Του Μ. Γ. Βαρβούνη, καθηγητή Λαογραφίας του Δημοκρίτειου Πανεπιστήμιου Θράκης
Το περιστατικό με τη φλεγόμενη Αγία Τράπεζα από την οποία μεταδόθηκε στους πιστούς το φως της Αναστάσεως, όπως το είδαμε όλοι στο διαδίκτυο, μπορεί να θεωρήθηκε από την Ιερά Μητρόπολη Θεσσαλονίκης λήξαν, όπως γράφει σε σχετική ανακοίνωσή της, δυστυχώς όμως δεν είναι καθόλου έτσι. Δεν είναι λήξαν, γιατί δεν είναι αμελητέο, και δεν είναι ασήμαντο, επειδή δεν είναι μεμονωμένο. Τουναντίον, εντάσσεται σε μια ευρύτερη κατηγορία νέων λατρευτικών μορφών, τις οποίες μελετά η «θρησκευτική λαογραφία», και οι οποίες εμφανίζονται όλο και περισσότερο τα τελευταία χρόνια στον τόπο μας.
Το φαινόμενο αυτό, που διεθνώς περιγράφεται ως «φολκλοροποίηση» της λατρείας, δεν είναι μόνο ελληνικό, παρατηρείται σε πολλούς λαούς των οποίων η θρησκεία χαρακτηρίζεται από αναπτυγμένο τελετουργικό. Σχετίζεται δε με την δυσκολία που η καθαρώς πνευματική λατρεία παρουσιάζει για τον καθημερινό άνθρωπο, ο οποίος χωρίς έντονα τελετουργικά στοιχεία δεν μπορεί να συγκεντρωθεί και να επικεντρωθεί στα λατρευτικά του καθήκοντα, δεν βρίσκει, δε, και κανένα ενδιαφέρον στις επίσημες τελετουργικές λατρευτικές πράξεις και πρακτικές.
Κάθε χρόνο, ιδιαίτερα την περίοδο του Δωδεκαημέρου η κατά τη Μεγάλη Εβδομάδα, παρατηρούνται πολλές και διάφορες λειτουργικές υπερβολές, ορισμένες από τις οποίες φτάνουν έως τα όρια της παρεκτροπής. Μια πρόχειρη έρευνα στο διαδίκτυο μπορεί να αποφέρει δεκάδες αναρτήσεις που βεβαιώνουν του λόγου το αληθές: από αναπαραστάσεις των περιγραφόμενων στα ευαγγελικά κείμενα γεγονότων έως μουσική σε μεγάφωνα που υποκαθιστά τη φιλαρμονική στη λιτανεία του Επιταφίου και από υπερβολικούς στολισμούς έως εκκωφαντικούς θορύβους κατά την πρωινή λειτουργία του Μεγάλου Σαββάτου, που φτάνουν στα όρια της ασέβειας.
Κοινή βάση όλων αυτών είναι η προσπάθεια των κατά περιπτώσεις εφημερίων να προσελκύσουν κόσμο στον ναό, ως εάν η Εκκλησία να έχει ανάγκη από κοινό. Είναι, όμως, σε όλους γνωστό ότι η Εκκλησία αποσκοπεί στη σωτηρία των πιστών και στον αγιασμό τους και αυτό προϋποθέτει συνειδητή συμμετοχή στη θεία λατρεία. Με άλλα λόγια, ο πιστός πρέπει να ξέρει πού πάει και τι πρόκειται να κάνει και να προσέρχεται στις ακολουθίες με κατάνυξη, συντριβή και μετάνοια, όχι να προσελκύεται από το προσφερόμενο θέαμα. Διότι στην τελευταία αυτή περίπτωση η πνευματικότητα της θείας λατρείας υποχωρεί και η ψυχική ωφέλεια είναι εξαιρετικά αμφισβητήσιμη.
Ο πιστός πρέπει να ξέρει πού πάει και τι πρόκειται να κάνει και να προσέρχεται στις ακολουθίες με κατάνυξη, συντριβή και μετάνοια, όχι να προσελκύεται από το προσφερόμενο θέαμα
Η παράδοση της Εκκλησίας, αλλά και η λαϊκή θρησκευτική παράδοση των Ελλήνων έχουν λύσει τα ζητήματα αυτά. Υπενθυμίζω ότι στα λειτουργικά βιβλία υπάρχουν τα λεγόμενα «κόκκινα γράμματα» με τις οδηγίες και ότι ο καλός λειτουργός οφείλει όχι να προσφέρει λειτουργικό θέαμα, αλλά να οδηγεί σε κατάνυξη τους πιστούς. Και αυτό γίνεται με την πιστή τήρηση των λειτουργικών τύπων, όπως αυτοί αποτυπώνονται στα λειτουργικά βιβλία και όπως έχουν διαμορφωθεί στο διάβα των αιώνων, από τους «τα πάντα καλώς διαταξαμένους Πατέρες».
Τα φαινόμενα, λοιπόν, των ημερών δεν είναι απλώς συγγνωστές υπερβολές. Ανήκουν σε έναν συγκεκριμένο τρόπο «διαχείρισης» της θείας λατρείας, που προτάσσει το φαίνεσθαι της ουσίας, αποσκοπώντας στην προσέλκυση πιστών στον ναό. Και γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο πρέπει να αντιμετωπίζονται από τη Διοικούσα Εκκλησία όχι ως ανεπίγνωστος ζήλος, αλλά ως ένας νέος τρόπος λειτουργίας των νέων ιερέων μέσα στο λειτουργικό πλαίσιο, ο οποίος δεν συνάδει προς την Ορθόδοξη παράδοση και την Ορθόδοξη λειτουργική ζωή, η οποία έχει το δικό της ήθος και τους δικούς της τρόπους.
Χρειάζεται, λοιπόν, επιμόρφωση, συστηματική αντιμετώπιση και πνευματική υποδομή, ώστε η «φολκλοροποίηση» της λατρείας να μην κυριαρχήσει στην Ορθοδοξία, περιορίζοντας την πνευματικότητα του λειτουργικού μας τελετουργικού. Διαφορετικά, κάθε χρόνο θα βρισκόμαστε ενώπιον όλο και περισσοτέρων παραδειγμάτων και θα παρακολουθούμε την Ορθόδοξη λειτουργική μας παράδοση να διολισθαίνει προς το «ιερό θέαμα».
