Γράφει ο Σταύροs Γουλούλης
Δρος Βυζαντινής Τέχνης
Η σύγχρονη αρχαιολογική έρευνα στον χώρο του ναού της Αναστάσεως, όπως διαμορφώθηκε οριστικά την εποχή των Σταυροφόρων, έδειξε πως ήταν ένα ανοιξιάτικο πρωΐ περί τα 30 μ.Χ., όταν μεταφέρθηκε ο Ιησούς, με τον σταυρό να τον κρατά ο Σίμων Κυρηναίος. Ηταν εγκαταλειμμένο λατομείο [Βλ. google] έξω από τα τείχη της Ιερουσαλήμ (Εβραίους 13.12: «έξω της πύλης έπαθεν», αλλά «εγγὺς της πόλεως» (Ιωαν.19.20), περιέχοντας τον αχρησιμοποίητο τάφο του βουλευτή Ιωσήφ από την Αριμαθαία (Ματθ.27.59: «εν τω καινώ αυτού μνημείον»). Ιδιωτικός χώρος, κήπος, με τάφους (Ιωάν.19.41-42:: «ην δε εν τω τόπω όπου εσταυρώθη κήπος και εν τω κήπω μνημείον καινόν..», ελεγχόμενος μάλιστα από κηπουρό (Ιω.20.15). Δεν μπορεί να ήταν χώρος δημοσίων εκτελέσεων, όπως επικράτησε να θεωρείται, αλλά νεκροταφείο επιφανών προσώπων, όπως ο Ιωσήφ. Η ονομασία «Κρανίον», Γολγοθάς (Ματθ.27.34 κτλ), μπορεί να οφείλεται στην ύπαρξη ενός μεγάλου τάφου ή ναού σε μορφή κρανίου, γνωστών από την προϊστορική εποχή στη Μεσόγειο. [Κ. Καλοκύρης, Το αρχιτεκτονικό συγκρότημα του ναού της Αναστάσεως Ιεροσολύμων…, Θεσσαλονίκη 1999, 35 κ.ε.]. Οι λατόμοι ίσως δεν τον πείραξαν, όπως και σήμερα δεν κόβουν τα δένδρα γύρω από εξωκκλήσια. Ομως επί Αδριανού το 135 έγινε το κέντρο της Αιλίας Καπιτωλίνας με το ναό της Αφροδίτης (Αστάρτης;) να καλύπτει τον χριστιανικό χώρο [Μελίτων Σάρδεων, 2ος αι. Τα περί του Πάσχα δύο, 94, στ.724-5: «..εν μέσῳ Ιερουσαλήμ..»]. Ετσι εξηγείται πως αμέσως εντοπίσθηκε [Ευσέβιος Καισαρείας, Βίος Κωνσταντίνου, ΙΙΙ.27κ.εξ] από την αγία Ελένη, όλοι ήξεραν το χώρο.
Την εγγύτητα τόπου σταυρώσεως και τόπου ταφής με βάση το κατά Ιωάννην διαπιστώνει σήμερα ο επισκέπτης του συγκροτήματος της Αναστάσεως. Απέχουν λίγες δεκάδες μέτρα. Τι συνέβη εδώ; Ο φιλύποπτος νους θα έλεγε ότι κάτι ‘παίχθηκε’ αργότερα, ένα είδος από κοινού αναπαράστασης Σταυρού και Τάφου, για να εξυπηρετούνται οι προσκυνητές.
Το να στηθεί ένα σκηνικό είναι απολύτως θεμιτό, με δεδομένη τη θεατρική λογική που διέπει τη χριστιανική λειτουργία, στη συνέχεια της παράδοσης του αρχαίου κόσμου. Αλλά ο σταυρός υψώθηκε δίπλα στον τάφο εξαρχής. Θα δειχθεί πώς.
Το κείμενο των ευαγγελίων παραθέτει μία γραμμική εξιστόρηση: Ο Πιλάτος παραδίδει τον κατάδικο στους στρατιώτες, η πομπή φθάνει στο Κρανίον και ο σταυρός πήγνυται όρθιος με προσηλωμένη την ταμπέλα της ταυτότητας του εσταυρωμένου. Μετά από έκθεση ολίγης ώρας ο Χριστός εκπνέει. Σε λίγο θα έπρεπε να εορτάσουν το Πάσχα, ο χρόνος πίεζε. Τότε εμφανίζεται πρώτη φορά ο Ιωσήφ, ο ευσχήμων βουλευτής [Μαρκ. 15.43-44. Λουκ.23.50-52: «ητήσατο το σώμα του Ιησού»]. Ο Ιωάννης (19.38) λέγει ότι «ηρώτησε» τον Πιλάτον, όντας «κεκρυμμένος». -Δεν ήταν παρών στη σταύρωση, όπως όλοι οι μαθητές-, και το θάβει σε δικό του τάφο αχρησιμοποίητο, το υπογραμμίζει ο Ματθαίος [27.58-59]. Συμβαίνει το εξής καταπληκτικό. Το άτομο που είχε ήδη διαχωρίσει τη θέση του στην εβραϊκή Βουλή, εμφανίζεται τελευταία στιγμή και ο δικός του τάφος βρισκόταν δίπλα στον Σταυρό! Αραγε προήλθε τυχαία; Υπάρχει όμως πιο λογική σειρά: πρώτα να κανονίσθηκε ο χώρος ταφής του μελλοθανάτου στον ιδιωτικό χώρο ενός διαφωνούντος στο εβραϊκό πολιτικό σύστημα, ώστε να γινόταν κοντά η θανάτωση. Ο λόγος είναι πρακτικός, για να ταφεί επί τόπου ο κατάδικος, ώστε να μην χρειαστεί να μεταφερθεί εκ νέου. Υπήρχε έλλειμμα χρόνου, έπρεπε να κάνουν Πάσχα. Ισχύει ανά τους αιώνες, ακόμη και ο κινηματογραφικός φακός έχει συλλάβει ίσως την πιο άτεγκτη πλευρά πολέμων, όπου μελλοθάνατοι εκτελούνται δίπλα σε ορύγματα ή τάφους. Ενίοτε οι ίδιοι ανοίγουν τον τάφο τους πρώτα…
Η αντιστροφή της σειράς των γεγονότων δίνει νέα προοπτική στον μεγάλο Επίλογο. Ο Ιωσήφ ανέμενε ‘κεκρυμμένος’, κάπου κοντά στο Πραιτώριο, αλλά δεν σημαίνει ότι δεν είχε συνεννοηθεί με τη ρωμαϊκή αρχή ακόμη και μέσω τρίτων, ειδοποιήθηκε για την καταδίκη του Ιησού, και έδωσε άδεια για χρήση του Τάφου του.
Οταν έμαθε τον θάνατο του Χριστού, παρουσιάστηκε πάλι στον Πιλάτο, έτσι όπως θα τον είχε αναγνωρίσει ήδη ως αρμόδιο, για να αναγγείλει το γεγονός και το τυπικό μέρος, να λάβει την άδεια ταφής, μάλλον έγγραφη. Κι όλα εξελίχθηκαν σύμφωνα με την κανονισμένη διαδικασία. Τελευταίος τοποθετήθηκε ο τεράστιος Λίθος.
Ο θαμμένος θα διεπόταν από το ρωμαϊκό Jus sepulchri, που κατοχυρώνει τάφο κληρονομικό, με δικαίωμα ταφής σε πρόσωπα της αρεσκείας του ιδιοκτήτη. Ακόμη και ως Κενοτάφιον, έτσι όπως οι ευαγγελιστές 30-60 χρόνια μετά το αποκαλούν ‘μνημείον’ (monumentum), είτε είχε, που είναι άλλωστε και το πιθανώτερο, είτε δεν είχε λατρευτικές τιμές νεκρού (εννοείται όπως τον θεωρούσαν οι μη Χριστιανοί), αλλά διεπόμενο από το jus sepulchri! [Βλ. σχετικά Στ. Γουλούλης, περ. Εφημέριος, 67.5 (2018)]
Κατ’ αυτό τον τρόπο διατηρήθηκε αλώβητος ο τάφος του Χριστού, μέχρις ότου ο Αδριανός, μετά την πλήρη απέλαση των Εβραίων, έκτισε επάνω το ναό της Αφροδίτης. Ταυτόχρονα επέτρεψε σε Χριστιανούς εξ Εθνών να κατοικούν την Ιερουσαλήμ, πλέον Αιλία Καπιτωλία, οι οποίοι θα γνωρίζουν πολύ καλά τι Θησαυρός κρυβόταν κάτω από τα θεμέλια!
.
