Γράφει ο Σταύρος Γουλούλης
Στις 29 Ιουλίου 1014 έγινε η μάχη στο Κλειδίον (περιοχή πάνω από την Στρώμνιτσα) ανάμεσα στον αυτοκράτορα Βασίλειο Β’ και τον Σαμουήλ, επαναστάτη Βαλκάνιο που από το 996/97 αυτο-αναγορεύτηκε αυτοκράτωρ. Την ιστορία μεταφέρει αναλυτικά ο βυζαντινός συγγραφέας Ιωάννης Σκυλίτζης επί Αλεξίου Κομνηνού (1081-1118). Ο Σαμουήλ ήταν μικρότερος γιος του κόμη Νικολάου, ενός αρμενικής καταγωγής αξιωματούχου είτε του Βυζαντίου είτε του βασιλείου των Βουλγάρων, που υπετάγη το 969 από τον Τσιμισκή, έχοντας πάρει πίσω τα εύσημα της βασιλείας. Ο Νικόλαος και οι τέσσερις γιοι του είχαν επαναστατήσει επίσημα το 976. Η παράδοση που καταγράφηκε έναν αιώνα μετά, θέλει ως τιμωρία μετά τη μάχη να τυφλώνονται 15.000 στρατιώτες του Σαμουήλ. Ο αριθμός θεωρείται από τους ιστορικούς υπερβολικός, δεν μπορούσε αντικειμενικά να γίνει, κάτι διόγκωσε τα γεγονότα. Ο Διονύσιος Ζακυθηνός εισήγαγε τη θεωρία ότι η τιμωρία -όσων τέλος πάντων τιμωρήθηκαν- επιβλήθηκε για την αποστασία τους ως πολιτών του Βυζαντίου. Ετσι καθόριζε το ρωμαϊκό δίκαιο…
Ο Σαμουήλ δεν αντιμετώπιζε τον Βασίλειο σε κατά μέτωπον μάχη, δεν είχε τακτικό στρατό όπως το Βυζάντιο, εκμεταλλευόμενος την ορεινή Βαλκανική (βλ. την Αντίσταση στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο). Τον ανέδειξαν, εν μέρει, μερικοί Βυζαντινοί προδότες, όπως στη μοναδική μάχη που ηττήθηκε από τον Σαμουήλ στη Σαρδική/Σόφια (986). Μία άλλη, φοβερή ιστορία!
Στην επίσημη ιστορία, η μάχη του Κλειδίου θεωρείται η τελική που καθόρισε τον πόλεμο και που έληξε, όταν η όλη η ηγεσία παραδόθηκε το 1018. Είναι αναμφίβολα μία από τις πιο σημαντικές στη βαλκανική ιστορία. Οι Σλάβοι ποτέ πια δεν θα απειλούσαν την Ελλάδα τόσο έντονα. Διεκδικούσαν τα πάντα, μέχρι το Ταίναρο! Και αν τους τύχαινε, την ίδια την Κων/πολη!
Η ταυτότητα του κράτους του Σαμουήλ δεν είναι διευκρινισμένη, λόγω ελλείψεως πρωτογενών πηγών-τεκμηρίων. Ακόμη και σήμερα ερίζουν οι Βαλκάνιοι (Βούλγαροι, Σκοπιανοί, Σέρβοι, Ρουμάνοι). Αλλοι λέγουν ότι ήταν συνέχεια του παλαιότερου βουλγαρικού κράτους, άλλοι ότι υπήρξε νέο, «μακεδονικό» ή βλαχικό (συνένωση σλαβοφώνων και λατινοφώνων -οι Βλάχοι εμφανίζονται τότε για πρώτη φορά). Οι πηγές, βέβαια, λένε ότι ήταν «Βούλγαροι» αλλά ο όρος περιλαμβάνει πλέον όλους τους Σλαβόφωνους. Είναι εμφανές ότι επρόκειτο για κάτι καινούργιο. Στηριζόταν σε πολλά έθνη, ως αυτοκρατορία που εξελίχθηκε, Βουλγάρους (Σλάβους), Σέρβους και Ρωμαίους (ελληνόφωνους, λατινόφωνους ή άλλους). Για μας, εξαρτάται πως το βλέπει κανείς. Αν το δει σαν μισοάδειο, υπήρξε «αυτοκρατορία Βουλγάρων και Ρωμαίων..». Ή σαν μισογεμάτο, ένα «άλλο Βυζάντιο».
Οπωσδήποτε υπάρχουν δεδομένα που τώρα αναδύονται, κυρίως από Βρετανούς ιστορικούς. Ερμηνεύοντας έναν Χριστιανό αραβόφωνο ιστορικό, τον Γιαχία από την Αντιόχεια, ο Βασίλειος είχε νικήσει τον Σαμουήλ σε επιχειρήσεις τριών ετών (1001-1004). Το 1004 τον ανάγκασε να παραδοθεί και πιθανώτατα του έδωσε τον τίτλο του Αρχοντα (των Βουλγάρων), ένα αξίωμα παλαιότερο, το οποίο τότε δινόταν από τον Βασίλειο στην Ανατολή (π.χ. σε αρμενικές ηγεμονίες). Ο Σκυλίτζης βέβαια δεν αναφέρει τη συμφωνία, θα είχε σοβαρούς λόγους, γράφοντας για τη στρατιωτική ηγεσία του Αλεξίου Κομνηνού, όταν η άρχουσα βυζαντινή τάξη ετοιμαζόταν για άμυνα κατά των Δυτικών (Νορμανδών). Δεν μπορούσε να διατυπώνεται συνδιαλλαγή με τον παλαιό εχθρό, τους υποτελείς πλέον Βουλγάρους. Η αυτονομία που πρέπει να απέκτησαν για δέκα χρόνια, δεν ήταν για δημόσια παραδοχή-καταγραφή.
Η έδρα του κράτους του Σαμουήλ ήταν η (πόλη) Πρέσπα, στο σημερινό νησάκι του Αγίου Αχιλλίου, τότε ενωμένο με την ξηρά. Εδώ υπήρχε παλαιότερα πόλη ελληνική, η Λύκη (Λύκα) με θεότητα τον «Δία Κύριο Δημήτριο». Το 985 περίπου μετέφερε τους κατοίκους της Λάρισας και το λείψανο του πολιούχου αγίου Αχιλλίου, κτίζοντας στον ομώνυμο ναό ως Αρχιεπισκοπή του κράτους, τον μεγαλύτερο στα μεσαιωνικά Βαλκάνια! Φαίνεται ολοκληρώθηκε μετά το 1004. Οι επιγραφές είναι στα ελληνικά, βυζαντινοί ζωγράφοι εκτέλεσαν τις τοιχογραφίες, ενώ και τα υπάρχοντα γλυπτά χρονολογούνται στις αρχές του 11ου αιώνα. Είναι βυζαντινό μνημείο εξολοκλήρου. Σήμερα αποτελεί τουριστικό αξιοθέατο, όπου τελούνται κάθε χρόνο οι θερινές μουσικές εκδηλώσεις «Πρέσπεια».
Προκύπτει, λοιπόν, μια ειδική θεώρηση της μάχης του Κλειδίου. Ο Βασίλειος Β’ επιτέθηκε πλέον σε έναν υποτελή λαό που αποστάτησε εκ νέου (1014), ζητώντας απόσπαση ρωμαϊκών εδαφών, κι έτσι εξηγείται γιατί φέρθηκε σκληρά στους ηττημένους, τυφλώνοντας πολλούς, τιμωρία διαδομένη τότε. Αργότερα ο αριθμός μεγενθύθηκε, ίσως και για να είναι φόβητρο σε μελλοντική επανάσταση των Βουλγάρων. Ούτε «Βουλγαροκτόνος» υπήρξε, είναι ένας όρος που δημιουργήθηκε πολύ μετά τα γεγονότα, στο β’ μισό του 12ου αιώνα, κυκλοφόρησε δε μετά από τα όσα ειδεχθή έγιναν εις βάρος των Ελλήνων από τους νεώτερους Βουλγάρους στα τέλη του 19ου αιώνα κ.ε. Το αντίθετο, η πολιτική του ήταν συμβιβαστική, π.χ. όσοι ευγενείς παραδίδονταν τους αναγόρευσε αξιωματούχους σε νέες θέσεις. Το 1018 δημιούργησε την πολυεθνική Αρχιεπισκοπή Αχρίδος, υπαγόμενη στον αυτοκράτορα, η οποία θα διατηρείτο για αιώνες. Οπως φαίνεται, οι λαοί του βαλκανικού Βορρά συνεχώς διεκδικούν από μας τα πάντα. Μέχρι σήμερα.
