Όσο μελετά κανείς το έργο του Παΐσιου, τόσο ανακαλύπτει τα πιστεύω του, όπως τα διαμόρφωσε από μικρό παιδί κοντά στην Εκκλησία μέχρι και τον μοναχισμό. Αν και ο ίδιος δεν αγαπούσε να γράφει, στις 2 Δεκεμβρίου του 1972 έστειλε μια επιστολή με τους μακαρισμούς του στις μοναχές στη Σουρωτή. «Σήμερα», έγραφε, «με έπιασε μια τρέλα και πήρα το μολύβι, όπως κάνει ο τρελός που γράφει τα ξεσπάσματά του στους τοίχους».
Οι μακαρισμοί
- Μακάριοι όσοι αγάπησαν τον Χριστόν περισσότερο απ’ όλα τα του κόσμου.
- Μακάριοι όσοι κατόρθωσαν να ζουν στην αφάνεια και απέκτησαν μεγάλες αρετές, αλλά δεν απέκτησαν ούτε μικρό όνομα.
- Μακάριοι όσοι κατόρθωσαν να κάνουν τον παλαβό και με αυτόν τον τρόπο προφύλαξαν τον πνευματικό τους πλούτο.
- Μακάριοι όσοι δεν κηρύττουν με λόγια το Ευαγγέλιο, αλλά το ζουν και το κηρύττουν με τη σιωπή τους.
- Μακάριοι όσοι χαίρονται όταν τους κατηγορούν αδίκως, παρά όταν τους επαινούν αδίκως.
- Μακάριοι αυτοί που προτιμούν να αδικούνται, παρά να αδικούν…
- Μακάριοι όσοι έχουν γεννηθεί ανάπηροι ή έγιναν από απροσεξία τους, αλλά δεν γογγύζουν και δοξολογούν τον Θεό. Αυτοί θα έχουν την καλύτερη θέση στον Παράδεισο.
- Μακάριοι όσοι έχουν γεννηθεί άσχημοι και είναι περιφρονημένοι εδώ στη Γη, διότι αυτοί δικαιούνται το ομορφότερο μέρος του Παραδείσου, όταν δοξολογούν τον Θεό και δεν γογγύξουν.
- Μακάριες και οι χήρες που φόρεσαν τα μαύρα σε αυτήν τη ζωή, έστω και ακούσια, και ζουν άσπρη πνευματική ζωή και δοξολογούν τον Θεό, χωρίς να γογγύζουν, παρά οι δυστυχισμένες που φορούν παρδαλά και ζουν παρδαλή ζωή.
- Μακάρια και τρις μακάρια τα ορφανά που έχουν στερηθεί τη μεγάλη στοργή των γονέων τους, διότι αυτά κατόρθωσαν να κάνουν πατέρα τους τον Θεό από τούτη τη ζωή και έχουν παράλληλα τη στοργή που στερήθηκαν στο ταμιευτήριο του Θεού, η οποία τοκίζεται.
- Μακάριοι οι γονείς που δεν χρησιμοποιούν τη λέξη «μη» στα παιδιά τους, αλλά τα φρενάρουν από το κακό με την αγία τους ζωή.
- Μακάρια τα παιδιά που έχουν γεννηθεί «εκ κοιλίας μητρός» άγια, αλλά μακαριότερα είναι αυτά που γεννήθηκαν με όλα του κόσμου τα κληρονομικά πάθη και αγωνίσθηκαν με ιδρώτα και τα ξερίζωσαν.
- Μακάρια τα παιδιά που έζησαν από μικρά σε πνευματικό περιβάλλον και έτσι ακούραστα προχώρησαν στην πνευματική ζωή. Τρις μακάρια, όμως, είναι αυτά τα αδικημένα παιδιά που δεν βοηθήθηκαν καθόλου, αλλά μόλις άκουσαν για τον Χριστό γυάλισαν τα μάτια τους…
- Καλότυχοι, λένε οι κοσμικοί, οι αστροναύτες που γυρίζουν στον αέρα… Μακάριοι, όμως, είναι οι εξαϋλωμένοι του Χριστού «παραδεισοναύτες», που ανεβαίνουν στον Θεό και γυρίζουν στον Παράδεισο, στη μόνιμή τους κατοικία.
- Μακάριοι όσοι δοξάζουν τον Θεό για το φεγγάρι που τους φέγγει και περπατούν τη νύχτα. Μακαριότεροι, όμως, είναι αυτοί που έχουν καταλάβει ότι ούτε το φως του φεγγαριού είναι του φεγγαριού, αλλά ούτε και το δικό τους πνευματικό φως είναι δικό τους, αλλά του Θεού…
- Καλότυχοι, λένε οι κοσμικοί, αυτοί που ζουν σε κρυστάλλινα παλάτια και έχουν όλες τις ευκολίες. Μακάριοι, όμως, είναι αυτοί που κατόρθωσαν να απλοποιήσουν τη ζωή τους και απελευθερώθηκαν από τη θηλιά της κοσμικής αυτής εξελίξεως…
- Καλότυχοι, λένε οι κοσμικοί, αυτοί που μπορούν και απολαμβάνουν τα αγαθά του κόσμου. Μακάριοι, όμως, είναι αυτοί που τα δίνουν όλα για τον Χριστό και στερούνται κάθε ανθρώπινη παρηγοριά πάλι για τον Χριστό.
- Καλότυχοι είναι αυτοί που έχουν τις μεγαλύτερες δουλειές και τα μεγαλύτερα μέγαρα, λένε οι κοσμικοί. Μακάριοι, όμως, είναι αυτοί που έχουν μόνο μία φωλιά για να κουρνιάζουν και λίγα τρόφιμα και σκευάσματα…
- Καλότυχοι αυτοί που γίνονται στρατηγοί και υπουργοί με το οινόπνευμα και το χαίρονται αυτό οι κοσμικοί. Μακάριοι, όμως, είναι αυτοί που έχουν απεκδυθεί τον παλαιό άνθρωπο και έχουν εξαϋλωθεί…
- Μακάριοι όσοι έχουν γεννηθεί τρελοί και θα κριθούν ως τρελοί και έτσι θα εισαχθούν στον Παράδεισο χωρίς διαβατήριο.
- Μακάριοι, όμως, και τρις μακάριοι οι πολύ γνωστικοί που κάνουν τον τρελό για την αγάπη του Χριστού και κοροϊδεύουν όλη τη ματαιότητα του κόσμου. Η διά Χριστόν αυτή τους την τρέλα αξίζει περισσότερο από όλη τη γνώση και τη σοφία των σοφών όλου του κόσμου τούτου.
- Και οι μακαρισμοί καταλήγουν: «… Άσπρισα εξωτερικά ως μοναχός. Μαυρίζω όσο πάω εσωτερικά πάλι ως μοναχός αμελής, αλλά δικαιολογώ τον εαυτό μου ως άρρωστο, όταν τυχαίνει να είμαι άρρωστος, και άλλοτε πάλι διαξιολογούμαι ως άρρωστος, ενώ είμαι καλά, και θέλω σανίδα βρεγμένη».
Προς μοναχούς: «Αποφεύγετε τη φιληδονία, τη φιλοδοξία και τη φιλαργυρία»
Ο ρόλος των μοναχών –κυρίως αυτών που έχουν επιλέξει το Άγιο Όρος– έχει χαρακτηριστεί από όλους σημαντικός. Ο γέρων Παΐσιος, όμως, διατηρεί τις επιφυλάξεις του. Είναι επικριτικός, αλλά και αντίθετος με πολλές πρακτικές που έχουν τις ρίζες τους στην «κοσμική δικαιοσύνη». Ο ίδιος έχει γράψει αρκετά κείμενα, ενώ πολλές είναι οι επιστολές που έχει αποστείλει σε πατρικό ύφος στις μοναχές του ησυχαστηρίου στη Σουρωτή, στις οποίες κάνει αναφορές «στον ιδανικό μοναχό»:
«Ο μοναχός θα είναι αδικαιολόγητος, εάν δεν κινηθεί στον χώρο της γενικής αγάπης. Επιβάλλεται να βγει από τη μικρή του οικογένεια και να μπει στη μεγάλη οικογένεια. Από έναν οικογενειάρχη ο Θεός δεν θα ζητήσει να φτάσει σε αυτή την κατάσταση».
«Ο μοναχός είναι φως, φάρος στα βράχια και όχι φανός στον κόσμο».
Απευθυνόμενος στους αρχάριους μοναχούς έγραφε:
«Αγάπησε το κελί σου, την κυψέλη σου, διότι αυτό θα σε βοηθήσει στη συγκέντρωσή σου και θα φτάσεις στο μέλι των αρετών, οι οποίες θα σε γλυκάνουν περισσότερο από το μέλι».
Ο Παΐσιος έβλεπε μεγάλες διαφορές μεταξύ των μοναχών που ζουν στα μοναστήρια και αυτών που βιώνουν… την ερημιά του κελιού, όπως εκείνος. Μάλιστα, είχε φτάσει σε σημείο να χαρακτηρίζει τα μοναστήρια «εργοστάσια»: «Υπάρχουν πουλιά του κλουβιού και πουλιά του κλαδιού. Κάποιοι μοναχοί μοιάζουν με τα πουλιά του κλουβιού και επιζητούν τα κοινόβια μοναστήρια, ενώ άλλοι μοιάζουν με τα πουλιά του κλαδιού και επιζητούν μια ελεύθερη ζωή στην έρημο». «Είναι πολύ λυπηρό ότι μερικοί ηγούμενοι κατάντησαν διευθυντές εργοστασίων. Έχουν άγχος και αγωνία να γίνουν οι δουλειές τους. Εδώ δεν ήρθαμε για τέτοια πράγματα. Ας μην ξεχνάμε τον σκοπό μας. Πήγα και εγώ σε ένα μοναστήρι. Είδα τον ηγούμενο να γυρίζει για να δει αν γίνονται καλά τα διακονήματα. Αντί να κάνει κομποσκοίνι στο κελί του για τα παιδιά του, χάνει τον καιρό του για ασήμαντα πράγματα».
Ο γέρων ήταν ιδιαίτερα αυστηρός όταν οι μοναχοί δεν αρκούνταν στα απαραίτητα, αλλά ζητούσαν το κάτι παραπάνω: «Πολλοί μοναχοί δεν περιορίζονται στα απαραίτητα, τα απλά, τόσο για τον εαυτό τους όσο και γενικότερα για τη μονή, για να μη δέχονται και από τους πιστούς, αλλά να τους παρακινούν να βοηθούν μόνοι τους τούς φτωχούς αδελφούς που υποφέρουν. Αυτοί, όμως, τι κάνουν; Μαζεύουν τον ιδρώτα ακόμη και των φτωχών και γεμίζουν ένα σωρό καντήλια και καμπάνες, νομίζοντας ότι δοξολογείται ο Θεός. Αυτού του είδους η ευλάβεια, όμως, είναι σαν την ευλάβεια που είχαν πολλοί Ρώσοι κληρικοί, οι οποίοι έγιναν αιτία χωρίς να το θέλουν τα καντήλια, οι πολυέλαιοι και οι καμπάνες να γίνουν κανόνια και να χτυπήσουν την ίδια την εκκλησία του Χριστού…
Εμείς οι μοναχοί, αλλά και οι κληρικοί σκορπούμε αθεΐα, όταν δεν ζούμε σύμφωνα με το Ευαγγέλιο. Ο κόσμος έχει ανάγκη από τις αρετές μας και όχι από τα χάλια μας».
Παρά τις επικρίσεις του, όμως, τιμούσε και αναδείκνυε τον ρόλο του μοναχού: «Οι μοναχοί είναι οι ασυρματιστές της Εκκλησίας μας και για αυτόν τον λόγο απομακρύνονται από τους κοσμικούς θορύβους, για να έχουν καλή επαφή με τον Χριστό στην προσευχή. Για να βοηθάνε».
Οι συμβουλές του Παΐσιου προς τους αρχάριους μοναχούς ήταν σαφείς και απλές: «Αποφεύγετε τα τρία “φ”: τη φιληδονία, τη φιλοδοξία και τη φιλαργυρία».
