Με τους τρόπους που αναφέρθηκαν στο προηγούμενο άρθρο μας, οι τοπικοί, πολιτιστικοί ή εθνοτοπικοί σύλλογοι συμμετέχουν ενεργά στις εθιμοταξίες του εορτασμού των Συνάξεων των αγίων, τόσο μέσα στα όρια αναλόγων δράσεων παρομοίων συλλόγων, όσο και ειδικότερα διότι μετέχουν ενεργά στις πρακτικές ανάδειξης της τοπικότητας, εντός των οποίων εντάσσονται και οι Συνάξεις αυτές. Η έντονη και ενεργός συμμετοχή των συλλόγων στις εξωτερικές εκδηλώσεις της λατρείας, πέραν του ότι αποτελεί εξωτερίκευση και συνέχεια της νεωτερικής τάσης για φολκλοροποίηση της λατρείας δια της μετακινήσεως του κέντρου βάρους από το πνευματικό στο θεαματικό στοιχείο, δημιουργεί ουσιαστικά μια νέα εθιμοταξία, τοπικής υφής και αναλόγου χρωματισμού, η οποία ευνοείται από τους ιερείς, με την πίστη ότι έτσι μπορεί να αυξηθεί το εκκλησίασμα, άρα και η επιτέλεση του εκκλησιαστικού έργου, ταυτοχρόνως δε και η επίδραση της Εκκλησίας στο κοινωνικό γίγνεσθαι.
Ακόμη και στις λιτανείες των εορτών αυτών, η παρουσία των συλλόγων είναι ευδιάκριτη. Ας δούμε ενδεικτικά την περίπτωση του εορτασμού των Μεσσηνίων αγίων στην Καλαμάτα, όπου στη λιτανεία εικόνας και λειψάνων συμμετείχαν «μέλη πολιτιστικών συλλόγων, αντιπροσωπεία των προσκόπων και του Σώματος Ελληνικού Οδηγισμού Καλαμάτας και παιδιά των Ενοριακών Νεανικών Συνάξεων της Ιεράς Μητροπόλεως Μεσσηνίας». Θα συνεχίσουμε όμως και στο επόμενο άρθρο μας.
Έργο των συλλόγων που αναφέρθηκαν στο προηγούμενο άρθρο μας, κατά κανόνα αποτελούν οι πολιτιστικές εκδηλώσεις, συνήθως με παραδοσιακούς χορούς και μουσική, που ενίοτε τελούνται στο προαύλιο του εορτάζοντος την Σύναξη ναού, μετά τον πανηγυρικό εσπερινό της παραμονής. Διαβάζουμε χαρακτηριστικά στα σχετικά με τη Σύναξη των εν Θεσσαλονίκη αγίων: «Μετά την Θεία Λειτουργία, στον προαύλιο χώρο του Ι. Ναού έλαβε χώρα Πολιτιστική Εκδήλωση, η οποία περιαλάμβανε παραδοσιακούς χορούς από πολλά Ενοριακά Χορευτικά Συγκροτήματα και τοπικούς Συλλόγους».
Σε ορισμένες περιπτώσεις μάλιστα, με μέριμνα επαγγελματικών συλλόγων, κάποιοι από τους εορταζόμενους αγίους τιμώνται και ως τοπικοί άγιοι προστάτες επαγγελματικών κλάδων, όπως λ.χ. συμβαίνει στην Καλαμάτα: «Προ του πέρατος της Θείας Λειτουργίας τελέσθηκε η καθιερωμένη Αρτοκλασία υπερ υγείας της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Κομμωτών και Κουρέων, τιμώντας έναν εκ των Μεσσηνίων Αγίων, τον Οσιομάρτυρα Ηλία τον Αρδούνη, τον προστάτη των Κομμωτών και Κουρέων».
Οι σύλλογοι αποτελούν λοιπόν ενδιάμεσο φορέα και κρίκο συνδετικό της διοικούσας εκκλησίας με το ποίμνιο, δια της ενσωμάτωσης οικείων μορφών λαϊκής παράδοσης στις ανάλογες τελετουργίες. Για τον λόγο αυτό οι εκκλησιαστικές αρχές είναι πολύ προσεκτικές στην παρουσία τους στις εκδηλώσεις τους, ακόμη και αν αυτές είναι επικαλυπτόμενες. Για παράδειγμα διαβάζουμε σε μια περιγραφή της Σύναξης των εν Θεσσαλονίκη αγίων: «Σημειώνεται ότι επειδή την ημέρα αυτή τελέσθηκε στον Καθεδρικό Ιερό Ναό της Αγίας Σοφίας επίσημη Επιμνημόσυνη Δέηση για την Ποντιακή Γενοκτονία († 1919), τον ευρισκόμενο, κατά τα ανωτέρω, στην εορτή των εν Θεσσαλονίκη Αγίων Παναγιώτατο Μητροπολίτη Θεσσαλονίκης … εκπροσώπησε ο Πρωτοσύγκελλός του», αφού η Σύναξη έχει καθιερωθεί να εορτάζεται την Κυριακή των Μυροφόρων, η οποία εκείνη τη χρονιά συνέπιπτε με την επέτειο της «Ποντιακής Γενοκτονίας».
Υπό το πρίσμα αυτό, οι Συνάξεις των τοπικών αγίων, όπως έχουν καθιερωθεί από ορισμένες Μητροπόλεις της Εκκλησίας της Ελλάδος και στο βαθμό που σε ετήσια βάση συνεχίζουν να καθιερώνονται σε όλο και περισσότερες περιοχές, αποτελούν συνδυασμό νεωτερικών λατρευτικών στοιχείων και εθιμοταξιών με την τάση προβολής της τοπικότητας, των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών που θεωρείται ότι συναποτελούν την ξεχωριστή ταυτότητα κάθε τόπου. Στο πλαίσιο λοιπόν αυτό επιστρατεύεται και η προβολή των τοπικών αγίων, νεομαρτύρων ή νεοφανών, που θεωρείται ότι σχετίζονται άμεσα με την εικόνα και την ταυτότητα κάθε τόπου, στο βαθμό που αυτό θέλει να προβάλει η τοπική Εκκλησία.
