Του Γεωργίου Αθ. Τσούτσου
Με αισθήματα συγκινήσεως πληροφορήθηκαν οι Χριστιανοί από την ειδησεογραφία για τα θυρανοίξια του μεγαλοπρεπούς ναού προς τιμήν του οσίου Παϊσίου στη Δαμασκό, τα οποία παρακολούθησε πλήθος κόσμου. Ιδιαιτέρως πρέπει να προσεχθεί η παρατήρηση («Star Press», 8-2-2017, σ. 5) ότι ο Λιβανέζος γέροντας Ισαάκ Αττάλα υπήρξε μαθητής του Παϊσίου και αναγέννησε τον μοναχισμό στον Λίβανο.
Ο ρόλος των μοναχών καθίσταται αποφασιστικός στη σύγχρονη εποχή, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν υπήρξε κεφαλαιώδους σημασίας σε προγενέστερες περιόδους. Απλώς, σήμερα το μοναχικό πρότυπο, είτε σε κοινοβιακή είτε σε άλλη μορφή, συμβιώνει παράλληλα με το επικρατούν ατομοκεντρικό πολιτικο-οικονομικό σύστημα, διδάσκοντας αρχές και αξίες άλλης φύσεως από τις στενά χρησιμοθηρικές και ωφελιμιστικές του καιρού μας.
Είναι επίσης πολύ αξιόλογη η συμβολή των μοναχών στην ιεραποστολή όχι μόνο στην Αφρική και στην Ασία, αλλά και στις κατ’ επίφαση χριστιανικές κοινωνίες του δυτικού κόσμου, όπως αυτές της Ευρώπης και των ΗΠΑ. Σε αντίθεση με τον δυτικό Χριστιανισμό, ο ορθόδοξος μοναχισμός στάθηκε σε γενικές γραμμές αλώβητος στη φθορά που προκαλεί η ανθρώπινη αδυναμία, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι παραβλέπονται ιστορικές περίοδοι με έκδηλα τα σημεία παρακμής του μοναχικού ιδεώδους.
Η ίδια όμως η άνθηση του μοναχισμού κατά τον τέταρτο αιώνα και ενώ ο Χριστιανισμός καθίστατο επίσημη θρησκεία αποδεικνύει ότι οι άνθρωποι, απηυδισμένοι από τον συμβατικό τρόπο ζωής, κατέφυγαν σε άλλες λύσεις προκειμένου να ικανοποιήσουν βαθύτερες πνευματικές τους ανάγκες, ενδυόμενοι το μοναχικό σχήμα, μελετώντας τον βίο και τις διδαχές μοναχών και επισκεπτόμενοι μοναστήρια.
Στη σημερινή εποχή, ο μοναχισμός προβάλλει ελκυστικός και ασκεί την ευεργετική επιρροή του τόσο σε ατομικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο. Ο προτεσταντικός κόσμος απέρριψε τον μοναχισμό και περιόρισε την επαφή του ανθρώπου με τον Θεό στην ικανοποίηση ψυχολογικών και βιοποριστικών αναγκών. Κατ’ αυτόν τον τρόπο οι προτεστάντες ανέπτυξαν ισχυρούς δεσμούς αλληλοϋποστήριξης και προσέγγισαν το ζήτημα της πίστεως κατά τρόπο ψυχολογικό, δηλαδή σαν ένα μέσο για να αντιμετωπίζει ο άνθρωπος επιτυχώς τα προβλήματά του, βιοτικά, οικογενειακά κ.ά. Ο ενθουσιασμός και η καλλιέργεια της αλληλεγγύης είναι αξιέπαινα, αλλά απουσιάζουν η κατάνυξη και το δέος που περιγράφουν άλλες πνευματικές εμπειρίες, άγνωστες στους μη Ορθοδόξους.
Ανάλογη εκκοσμίκευση παρατηρήθηκε και στον μοναχισμό άλλων χριστιανικών ομολογιών, παρά το γεγονός ότι η εξάπλωση του Χριστιανισμού στον δυτικό κόσμο οφείλει πολλά σε αγίους, άνδρες και γυναίκες, που με το παράδειγμά τους εκχριστιάνισαν αυτές τις χώρες. Η κοινωνική προσφορά όμως των μοναχών συνδυάζεται με την αδιάλειπτη επαφή τους με τον Θεό και αυτό απουσιάζει από τις μη κυβερνητικές οργανώσεις και τους άλλους φορείς που δραστηριοποιούνται σε έργα κοινωνικής προσφοράς. Είναι βεβαίως μεγάλη και η ευθύνη των μοναχών ενώπιον των ανθρώπων που προσφεύγουν σε αυτούς. Γενικότερα, οι μοναχοί κατορθώνουν να ανατρέψουν την υφιστάμενη κοινωνική ιεραρχία, δημιουργώντας με το παράδειγμά τους μια άλλη εσωτερική ιεραρχία.
Σε κοινωνίες όπως η αμερικανική, δύο κατηγορίες ανθρώπων απολαμβάνουν μεγάλο κύρος: Οι ειδικοί επί εκάστου ζητήματος (λόγου χάριν, ο εξειδικευμένος ιατρός ή νομικός ή οικονομολόγος), αφενός, και οι επιτυχημένοι κοινωνικώς, αφετέρου. Οι έχοντες οικονομική άνεση λόγω των επιχειρηματικών δραστηριοτήτων τους, αλλά όχι λόγω κληρονομιάς, συχνά αποφαίνονται επί όλων των ζητημάτων και η γνώμη τους έχει βαρύτητα.
Από την άλλη πλευρά, οι ιεροκήρυκες και οι εκπρόσωποι θρησκευτικών κοινοτήτων αποφαίνονται κυρίως επί ηθικών ζητημάτων και εμψυχώνουν τους πιστούς στα διάφορα καθημερινά τους προβλήματα.
Οι μοναχοί όμως, επειδή ζουν κατά τρόπο διαφορετικό, επιτυγχάνουν να ασκούν ευρύτερη επιρροή, γι’ αυτό και ο ρόλος τους σήμερα καθίσταται εξόχως σημαντικός. Δεν είναι τυχαίο ότι και ο μοναχισμός των ανατολικών κοσμοθεωριών κ.λπ. ασκεί ιδιαίτερη έλξη στις δυτικές κοινωνίες. Κατόπιν αυτών, ευχερώς αντιλαμβάνεται κανείς την τεράστια σημασία του ανατολικού ορθόδοξου μοναχισμού για το μέλλον των ανθρώπινων κοινωνιών.
