Αποτελεί κοινή παραδοχή για την ελληνική λαογραφική βιβλιογραφία που αναφέρεται στις γυναίκες και τη θέση τους στην παραδοσιακή κοινωνία ότι στα πλαίσια τόσο της οικογένειας όσο και της κοινωνία η γυναίκα είχε σχεδόν την αποκλειστική ευθύνη για την λεγόμενη οικιακή λαϊκή λατρεία. Εννοούμε με τον όρο αυτό το σύνολο των λαϊκών λατρευτικών πράξεων και πρακτικών που κατά βάση τελούνται στα πλαίσια της οικογένειας, μέσα στο σπίτι κατά κανόνα αλλά και στο ναό, στις οποίες πρωταγωνιστούν τα μέλη της οικογένειας, με καθοδηγητή και συντονιστή την μητέρα του σπιτιού.
Πρόκειται για λατρευτικές πράξεις και πρακτικές που απαντούσαν όχι μόνο στο αγροτοκτηνοτροφικό, αλλά και στο αστικό περιβάλλον, και που εντάσσονται στα όρια του λεγόμενου παραδοσιακού πολιτισμού, ο οποίος στον ελληνικό χώρο άρχισε συστηματικά και εμφανώς να αποδομείται από τη δεκαετία 1940-1950, ώστε στη συνέχεια να δώσει τη θέση του στον σύγχρονο λαϊκό πολιτισμό, ο οποίος με τη νεωτερική οπτική του συνεχίζει να βρίσκεται ως τις μέρες μας σε μια διαδικασία συνεχών μετασχηματισμών και εμπλουτισμών.
Στο πλαίσιο αυτό, για παράδειγμα, ο Στίπλων Κυριακίδης είχε τονίσει τον τελετουργικό ρόλο της Ελληνίδας στα έθιμα της ελληνικής λαϊκής λατρείας, με διάφορα εθνογραφικά παραδείγματα, και σε παρόμοια συμπεράσματα κατέληξαν στη συνέχεια και άλλοι μελετητές, όπως λ.χ. ο Μηνάς Αλ. Αλεξιάδης αναφερόμενος στις γυναίκες της Δωδεκανήσου. Το βασικό ωστόσο ερώτημα είναι αν οι τελετουργικοί αυτοί ρόλοι διατηρήθηκαν και στο πέρασμα από τον παραδοσιακό στον λαϊκό πολιτισμό. Με άλλα λόγια, αν στην νεωτερική και μετανεωτερική εποχή οι γυναίκες συνέχισαν να έχουν παρόμοιο ρόλο, τόσο μέσα στην οικογένεια, όσο και ευρύτερα στο επίπεδο της κοινωνίας.
Για να διερευνήσουμε αυτό το βασικό ερευνητικό ζητούμενο, πρέπει να δούμε τις εξελίξεις κατά περιπτώσεις, βασιζόμενοι αφενός μεν στην υπάρχουσα βιβλιογραφία, όσον αφορά τα παλαιότερα παραδείγματα του παραδοσιακού πολιτισμού, και αφετέρου στην σύγχρονη επιτόπια έρευνα, η οποία μας διαφωτίζει για όσα συμβαίνουν γύρω μας. Δηλαδή για τις σύμβιες και σύγχρονές μας λαογραφικές εξελίξεις και συνθήκες, τις οποίες μάλιστα συχνά δεν συνειδητοποιούμε και δεν αντιλαμβανόμαστε ως αντικείμενα έρευνας, αν δεν έχουμε ασκημένη λαογραφική ερευνητική ματιά. Αν δηλαδή δεν έχουμε αναπτύξει και δεν διαθέτουμε τα κατάλληλα θεωρητικά και μεθοδολογικά εργαλεία για να μπορέσουμε να συνειδητοποιήσουμε πρώτα, και κατόπιν να καταγράψουμε και να ερμηνεύσουμε, τη σύγχρονή μας λαογραφική πραγματικότητα.
Αν ξεκινήσουμε από το επίπεδο της οικογένειας και των ενδοοικιακά τελούμενων λατρευτικών πράξεων, μπορούμε να παρατηρήσουμε ότι σε σημαντικό βαθμό αυτές έχουν υποχωρήσει ή διαφοροποιηθεί. Όπου διατηρούνται, κατά κανόνα αυτό γίνεται από γυναίκες μεγαλύτερης ηλικίας, τις γιαγιάδες κάθε οικογένειας, οι οποίες συχνά μεγαλώνουν τα παιδιά, στην προσπάθειά τους να συμπαρασταθούν έμπρακτα στους γονείς τους. Κι έτσι όμως, είναι οι γυναίκες που συντηρούν τα σχετικά με την οικιακή λατρεία, λ.χ. το οικιακό εικονοστάσι, το θύμιασμα, το άναμμα του καντηλιού ή την τήρηση της νηστεία, όπου και όταν αυτά τηρούνται ή τελούνται.
Οι σύγχρονες συνθήκες, με την χειραφετημένη γυναίκα να βρίσκεται στην εργασία της, πολλές ώρες μακριά από το σπίτι, και τους γονείς του ζευγαριού κατά κανόνα να μην συγκατοικούν με αυτό, παρά μόνο περιστασιακά, στο πλαίσιο της βοήθειας που προαναφέρθηκε, συντελούν ώστε αρκετές από τις παλαιότερες οικιακές λατρευτικές πρακτικές να μην τηρούνται, ακόμη και να μην περνούν δια της μιμήσεως από γενιά και γενιά, και έτσι να περιπίπτουν στην λήθη. Διότι οι λατρευτικές αυτές πρακτικές διδάσκονταν εντός της οικογένειας και περνούσαν, δια της μιμητικής αναπαραγωγής των αντίστοιχων λατρευτικών και πολιτισμικών προτύπων, από γενιά σε γενιά.
Θα συνεχίσουμε όμως και στο επόμενο κείμενό μας.
