Γράφει ο Σταύρος Γουλούλης
Δρος Βυζαντινής Τέχνης
Δεν κυριολεκτώ, βέβαια, ως θεοί νοούνται απλές φυσικές δυνάμεις, οι οποίες ίσως επηρεάζουν αλλά δεν ρυθμίζουν κάποια μοίρα. Οι θρησκειολόγοι τα ταυτίζουν με τα δώδεκα ζώδια, που κι αυτά τι άλλο είναι, παρά σταθερά σημεία μέτρησης χρόνου σε ετήσια και διαχρονική βάση, κι όχι μεταφυσικές οντότητες. Το Δίον είναι η πόλη του Δία του Ολύμπου. Ακριβώς κάτω από τη σκιά της κορυφής του· οπου η γη αναδύει άφθονο νερό -που υποτίθεται δημιουργούσε ο νεφεληγερέτης Δίας-, άρα εδώ έδειχνε με τόση ενάργεια τη δύναμή του. Ετσι έγινε το Δίον ιερή πόλη των Μακεδόνων, από όπου αναχώρησε ο στρατός του Αλεξάνδρου για την Περσία. Το βαρικό έδαφος έκανε τον χώρο σχεδόν ζούγκλα, κι αυτό ήταν ίσως το ικανό αποτρεπτικό γεγονός να μείνει ακατοίκητο μέρος. Ετσι σώθηκαν η πόλη με το τείχος και οι ναοί του Ιερού. Ο καιρικός Δίας τον έσωσε.
Εζησα αυτόν τον μοναδικό τόπο στο τελευταίο καλοκαίρι της φοιτητικής μου ζωής. Ημουν βυζαντινός, αλλά ο καθηγητής Δημήτριος Παντερμαλής, διευθυντής των εκεί ανασκαφών του ΑΠΘ επί δεκαετίες, μου έκανε τη χάρη να εγκρίνει την πρόσληψή μου. Από παιδαγωγική καλοσύνη όπως αποδείχθηκε. Ηταν γενναιόδωρος άνθρωπος.
Η Σχολή μάς είχε εξασφαλισμένη διαμονή. Μέναμε σε σπίτι κάποιας οικογένειας. Είμαστε πολλοί φοιτητές, τριτοετείς, τεταρτοετείς, κι ακόμη μεγαλύτεροι. Οι περισσότεροι είχαν σκοπό να πάνε στην Αρχαιολογική Υπηρεσία. Η ανακάλυψη του τάφου της Βεργίνας είχε αναζωπυρώσει το ενδιαφέρον της ελληνικής κοινωνίας για τα αρχαία. Καιρός δεν ήταν;
Εκείνη τη χρονιά σκάβαμε πολλά σημεία, αλλά το πιο σημαντικό ήταν το Ιερό της Δήμητρας, που είχε αρχαϊκή φάση σε μία ρωμαϊκή ουσιαστικά πόλη (Colonia Julia Augusta Diensis). Το έδαφος ήταν πηλώδες από τον ανεβασμένο υδροφόρο ορίζοντά του. Σκάβαμε εμείς οι ίδιοι συνήθως, οι εργάτες απλώς βοηθούσαν εκεί που ήταν καθαρό χώμα. Σαν να μαζεύαμε με τα κουτάλια δηλαδή, τόσο επίμονο έργο ήταν. Ζεις όμως έτσι την ανασκαφή έντονα. Tο υλικό που έβγαινε από το χώμα, κυρίως πήλινα λυχνάρια, μελαμβαφή ή πήλινα ειδώλια, αρχικά θα ήταν τοποθετημένα ως αφιερώματα σε ράφια και κάποτε έπεσαν όλα μαζί και θάφτηκαν. Δεν θα τα πείραξε μετά κανείς. Οπως ήδη υποστηρίχθηκε [Σεμέλη Πινγιάτογλου, Δίον, το ιερό της Δήμητρας. Οι Λύχνοι, 2005] το Ιερό λειτούργησε από 5ο αι. π.Χ. έως 4ο αι. μ.Χ.
Πάντως ο κ. Παντερμαλής δεν μου είχε δώσει ειδικό χώρο, τον έδινε σε εκπαιδευόμενους που θα γίνονταν κλασικοί αρχαιολόγοι. Ως άρρενα μου ανέθετε διάφορες πρακτικές δουλειές. Μου έλεγε όμως να κοιτάξω να μάθω ότι μπορούσα. Ετσι πήγαινα και έβλεπα όλα τα συνεργεία που έσκαβαν εδώ κι εκεί. Θα ήταν τέσσερα-πέντε. Ο καθηγητής γύρναγε κι αυτός με την ομπρέλα του, μαύρη αρχικά λέγανε, αλλά είχε ασπρίσει στον ήλιο! Ηταν παθιασμένος στη δουλειά του από πρωίας μέχρι νυκτός, δεν υπολόγιζε τον εαυτό του. Εμείς του λέγαμε να ακούει και κανέναν μικρότερο… Ηταν φιλικός αλλά άρχοντας, δεν λαΐκιζε, όπως άλλοι…
Οι ανασκαφές ήταν ένα καλό εισόδημα για το Δίον και τα άλλα γειτονικά χωριά. Αρκετοί δούλευαν για μεροκάματο ως εργάτες, ακόμη και έφηβοι που καθάριζαν ή έκαναν πιο ελαφρές δουλειές. Στο πρόσωπο του καθηγητή Παντερμαλή βρήκαν έναν άξιο άνθρωπο που τους ανέβασε. Ο μειλίχιος, μετριόφρων, αλλά και δυναμικός και αποφασιστικός χαρακτήρας του, η επιστημονική του κατάρτιση -έλεγαν από τότε ότι ήταν σαΐνι στα ελληνορωμαϊκά- συντόνισε τα πάντα εδώ. Ανέπτυσσε κι αυτός και η οικογένειά του άριστες σχέσεις με τους κατοίκους και όπως ακούγαμε, τους έπειθε να δίνουν χωρίς δικαστικούς αγώνες και καθυστερήσεις κάποια χωράφια τους ή να μη χτίζουν δίπλα στα αρχαία. Ο σημερινός εκπληκτικός αρχαιολογικός χώρος του Δίου, αναδείχθηκε σε μεγάλο βαθμό όχι άνωθεν, δηλαδή από το κράτος, τον νόμο, αλλά από κάτω, την τοπική κοινωνία, την οποία είχε ευαισθητοποιήσει ο καθηγητής.
Ιούλιος μήνας ήταν, ο μήνας του Δία. Χαιρόμαστε πολύ τη ζωή. Τρώγαμε βέβαια έξω, σε ταβέρνα συνήθως, όλοι μαζί με τον καθηγητή μας και τους βοηθούς του. Εκεί γινόταν η μύηση στον κόσμο της αρχαιολογίας και των αρχαιολόγων. Βλέπαμε και την αρνητική πλευρά, μια και είχαμε ζήσει τη δίνη και το χάος των σεισμών της Θεσσαλονίκης. Τα νέα για τα μνημεία μάς τα είχε μεταφέρει ένα Σάββατο σούρουπο στο τραπέζι μας η υπεύθυνη, η διευθύντρια του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης κ. Ρωμιοπούλου, πρότυπο δυναμικής Ελληνίδας αρχαιολόγου.
Το Δίον, πόλη του Δία και των θεών, αποκάλυπτε σιγά-σιγά τα μυστικά του.
Κοίταζα τότε τον Ολυμπο από κάτω, να ανεβαίνει απότομα ψηλά και να χάνεται στα ύψη ο όγκος του, και ένιωθα το Δίον να είναι το δώρο του στην Μακεδονία. Κι ο δάσκαλός μας, ο Δημήτρης Παντερμαλής, υπήρξε ένα δώρο στο Δίον, αργότερα στην Ακρόπολη, το Μουσείο της, την ελληνική επιστήμη. Ας μελετήσουν οι αρμόδιοι, τι προκύπτει όταν επιλεγεί ένας άξιος επιστήμονας σε μία θέση και μετά να τον αφήσουν να κάνει τη δουλειά του όπως αγαπά. Ο αρχαιολόγος, ειδικά, αφού εργασθεί τον μισθό του, δουλεύει ως εθελοντής ισοβίως…
