«Έχοντας ορθόδοξο φρόνημα, παμμακάριε, κήρυξες την τρισάριθμη Μονάδα ως ομοούσια Τριάδα. Και δίδαξες τη φρικτή σάρκωση του Λόγου, υμνολογώντας ως Θεοτόκο την αειπάρθενο» (ωδή ζ´ κανόνος οσίου Παχωμίου του μεγάλου).
Αν ο μέγας Αντώνιος θεωρείται, ως γνωστόν, ο πατέρας του αναχωρητικού μοναχισμού, ο μέγας Παχώμιος (4ος αι.) θεωρείται ο πατέρας του κοινοβιακού μοναχισμού. Ήταν αυτός που για πρώτη φορά, ήδη από τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες, ίδρυσε κοινόβιο, καθώς άγγελος Κυρίου τον φώτισε σ᾽ αυτήν την ενέργεια, καθοδηγώντας τον μάλιστα και ως προς το εξωτερικό σχήμα που θα έπρεπε να φέρουν οι μοναχοί. Και να σκεφτεί κανείς ότι οι γονείς του ήταν ειδωλολάτρες, ενώ ο ίδιος από νεαρή ηλικία ένιωσε την ανάγκη να στραφεί προς τον Χριστό εντασσόμενος διά του αγίου βαπτίσματος στην αγία Του Εκκλησία. Κατά το συναξάρι του, «ο όσιος υπήρξε θείος άνδρας με πολύ μεγάλη αρετή. Διότι δεν επέλεγε την άνετη ζωή ούτε τις σαρκικές απολαύσεις, ενώ όσοι προσέρχονται σ’ αυτόν ελκύονταν από τους τρόπους της εγκρατείας και των ασκητικών κόπων του, με τη θέληση να μοιάσουν στην αγγελική διαγωγή του».
Τι ήταν εκείνο που έκανε τον όσιο ήδη από τη ζωή αυτή να διάγει ως άγγελος; Κατά τον άγιο υμνογράφο του Θεοφάνη, το ορθόδοξο φρόνημά του, το γνήσια δηλαδή χριστιανικό – ό,τι ο απόστολος Παύλος ιδιαιτέρως χαρακτηρίζει ως φρόνημα Ιησού Χριστού, το οποίο καλείται κάθε άνθρωπος να ακολουθεί αν θέλει να είναι χριστιανός. «Να υπάρχει μεταξύ σας το ίδιο φρόνημα που είχε κι ο Ιησούς Χριστός» (Φιλ. 2, 5). Και πρέπει αδιάκοπα να προβάλλουμε την αλήθεια αυτή, γιατί πολλοί κατά καιρούς παρουσιάζονται ως χριστιανοί ορθόδοξοι, μολονότι το φρόνημά τους πόρρω απέχει τις περισσότερες φορές από το περιεχόμενο του φρονήματος του Κυρίου και των αγίων της Εκκλησίας, με αποτέλεσμα να προκαλούν σκότιση στη διάνοια των πιστών και να τους παρασύρουν σε αλλότρια πνεύματα από το πνεύμα του Κυρίου Ιησού.
Ποια συγκεκριμένα στοιχεία συνιστούν, κατά τον άγιο υμνογράφο, το ορθόδοξο φρόνημα του αγίου Παχωμίου, ώστε αυτά να αποτελούν πια και κριτήρια ορθοδοξίας;
Πρώτον, η ακραιφνής πίστη του σε ό,τι η Εκκλησία καθόρισε με το σύμβολο της Πίστεώς της, με την Α΄ (325) κι έπειτα με τη Β΄ Οικουμενική Σύνοδο (387): την ορθή Τριαδολογία και την ορθή Χριστολογία. Όπως το σημειώνει ο άγιος Θεοφάνης: ο Παχώμιος κήρυξε «την τρισάριθμη Μονάδα ως ομοούσια Τριάδα» – «Τριάς εν Μονάδι και Μονάς εν Τριάδι»˙ και: «δίδαξε τη φρικτή σάρκωση του Λόγου» όπως την απεκάλυψε αγιοπνευματικά ο άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος: «Και ο Λόγος σαρξ εγένετο και εσκήνωσεν εν ημίν», ο Θεός που έγινε άνθρωπος κατά πάντα «πλην της αμαρτίας».
Δεύτερον, η ορθή στάση απέναντι στην Υπεραγία Θεοτόκο, στάση που αποτελεί καρπό της ορθής πίστεως προς τον Κύριο Ιησού Χριστό. Κι αυτό σημαίνει ότι είναι κανείς ορθόδοξος όταν ορθά υμνολογεί την Παναγία μας, κάτι στο οποίο πολύ άμεσα προσκρούουν όλοι γενικώς οι αιρετικοί. Θέλουμε να δούμε το ορθόδοξο φρόνημα κάποιου; Κυρίως ας εξετάσουμε το τι λέει και τι πιστεύει για την Παναγία! Οποιοσδήποτε είτε υποβιβασμός αλλ’ είτε και προβιβασμός (!) της Πάναγνης Μητέρας του Κυρίου μας, μία έκπτωσή της δηλαδή είτε προς τα κάτω είτε προς άνω, αποκαλύπτει το έλλειμμα του ορθοδόξου τελικώς φρονήματος. Διότι, όπως είπαμε, από το πώς βλέπω την Παναγία, βλέπω και τον Ιησού Χριστό, κι από το πώς βλέπω τον Ιησού Χριστό, βλέπω και τη Θεοτόκο. Ο άγιος Παχώμιος, λοιπόν, ήταν ορθόδοξος με το φρόνημα του Χριστού, δηλαδή ζούσε εν Αγίω Πνεύματι, γιατί ορθά δόξαζε τον Θεό Πατέρα, ορθά δόξαζε τον Θεό Υιό, ορθά υμνολογούσε και την Υπεραγία Μητέρα του Κυρίου ως «αειπάρθενον» Κόρη. Η «αειπαρθενία» αυτής, όπως και ο χαρακτηρισμός της «Θεοτόκος», κάτι που θα τονιστεί έπειτα από την Γ΄ Οικουμενική Σύνοδο (431), αποτελούν κριτήρια που φανερώνουν τη γνησιότητα του ορθοδόξου φρονήματος.
Αλλά δεν είναι μόνον αυτά! Μάλλον, ακριβώς λόγω αυτών, βλέπουμε τα συνυπάρχοντα άλλα στοιχεία του ορθού χριστιανικού φρονήματος. Ποια;
Τρίτον, η ορθοπραξία ως αδιάκοπη πορεία τήρησης του θεϊκού εν Χριστώ θελήματος. Ο άγιος Παχώμιος κήρυσσε και δίδασκε ορθά την πίστη, διότι τη βίωνε στο ανώτερο ανθρώπινο δυνατό. Η ζωή του ήταν ολοκληρωτικά στραμμένη προς την αγάπη του Κυρίου, που θα πει και στην αγάπη του κάθε συνανθρώπου του, διότι αυτό επέτασσε ο λόγος του Κυρίου. «Ταύτην την εντολήν έχομεν απ’ αυτού, ίνα ο αγαπών τον Θεόν αγαπά και τον αδελφόν αυτού». Χριστιανός που θα νομίσει ότι είναι χριστιανός μόνο στα λόγια και στη θεωρία ως ψιλή γνώση, ασφαλώς και δεν είναι χριστιανός. Κατά τον άγιο Ιωάννη και πάλι «ψεύστης εστίν».
Και τέταρτο στοιχείο που προβάλλεται από τον άγιο Παχώμιο: η στάση έναντι του μοναχισμού. Όσο κι αν ακούγεται ίσως περίεργο, το πώς κανείς τοποθετείται έναντι του μοναχισμού ως της απόλυτης αφιέρωσης στον Κύριο, αποτελεί βασικό κριτήριο ορθοδόξου φρονήματος. Γι’ αυτό και πάλι βλέπουμε τους αιρετικούς είτε να μην αποδέχονται την αφιέρωση αυτή είτε να τη διαστρεβλώνουν με αποκλίσεις σε κοινωνιστικά μόνο μορφώματα ή σε συρρικνώσεις της πνευματικής ζωής.
«Κριτήριο» όντως τελικώς ο άγιος Παχώμιος!
