάσκονται, περιορίζονται σε ανιστόρητες και ανούσιες κατά κύριο λόγο πληροφορίες, τα στοιχεία από τη δραστηριότητα μιας μικρής ενορίας κάπου στα βουνά της Κεντρικής Ελλάδας αποτελούν αδιάσειστες αποδείξεις για το πώς διατήρησε αυτός ο τόπος την ιδιοπροσωπία του.
Σε εποχή που γίνεται λόγος για «μίζες» δισεκατομμυρίων στον δημόσιο τομέα και που διακεκριμένοι απατεώνες κυκλοφορούν ελεύθεροι μεταξύ μας και ακόμη τους προσκυνούμε, ένας ασήμαντος, θεωρητικά, πάμφτωχος παπάς, οικογενειάρχης, εδώ σ’ αυτή την άκρη του κόσμου, όπου παρά τους δρόμους και τα γεφύρια και τα πολυτελή μας αυτοκίνητα θέλει κουράγιο να φτάσεις, ερχόταν από τη Δομνίστα, κοιμόταν στον γυναικωνίτη της εκκλησίας για να μην επιβαρύνει τους ενορίτες του και, αντί μιας ελάχιστης αμοιβής, εκτελούσε τα ιερατικά καθήκοντά του, τηρούσε λεπτομερή αρχεία χρηματικών ενταλμάτων, όπου καταγραφόταν κάθε συναλλαγή για λάδι, κερί, θυμίαμα και όποιο άλλο έξοδο της ενορίας, καθώς και πρωτόκολλα εκλογής επιτρόπων, ψαλτών και γενικά όλων των ενεργειών του στα πλαίσια της ενορίας.
Σε εποχή που κυνικά προωθούνται από ορισμένες «αρχές» οι ημέτεροι, συχνά άχρηστοι, εδώ, στους Στάβλους, ο παπάς, ο ψάλτης, οι επίτροποι εκλέγονταν προπολεμικά από τους ενορίτες και χειροτονούνταν από τον μητροπολίτη. Όπου αυτό και στους καιρούς μας έγινε με προτροπή των οικείων εκκλησιαστικών αρχών απέδωσε αξιόλογα αποτελέσματα.
Ό,τι σώθηκε ώς τις ημέρες μας από εκείνες τις πράξεις, ασφαλώς οφείλεται στη Θεία Πρόνοια, για να αποτελεί μαρτυρία αυτών των αξιών, που καθιστούν τούτη την κουκκίδα στον χάρτη υπόδειγμα ενορίας, που θα ζήλευαν πολλοί, και που πιστεύω ότι δεν θα είναι λίγοι όσοι θα υποχρεωθούν από τώρα και στο εξής να ακολουθήσουν την τιμιότητα, την ακεραιότητα και την υποδειγματική διαφάνεια της ενοριακής ζωής των Στάβλων Ευρυτανίας.
Για να γίνω σαφέστερη, οφείλω χάριτες στον κ. Κωνσταντίνο Παπαδόπουλο, πρόεδρο της Πανευρυτανικής Ένωσης, τόσο για την πρόσκληση όσο και για τα στοιχεία που έθεσε στη διάθεσή μου, προκειμένου να επιχειρήσω μιαν αρχική αναφορά στον υποδειγματικό τρόπο λειτουργίας και διαχείρισης της Ενορίας Αγίου Νικολάου Στάβλων της σημερινής Αρχιερατικής Περιφερείας Καρπενησίων-Ευρυτάνων.
Πρέπει να σημειωθεί ότι έρευνα στα αρχεία την Ι. Μ. Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου σχετικά με παλαιότερες της ίδρυσής της πληροφορίες δεν απέδωσε κάποια στοιχεία για το θέμα που μας απασχόλησε. Το ίδιο αποτέλεσμα είχε μια πρώτη διερεύνηση στα Γενικά Αρχεία του Κράτους, προς το παρόν τουλάχιστον.
Στο βιβλίο του κ. Αθανασίου Ι. Μαλισόβα «Ναοί και εκκλησιαστική ζωή στους Στάβλους της Ευρυτανίας», που εκδόθηκε το 2003 από τον Σύλλογο Σταβλιωτών Ευρυτανίας «Η Αγία Παρασκευή» με επιμέλεια του ακούραστου κ. Κ. Παπαδοπούλου, υπάρχει εκτενής αναφορά της ιστορίας της ιδρύσεως του Ι. Ν. Αγίου Νικολάου, των προσώπων, κληρικών και λαϊκών που προσέφεραν, με τον δικό τους τρόπο ο καθένας, ό,τι ήταν απαραίτητο για την οικοδόμηση της εκκλησίας, του εξοπλισμού της και του κατά καιρού ευτρεπισμού της, τόσο στο εσωτερικό όσο και το εξωτερικό και τον περίβολό της. Στο βιβλίο του Αθ. Ι. Μαλισόβα καταγράφονται οι εικόνες και οι δωρητές καθώς και τα ελάχιστα εκκλησιαστικά βιβλία που σώθηκαν. Το ίδιο ισχύει και στα παρεκκλήσια των Αγίων Χαραλάμπους, Αγίας Παρασκευής και Αγίου Αθανασίου.
Πρόκειται για σημαντική προσφορά στην ιστορία του τόπου, καθώς διασώζει σημαντικές πληροφορίες για πρόσωπα και γεγονότα που συνδέονται με το χωριό. Πολύτιμες είναι και οι φωτογραφίες από τη ζωή και τις δραστηριότητες των κατοίκων, που συνοδεύουν την έκδοση. Η συλλογή φωτογραφιών της Δομνίστας, άλλωστε, υποδηλώνει, και αυτή, την ευαισθησία των ανθρώπων της περιοχής που διεξάγονται οι εργασίες του Συνεδρίου αυτού στη διατήρηση των θησαυρών την πολιτιστικής, και όχι μόνον, κληρονομιάς τους.
Στο ίδιο πόνημα καταγράφονται οι ιερείς που υπηρέτησαν κατά καιρούς στην Ενορία του Αγίου Νικολάου Στάβλων, οι ψάλτες και οι εκκλησιαστικοί επίτροποι.
Το Πρωτόκολλο εκλογής των λαϊκών επιτρόπων που συντάχθηκε στις 9 Ιανουαρίου του έτους 1927 είναι αποκαλυπτικό και χαρακτηριστικό του τρόπου με τον οποίο οι κάτοικοι των Στάβλων εξέλεγαν τους επιτρόπους της ενορίας τους (Μαλισόβα Αθανασίου Ι.: «Ναοί και εκκλησιαστική ζωή στους Στάβλους της Ευρυτανίας», Αθήνα 2003, σ.σ. 61-64).
Αυτό που προξενεί εντύπωση, όμως, είναι το γεγονός ότι η εκλογή αυτή διεξαγόταν καταχείμωνα, εποχή κατά την οποία «το πλείστον των εκλογέων παραχειμάζουσι εις τα διάφορα χειμερινά μέρη» (έ. α. σ. 64.), όπως αναφέρεται στο Πρωτόκολλο που μνημονεύτηκε, για να δικαιολογηθεί η παρουσία στην ψηφοφορία έξι μόνον ενοριτών από τους εγγεγραμμένους ογδόντα τέσσαρες. Κατά τις επαναληπτικές εκλογές της επομένης Κυριακής, 16 Ιανουαρίου 1927, ο αριθμός εκείνων που τελικά προσήλθαν αυξήθηκε κατά τέσσερις, τελικά δηλαδή ψήφισαν δέκα, με αποτέλεσμα να ματαιωθεί η εκλογή επιτρόπων και να παραπεμφθεί, σύμφωνα με το νόμο, η περαιτέρω διαδικασία στο Μητροπολιτικό Συμβούλιο.
Ασφαλώς εδώ δεν είναι δυνατόν να μη διατυπωθεί η απορία ότι, αφού ήταν και εξακολουθεί να υφίσταται το πρόβλημα της αλλαγής της διαμονής των περισσοτέρων κατοίκων στις περιοχές αυτές τους χειμερινούς μήνες, γιατί δεν διενεργούνταν οι εκλογές το καλοκαίρι με την προοπτική να ισχύσει ο διορισμός από το νέον έτος; Η παρουσία βεβαίως αυτών των δέκα που αψήφησαν την κακοκαιρία και τη δύσκολη ακόμα και σήμερα πρόσβαση στο απομακρυσμένο και σε σημαντικό υψόμετρο χωριό κατά τον μήνα Ιανουάριο δηλώνει την αφοσίωση στον θεσμό και φροντίδα της εκκλησίας και της ενοριακής τους ζωής.
Αποτελεί θεωρητικά θέμα προς διερεύνηση, διότι η αυστηρή προσήλωση στις λεπτομέρειες των διαφόρων ενεργειών του προέδρου και των μελών του ενοριακού συμβουλίου, όπως μαρτυρείται από τα λίγα αλλά πολύ χαρακτηριστικά για την υποδειγματική τήρησή τους πρακτικά και στελέχη ενταλμάτων, δεν συνηγορεί σε ευθύνη των ενοριτών για τη μη συμπλήρωση του αριθμού του ενός έκτου των εκλογέων.
Στην παρούσα εισήγηση παρουσιάζω τέσσερα στελέχη χρηματικού εντάλματος από αυτά που έθεσε ευγενικά στη διάθεσή μου ο κ. Κων. Παπαδόπουλος, τα υπ’ αριθμόν 1, 2, 3 και 5, χρήσεως 1926-1927. Διατηρούνται σε πολύ καλή κατάσταση και φέρουν κατά σειρά τις ημερομηνίες: 12 Δεκεμβρίου 1926, 16 Φεβρουαρίου 1927, 30 Μαρτίου 1927 και 31 Μαρτίου 1927. Εχουν στοιχεία μόνο στη μία πλευρά, είναι αποδείξεις πληρωμής και υπογράφονται από τον πρόεδρο του ενοριακού συμβουλίου, τον ιερέα Κωνσταντίνο Παπαδημητρίου από τη Δομνίστα (1870-1935), γιο ιερέως επίσης (έ. α σ. 44).
Οι αποδείξεις αυτές αφορούσαν αγορά α) εξήντα οκάδων λαδιού προς σαράντα δραχμές την οκά, β) πέντε οκάδων κεριού προς εκατόν δραχμές την οκά, γ) δύο οκάδων θυμιάματος προς σαράντα δραχμές την οκά και δ) πληρωμή μισθού του ιεροψάλτου του Ι. Ν. Αγίου Νικολάου, για το χρονικό διάστημα από 1ης Απριλίου 1926 έως 31ης Μαρτίου 1927, που ανερχόταν σε πεντακόσιες δραχμές, όπως φαίνεται και σε παλαιότερες αποδείξεις. Σύμφωνα με τον Αθ. Ι. Μαλισόβα, ιεροψάλτης στους Στάβλους στα μέσα της δεκαετίας του ’20 ήταν ο Κωνσταντίνος Χ. Χαρμαντζής. Από άλλες αποδείξεις μαθαίνουμε για αγορά ειδών καθαρισμού και καλλωπισμού του ναού, πληρωμή του μισθού της νεωκόρου κ.α.
Ασφαλώς η υποδειγματική λειτουργία της ενορίας δεν είναι τυχαίο γεγονός, αλλά οφείλεται κατά το μεγαλύτερο μέρος της στους κατά καιρούς εφημερίους της, στην προσωπικότητά τους, στην αφοσίωση στο λειτούργημά τους, στις παραδειγματικές οικογένειες και την προσεγμένη ζωή τους, που στηριζόταν σε απίστευτα μικρό εισόδημα και μεγάλες στερήσεις. Στο βιβλίο του Αθ. Ι. Μαλισόβα αναφέρονται με αρκετά στοιχεία όσοι «παπάδες λειτούργησαν στην Ενορία του Αγίου Νικολάου Στάβλων», όπως σημειώνει χαρακτηριστικά.
Θέλω να ελπίζω ότι σε άλλη ευκαιρία θα είμαι σε θέση να προσθέσω και άλλα στοιχεία για την ενοριακή ζωή των Στάβλων Ευρυτανίας, όχι ασφαλώς σχετικά με την υποδειγματική λειτουργία της, που είναι εμφανής με τα στοιχεία που παρέχονται εδώ, αλλά που θα ευρύνουν τις διαστάσεις της.
(Εισήγηση στο Συνέδριο: «Ιστορία και πολιτισμός της περιοχής του Δήμου Δομνίστας Ευρυτανίας»)
