Tου Μητροπολίτου Καισαριανής, Βύρωνος και Υμηττού κ. Δανιήλ
Τα λόγια αυτά, που ήταν κέντρο του κηρύγματος του Ιωάννη του Βαπτιστού, αργότερα θα γίνουν εναρκτήρια λόγια της διδασκαλίας του Ιησού. Ο Ιωάννης ξεκίνησε το κήρυγµά του στους Ιουδαίους καλώντας τους να οµολογήσουν τις αμαρτίες τους και να βαφτιστούν στον ποταμό Ιορδάνη, αναµένοντας τον ερχομό του Μεσσία.
Η αποστολή του Ιωάννη ήταν εμφανώς µία επιτυχηµένη θρησκευτική δραστηριότητα, εκτός των επίσημων θρησκευτικών πρακτικών του Ναού και µακριά από την Ιερουσαλήμ. Τα πλήθη έρχονταν να συναντήσουν τον Ιωάννη στην έρημο ανταποκρινόµενα στο κάλεσµά του. Υπήρχαν εκείνη την εποχή κι άλλες οµάδες που έκαναν βαπτίσεις. Η κοινότητα της Νεκράς θάλασσας στο Κουμράν είχε τακτικές τελετουργικές βαπτίσεις. Οσοι αποδέχονταν τον Ιουδαϊσμό γίνονταν δεκτοί µε ένα προσηλυτιστικό βάπτισµα. Ο Ιωάννης όµως, διέφερε: βάπτιζε Ιουδαίους σε µία κοινή τελετή.
Ιωάννης ο Βαπτιστής
Ο Ιωάννης έγινε τόσο γνωστός ώστε δηµιουργήθηκε ένας καινούργιος χαρακτηρισμός «βαπτιστής» για να τον περιγράψει. Η φήμη του ήταν τέτοια, ώστε εµφανίζεται και στα τέσσερα ευαγγέλια, και όχι µόνο στην ιστορία της συνάντησής του µε τον Ιησού Χριστό. Υπάρχουν και άλλα σημεία στις διηγήσεις των ευαγγελίων, όπου εμφανίζονται ο Ιωάννης και οι µαθητές του. Η επιρροή του Ιωάννη γινόταν αισθητή, ακόµα και 20 χρόνια µετά τον θάνατό του, σύµφωνα με τις Πράξεις των Αποστόλων[1]. Και ο Ιουδαίος ιστορικός Φλάβιος Ιώσηπος, στην Ιουδαϊκή Αρχαιολογία, λέει περισσότερα για τον Ιωάννη τον Βαπτιστή παρά για τον ίδιο τον Ιησού.
Η εμφάνιση και ο ρόλος του Ιωάννη
Η ενδυμασία του Ιωάννη (φορούσε ρούχο από τρίχες καμήλας), το φαγητό του (τρεφόταν με ακρίδες και μέλι από αγριοµέλισσες) και η κατοικία του στην έρηµο, επίσης το ασυμβίβαστο μήνυμά του και οι ασκητικές συνήθειές του, εξασφαλίζουν ότι θα χαρακτηριζόταν και θα αναγνωριζόταν ως Προφήτης και θα θύμιζε τη δράση των Προφητών της Παλαιάς Διαθήκης. Η διδασκαλία του θύμιζε στους Ιουδαίους τον Ηλία και ο ίδιος ο Ιησούς τον αποκαλεί με αυτό το όνοµα[2]. Τα πρώτα ευαγγέλια τοποθετούν τη δράση του στον Ιορδάνη, πράγμα που θα υπενθύµιζε στους αναγνώστες ότι ο Ιησούς του Ναυή διέσχισε τον Ιορδάνη για να οδηγήσει τον λαό στη Γη της Επαγγελίας[3]. Επίσης εδώ τονίζεται ο σύνδεσμος με τον Ηλία: ο Ιορδάνης ήταν ο τόπος της ανάληψης του Ηλία στον ουρανό[4].
Τα γεγονότα παρέµεναν σηµαντικά για εκείνους που ανταποκρίνονταν στο κάλεσμα του Ιωάννη.
Παρόλο που η αναφορά στον Ιορδάνη είχε αυτές τις σαφείς συμβολικές και ιστορικές απηχήσεις, στα πρώτα τρία ευαγγέλια (Ματθαίου, Μάρκου και Λουκά) δεν καταγράφεται ο ακριβής τόπος για τις δραστηριότητες του Ιωάννη. Μόνο στο ευαγγέλιο τού Ιωάννη[5] εξειδικεύεται στην τοποθεσία –Βηθανία– αλλά αυτός ο εντοπισμός δεν βοηθάει γιατί δεν υπάρχει γνωστή Βηθανία κοντά στον Ιορδάνη. Κάποιοι κώδικες αυτού του ευαγγελίου περιέχουν το όνομα Βηθαβάρα «ο τόπος του περάσματος» (ή Βηθαβαρά)[6], που υπενθυμίζει τον παραλληλισμό του Ιησού με τον Ιησού του Ναυή, αλλά αυτό ήταν πιθανότατα µία μεταγενέστερη αλλαγή που υποστηρίχθηκε από την παράδοση των προσκυνητών. Αργότερα, στο ευαγγέλιο του Ιωάννη, ο Ιωάννης εξακολουθεί να βαπτίζει «στην Αινών, κοντά στο Σαλείμ»[7], έστω κι αν κατά κάποια έννοια το έργο του είχε ολοκληρωθεί – είχε ήδη κηρύξει τον ερχομό του Μεσσία. Η θέση αυτών των τόπων είναι ασαφής. Ο παλαιότερος χάρτης των Αγίων Τόπων, ο χάρτης της Μεδεβά, που βρίσκεται στο δάπεδο της Εκκλησίας του Αγίου Γεωργίου στα Μεδεβά της Ιορδανίας, δείχνει δύο τοποθεσίες με το όνοµα Αινών, και οι δύο τους με πολλά νερά. Είναι επίσης γνωστό ένα Σαλείμ κοντά στην Περέα, αλλά δεν είναι σαφές ποιους τόπους εννοεί το ευαγγέλιο του Ιωάννη.
Μια προφητεία από το βιβλίο του Ησαΐα συνοδεύει την πρώτη αναφορά του Ιωάννη από τα ευαγγέλια του Ματθαίου, του Μάρκου και του Λουκά, και αναφέρεται επίσης από τον ίδιο τον Βαπτιστή στο ευαγγέλιο του Ιωάννη[8]. Ο Ιωάννης είχε να εκπληρώσει µία ξεχωριστή αποστολή, να είναι η φωνή που φωνάζει στην έρημο να προετοιμαστεί ο λαός για την έλευση του Μεσσία. Η Χριστιανική Εκκλησία τον ανακήρυξε Αγιο. Ο άγιος Ιωάννης τιμάται όχι µόνο ως Βαπτιστής, αλλά και ως Πρόδρομος του Χριστού, του Αμνού του Θεού, αυτός που τον παρουσίασε στους ανθρώπους.
[1]Βλ. Πράξεων α΄, 5· ι΄, 37· ια΄, 16· ιγ΄, 25· ιθ΄, 4.
[1] Ματθαίου ια΄, 14.
[1] Ιησούς του Ναυή γ΄, 1-17.
[1] Βασιλειών Β΄, β΄, 11.
Η δράση του Ιωάννη
Η φήμη του Ιωάννη ήταν τέτοια ώστε -σαν τον Ιησού- µαθαίνουµε την ιστορία και της δικής του παιδικής ηλικίας. Είναι τα μόνα πρόσωπα στην Καινή Διαθήκη για τα οποία καταγράφονται λεπτομέρειες για την οικογένεια και τη γέννησή τους. Το ευαγγέλιο του Λουκά αναφέρει την αξιοσημείωτη γέννηση του Ιωάννη του οποίου η μητέρα, Ελισάβετ, ήταν ηλικιωμένη και στείρα. Η ιστορία του είναι παράλληλη με τη γέννηση του Ιησού[9]. Επίσης, όπως για τον Ιησού, έτσι και για τον Ιωάννη, περιγράφεται και ο θάνατός του· το κήρυγµά του, με το οποίο κατήγγειλε τον παράνομο γάμο του Ηρώδη Αντύπα είχε σαν αποτέλεσµα τη σύλληψη και τον αποκεφαλισμό του. Είναι ευρέως γνωστή η διήγηση για τη γιορτή του Ηρώδη, κατά την οποία η Σαλώμη, κόρη της αθέσμου συζύγου του Ηρώδη, Ηρωδιάδας, χορεύει τόσο όμορφα ώστε εκείνος της λέει να του ζητήσει ό,τι θέλει, κι αυτή, με προτροπή της μητέρας της, του ζητάει το κεφάλι του Ιωάννη. Στη συνέχεια, σαν τον Ιησού, είχε κι ο Ιωάννης τους µαθητές του, που τον έθαψαν και έμειναν πιστοί στη μνήμη του. Μετά απ’ αυτό υπήρξαν κάποιοι διατεθειμένοι να μιλήσουν για ανάσταση του Ιωάννη. Κατά την παράδοση, ο Ιωάννης φυλακίστηκε στο φρούριο Μαχαιρούς στη Νεκρά θάλασσα και θάφτηκε στη Σεβάστεια της Σαμάρειας.
Ο Ιωάννης κατά τις μαρτυρίες των Ευαγγελιστών ήταν αξιοσέβαστος από τους Ιουδαίους, ακόμη και από τους εχθρούς του, όπως ο Ηρώδης (βλ. Ματθαίου ιδ΄, 5, κα΄, 26. Μάρκου ια΄, 32. Λουκά κ΄, 6).
5] Ιωάννη α΄, 28.
[6] Βλ. Ιωάννη α΄, 28 «ταύτα εν Βηθανίᾳ εγένετο πέραν του Ιορδάνου, όπου ην ο Ιωάννης βαπτίζων». Η κριτική έκδοση της Καινής Διαθήκης σε πολλά χειρόγραφα αναφέρει την Βηθανία με την ονομασία Βηθαβαρά βλ. Nestle-Aland, Novum Testamentum Graece ed. XXVI (26) s. 249.
[7] Ιωάννη γ΄, 23.
[8] Ιωάννη α΄, 20.
[9] Λουκά α΄, 5-2, και 57-60.
Η διδασκαλία του Ιωάννη
Εκτός από την προφητεία του για την άµεση έλευση της Βασιλείας του Θεού, καταγράφονται στην Καινή Διαθήκη και άλλα σηµεία από το κήρυγµα του Ιωάννη του Βαπτιστή, κυρίως στο 3ο κεφάλαιο του κατά Ματθαίον ευαγγελίου. Εκεί αναφέρεται να κρίνει τους θρησκευτικούς άρχοντες, δηλ. τους Φαρισαίους και τους Σαδδουκαίους, αποκαλώντας τους «οχιάς γεννήµατα»[10]. Τους καταγγέλλει ασυµβίβαστα ως δέντρα που δεν βγάζουν καλό καρπό και πρέπει να καταστρέφονται[11]. Το εσχατολογικό του μήνυμα είναι αυστηρό: «κάθε δέντρο που δεν δίνει καλό καρπό θα κοπεί σύρριζα και θα ριχτεί στη φωτιά»[12]. Αυτό το κήρυγμα για τη φωτιά της κόλασης, αν και έχει µερικά κοινά με τη διδασκαλία του Ιησού αργότερα στα ευαγγέλια, στοχεύει να εστιάσει στη διαφορά ανάµεσα στη διδασκαλία του Ιωάννη που πηγάζει από την Παλαιά Διαθήκη και στο καινούργιο μήνυμα του Ιησού για τη σωτηρία ολόκληρης της ανθρωπότητας.
[10] Ματθαίου γ΄, 7.
[11] Λουκά γ΄, 8-9.
[12] Λουκά γ΄, 8-10.
