Της Μαίρης Ορφανίδη
«Η κρίση του Ασωπού αναδεικνύει την αξία της επιστημονικής έρευνας. Ο Ασωπός είναι ένας μικρόκοσμος της παγκόσμιας οικολογικής κρίσης» θα πει ο κ. Βαρθολομαίος ανήμερα της Παγκόσμιας Ημέρας Περιβάλλοντος, που θα επιλέξει να τη γιορτάσει στη χώρα μας. Για άλλη μία φορά, ο «πράσινος» Πατριάρχης, όπως συνηθίζουν να τον αποκαλούν, καθώς ο κ. Βαρθολομαίος έβαλε από την αρχή της ποιμαντορίας του ψηλά στην ατζέντα του το περιβάλλον, αναδεικνύει τα θέματα της οικολογικής καταστροφής, θέτοντάς τα μάλιστα σε θεολογική βάση. «Ο φυσικός κόσμος, όπως και ο άνθρωπος, είναι του Θεού. Όλα τα μέρη της φύσεως είναι αλληλένδετα και αλληλοεξαρτώμενα».
Η ΠΡΩΤΗ ΗΜΕΡΑ ΤΟΥ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΟΥ ΕΤΟΥΣ ΑΦΙΕΡΩΜΕΝΗ ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ
Τον Μάρτιο του 1992 ο νεοεκλεγείς τότε Πατριάρχης Βαρθολομαίος, που αντιλαμβάνεται άμεσα τον οικουμενικό ρόλο του, καλεί στην Κωνσταντινούπολη όλους τους αρχηγούς των Ορθόδοξων Εκκλησιών. Στο μήνυμα που απευθύνουν οι προκαθήμενοι επικροτούν την πρωτοβουλία να καθιερωθεί η 1η Σεπτεμβρίου ως Ημέρα Περιβάλλοντος, με πανορθόδοξο πλέον κύρος, και έτσι το Πατριαρχείο απευθύνει σχεδόν κάθε χρόνο εγκύκλιο μήνυμα με περιεχόμενο περιβαλλοντικού ενδιαφέροντος.
ΣΕΜΙΝΑΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΕΣ ΤΟΥ ΠΑΤΡΙΑΡΧΗ
Το 1994 εγκαινιάζεται σειρά ετήσιων οικολογικών θερινών σεμιναρίων στη Θεολογική Σχολή της Χάλκης, υπό την αιγίδα του Πατριάρχη Βαρθολομαίου.
ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΑ ΣΕΜΙΝΑΡΙΑ ΕΝ ΠΛΩ
Πραγματοποιούνται έκτακτες πρωτοβουλίες, όπως τα Εν Πλω Οικολογικά Συνέδρια το 1995 στην Πάτμο, με θέμα «Αποκάλυψη και Περιβάλλον», και το 1997 στα λιμάνια του Εύξεινου Πόντου, με θέμα την «Προστασία της Μαύρης Θάλασσας». Σε ομιλία του το 1997 ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος, στην Ολομέλεια του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, υπογραμμίζει ότι «το οικολογικό πρόβλημα της εποχής μας απαιτεί ριζική αναθεώρηση της κοσμολογίας μας» και θέτει το Οικουμενικό Πατριαρχείο στη διάθεση της Ευρωβουλής για οποιαδήποτε συνεργασία και συμβολή στο θέμα. Είναι αλήθεια ότι ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος έχει ταξιδέψει μέχρι σήμερα στα πέρατα της οικουμένης για να δώσει το «παρών» στις οικολογικές ανησυχίες των απανταχού της Γης ευαισθητοποιημένων στο θέμα αυτό κοινωνικών ομάδων και οργανώσεων, υποστηρίζοντας μάλιστα ότι η Εκκλησία Κωνσταντινουπόλεως, αναλαμβάνοντας αυτές τις πρωτοβουλίες, κινείται εξ ολοκλήρου και αξιωματικά εντός του κυρίου έργου της. Ενδεικτικά αναφέρουμε: Συγκάλεσε στην Πάτμο Διεθνές Εν Πλω Οικολογικό Συμπόσιο, με έμφαση στη μόλυνση των θαλασσών, τον Σεπτέμβριο του 1995 επί του θέματος «Αποκάλυψις και Περιβάλλον 95-1995». Ακόμα, μετείχε διεθνών διαθρησκειακών οικολογικών συνεδρίων στην Ιαπωνία και την Αγγλία, το 1995. Οργάνωσε με τον Jacques Santer το Β’ Διεθνές Εν Πλω Οικολογικό Συμπόσιο για τη Μαύρη Θάλασσα και τον Σεπτέμβριο του 1997 με θέμα «Θρησκεία – Επιστήμη – Περιβάλλον: Η Μαύρη Θάλασσα εν κινδύνω». Με τον Romano Prodi οργάνωσε το Γ’ Διεθνές Εν Πλω Οικολογικό Συμπόσιο για την προστασία του ποταμού Δούναβη και τον Οκτώβριο του 1999 με θέμα «Δούναβις – Ποταμός Ζωής». Με τον Romano Prodi οργάνωσε και πάλι το Δ’ Διεθνές Εν Πλω Οικολογικό Συμπόσιο για την προστασία της Αδριατικής Θάλασσας, τον Ιούνιο του 2002, με θέμα «Η Αδριατική: Μία απειλούμενη Θάλασσα, ένας κοινός στόχος». Στο πλαίσιο της διοργάνωσης αυτής, του απονεμήθηκε ο τίτλος του επίτιμου διδάκτορα της Σχολής Διασώσεως των Πολιτισμικών Αγαθών του Πανεπιστημίου της Ραβέννας. Κορυφαία στιγμή αυτού του Συμποσίου ήταν η συνυπογραφή με τον Πάπα Ιωάννη Παύλο Β’ της Διακήρυξης της Βενετίας για το περιβάλλον. Το γεγονός αυτό χαρακτηρίστηκε ιστορικό, καθώς ο κ. Βαρθολομαίος κατάφερε να συστρατεύσει και το Βατικανό στις οικολογικές κινήσεις του.
ΑΠΟΝΟΜΗ «ΠΡΑΣΙΝΟΥ ΝΟΜΠΕΛ»
Στο Όσλο τού απονεμήθηκε το νορβηγικό οικολογικό βραβείο της Οργάνωσης Sophie (The Sophie Foundation) για το 2002, γνωστότερο ως «Πράσινο Νόμπελ», συνοδευόμενο από το ποσό 100.000 δολαρίων, το οποίο διέθεσε ο Πατριάρχης για τα άπορα παιδιά της Αφρικής μέσω της UNICEF, τα «παιδιά του δρόμου» της Πόλης και της Αθήνας, αλλά και την ενίσχυση διαφόρων οικολογικών δραστηριοτήτων. Οργάνωσε το Ε’ Διεθνές Εν Πλω Οικολογικό Συμπόσιο για την προστασία της Βαλτικής Θάλασσας, τον Ιούνιο του 2003, επί του θέματος «Η Βαλτική Θάλασσα: Κοινή Κληρονομιά και Ευθύνη». Πραγματοποίησε το Στ’ Διεθνές Εν Πλω Οικολογικό Συμπόσιο υπέρ του Αμαζονίου Ποταμού, τον Ιούλιο του 2006, επί του θέματος: «Αμαζόνιος: Πηγή ζωής». Πραγματοποίησε τον Σεπτέμβριο του 2007 το Ζ’ ανάλογο συμπόσιο για την ευαισθητοποίηση των λαών της Γης υπέρ της Αρκτικής Θάλασσας, με θέμα: «Αρκτική: Καθρέπτης ζωής». Παράλληλα, του έχουν απονεμηθεί και άλλα σχετικά διεθνή βραβεία (Νέα Υόρκη και Λιχτενστάιν του Ιδρύματος Binding), τη δε 1η Οκτωβρίου 1997 αναγορεύτηκε επίτιμος διδάκτωρ του Τμήματος Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος της Σχολής Γεωτεχνικών Επιστημών του ΑΠΘ.
Την άνοιξη του 2005 ο Πατριάρχης τιμήθηκε από τον ΟΗΕ με το Βραβείο «Υπέρμαχοι της Γης», μαζί με άλλες έξι προσωπικότητες του κόσμου (π.χ., τον πρόεδρο της Νοτίου Αφρικής και τον βασιλιά του Μπουτάν) «για την παραδειγματική συνεισφορά τους στην προστασία του περιβάλλοντος». Ο Κλάους Τόφερ, επικεφαλής του προγράμματος (UPER), κατά την τελετή της απονομής υπογράμμισε τη «συνάφεια των πνευματικών αξιών και της περιβαλλοντικής προστασίας, όπως αυτή φαίνεται στο έργο του Οικουμενικού “Πράσινου” Πατριάρχη». Στο μεταξύ, ανακηρύχτηκε επίτιμος διδάκτωρ του αρχαιότερου ιταλικού πανεπιστημίου «Alma Mater Studiorum» της Μπολόνια, λόγω των περιβαλλοντικών ευαισθησιών του. Η επίσημη τελετή έγινε στις 19 Νοεμβρίου 2005 στον περιώνυμο για τα ψηφιδωτά του ναό του Σαν Βιτάλε, στη Ραβέννα. Σε διάλεξη, μάλιστα, την οποία έδωσε ο Πατριάρχης, λαμβάνοντας μέρος σε οικολογικό συνέδριο του τοπικού πανεπιστημίου, μεταξύ πολλών άλλων ενδιαφερόντων, επεσήμανε:
«Επιπλέον, η συνείδηση είναι η μοναδική δύναμη που ο άνθρωπος μπορεί να αντιπαραθέσει στη μόλυνση. Και σε αυτή την κατεύθυνση εργάζεται το Πατριαρχείο. Θέλουμε να πείσουμε τα άτομα και τις κυβερνήσεις, χρησιμοποιώντας ηθικά επιχειρήματα, παρόντα και στην Αγία Γραφή, τα οποία μπορούν να συγκινήσουν. Πρέπει να πείσουμε τους ανθρώπους ότι ο Θεός μάς έδωσε την εντολή να εργαζόμαστε και να φυλάμε τη Γη. Ο Θεός δημιούργησε μια οικολογική ισορροπία. Η διατάραξή της απειλεί τους επόμενους και η συνείδησή μας δεν μας επιτρέπει πράξεις προς αυτή την κατεύθυνση».
Ο ίδιος ο Πατριάρχης, πάντως, έχει αναφερθεί στην ανάληψη των περιβαλλοντικών πρωτοβουλιών του κατά την επίσημη επίσκεψή του στην Αβάνα της Κούβας, τον Ιανουάριο του 2004: «Αι προσπάθειαί μας δεν περιορίζονται εις ευκαιριακάς μόνον ομιλίας. Επί σειράν ετών διοργανώνομεν εις την εν τη νήσω Χάλκη της Κωνσταντινουπόλεως Ιεράν Μονήν της Αγίας Τριάδος, ένθα εστεγάζετο η Θεολογική Σχολή της Χάλκης, οικολογικά και περιβαλλοντικά θερινά σεμινάρια. Επί πλέον, εν συνεργασία μετά της Ευρωπαϊκής Ενώσεως διωργανώσαμεν τα εν πλω περιβαλλοντικά διεθνή συνέδρια εις το Αιγαίον, τον Εύξεινον Πόντον, τον Δούναβιν, την Αδριατικήν και την Βαλτικήν. Τα θαλάσσια ή τα ποτάμια ύδατα αυτών των περιοχών είναι δεκτά ρυπαρών και τοξικών αποβλήτων εις μεγάλον βαθμόν, με αποτέλεσμα να ευρίσκωνται εις τα πρόθυρα της ακαταλληλότητος διά την συνέχισιν της ζωής και της αδυναμίας της αυτοκαθάρσεως. Δι’ αυτούς τους λόγους και επελέγησαν προς ιδιαιτέραν διεθνή συμμελέτην με την συμμετοχήν ειδικών εξ όλων των παρακτίων και παροχθίων χωρών. Αι συζητήσεις υπήρξαν γόνιμοι και αποτελούν πρότυπον συλλογικής μελέτης διά περιβαλλοντικά θέματα απασχολούντα πλείονας χώρας, τα οποία δεν είναι δυνατόν να αντιμετωπισθούν διά μέτρων λαμβανομένων υπό μιας μόνον εξ αυτών».
Σε άλλη στιγμή, ο Πατριάρχης εξομολογείται τις σκέψεις για τις μελλοντικές προθέσεις του απέναντι στο πρόβλημα και τις δυσκολίες που εν τω μεταξύ ανακύπτουν, επιχειρώντας μάλιστα, σε κάποιες περιπτώσεις, να του ανακόψουν την όλη προσπάθεια: «Σκοπούμεν, δε, συν Θεώ, να μη δώσωμεν ανάπαυσιν τοις κροτάφοις και ύπνον τοις οφθαλμοίς ημών, προκειμένου να εργασθώμεν, το καθ’ ημάς, το αύριον του περιβάλλοντος κόσμου να γίνη καλλίτερον από το χθες. Η γη, η θάλασσα, η ατμόσφαιρα και πάντα τα εν αυτοίς, άνθρωπος, ζώα, πτηνά, ιχθύες, δένδρα, άνθη, φυτά, ύδωρ, όλα τα στοιχεία της Δημιουργίας του Θεού να ευρίσκωνται εις κατάστασιν κατά φύσιν και ουχί παρά φύσιν, συμφώνως προς το πρόγραμμα και το σχέδιον του Δημιουργού. Ο άνθρωπος δε, η κορωνίς της Δημιουργίας, εκ του κατά φύσιν, θα δύναται τότε ευκολώτερον να αναχθή, χάριτι Θεού, εις το υπέρ φύσιν, εις την θέωσιν. Τα πάντα να επανέλθουν εις το “καλά λίαν” της Γενέσεως. Ταύτα λέγοντες ήκιστα είμεθα ονειροπόλοι ή αιθεροβάμονες. Γνωρίζομεν τας δυσκολίας και τα εμπόδια. Γνωρίζομεν ότι ταπεινά και χθαμαλά συμφέροντα αντιστρατεύονται και θα αντιστρατεύωνται εις την προσπάθειαν ημών δι’ ένα κόσμον καλλίτερον, όπως τον θέλει ο Θεός. Όμως αι δυσκολίαι δεν μας πτοούν. Η προσπάθεια ημών δι’ εν περιβάλλον υγιές και καλόν λίαν, δεν είναι αυτόνομος, ως πολλών περιβαλλοντιστών, αλλ’ ερείδεται από αγιογραφικών και θεολογικών θεμελίων, επί του θελήματος του Θεού, τον Οποίον και έχομεν σύμμαχον, εις την δόξαν δ’ Αυτού και κατατείνει πάσα ενέργεια και πρωτοβουλία ημετέρα».
