Ηταν δυνατόν ο Ρωμαίος Κωνσταντίνος να έγινε μεγάλος της Ιστορίας και να μην ήταν «Ελλην»; Κι άλλοι υπήρξαν τέτοιοι, δημιουργικοί (π.χ. ο Αδριανός), ή όχι (Νέρων). Είχε σαφώς ελληνική καταγωγή από τη μητέρα του, από την περιοχή Νίκαια της Βιθυνίας. Γνώριζε την ελληνική, αλλά ως πολιτικός χρησιμοποιούσε τη λατινική. Κολοσσιαίο έργο του στο ρωμαϊκό κράτος, στην μεγαλύτερη έκταση που είχε ποτέ, το γεγονός ότι το παρέλαβε σε εποχή διάλυσής του, το αναδιοργάνωσε στρατιωτικά, οικονομικά και νομοθετικά και το παρέδωσε, αήττητος σε κάθε μάχη, στους επιγόνους του. Κτίζοντας τη νέα πρωτεύουσα (330), φόρεσε το στέμμα του Αλεξάνδρου, δημιούργησε ένα κράτος νέο, ρωμαϊκό κι ελληνικό (ελληνιστικό), φέρνοντας τη (Νέα) Ρώμη στην ελληνόφωνη ζώνη. Λίγα είναι αυτά για να δειχθεί ο “ελληνισμός” του;
Τώρα όσα λένε μερικοί ανιστόρητα, ότι κατέστρεψε την Αρχαία Ελλάδα ή τον διαδομένο παντού πολιτισμό της δεν αξίζουν κριτική. Βρίσκουν ευπειθείς μερικούς που έχουν απλοϊκή εικόνα για την Ιστορία, νομίζοντας ότι τις καταστροφές ή τα μεγαλεία τα προκαλούν μεμονωμένα άτομα… Το αντίθετο συνέβη, στην εποχή του Κωνσταντίνου αναπτύχθηκε ένας εξέχων αυλικός κλασικισμός. Μετά είναι άλλο πράγμα μία νέα, ανεξίθρησκη πάντως θρησκευτική πολιτική, όπως και η παρακμή της Ελλάδας ως επαρχίας άλλο ζήτημα. Τι έφταιξε; Ο τόπος της, δυνάμενος να φιλοξενήσει λίγο πληθυσμό, οι ασθένειες… Αλλά και ο ελληνικός πολιτισμός παρήκμασε αργότερα παντού, αφού διαλύθηκε η αστική υφή του για διάφορους λόγους.
Ηταν ατομικό δικαίωμα του Κωνσταντίνου να διαλέξει τον Θεό του, όπως έκαναν όλοι οι αυτοκράτορες. Μία θρησκεία κοινωνικής αλληλεγγύης, ειρήνης, ισοτιμίας όλων των ανθρώπων ανεξαρτήτως καταγωγής ή φύλου ήταν αίτημα των καιρών, αφού η πολυθεΐα δεν ενέπνεε πια, ενώ η ενοποιούσα αυτοκρατορική λατρεία αποδείχτηκε διχαστική, εγκληματική. Κι άλλοι αυτοκράτορες ευνοούσαν, για την ακρίβεια πειραματίζονταν στον Χριστιανισμό (Αδριανός, Αλέξανδρος Σεβήρος, Φίλιππος ο Αραβας), διότι η χριστιανική αποκάλυψη αφομοίωνε τον ελληνικό πολιτισμό στη γλώσσα, τέχνη, επιστήμες, δίκαιο, φιλοσοφία, δημιουργούσε διεξόδους. Ελληνισμός και Χριστιανισμός αμφότεροι είναι ανοικτών οριζόντων. Αν το κράτος, η Ρώμη, πήρε ενεργό λόγο σε αυτή τη σχέση ως τρίτος παράγοντας, ήταν γιατί διέθετε το νόμο. Ομως είχε θεμιτό λόγο να επιβάλει κοινωνική συνοχή και ειρήνη παντού, με την πίστη στον Χριστό που αποδεχόταν το νόμισμα του Καίσαρα, μιλούσε για κυριαρχία της αγάπης, της φιλανθρωπίας προς: πεινώντες, διψώντες, ξένους (διωγμένους πρόσφυγες), γυμνούς, ασθενείς, φυλακισμένους (Ματθ. 25. 35-36).
Ο Κωνσταντίνος είχε απόλυτη ακαδημαϊκή γνώση και εμπειρία για να καταλάβει πού οδηγούσε η σχέση Ελληνισμού-Χριστιανισμού. Εκανε λαμπρές σπουδές, όπως επέβαλλε η αριστοκρατική του καταγωγή. Διέθετε τον τέλειο συνδυασμό σωματικής και πνευματικής καλλιέργειας: αθλητικός, θεωρούμενος νέος Ηρακλής, αλλά και λόγιος, αφού τις ομιλίες του π.χ. τις συνέγραφε μόνος του.
Την Ελλάδα την έθεσε σύντομα υπό τον άμεσο διοικητικό έλεγχό του το 317, αφού μέχρι τότε το κράτος ήταν διαιρεμένο. Βρήκε ευκαιρία να γνωρίσει την Ελλάδα της Ελλάδος, την Αθήνα. Επισκέφθηκε την πόλη, έδωσε προνόμια στους κατοίκους για να συντηρούν αξιοπρεπώς μία πόλη πνεύματος, σχολείων. Ενας Αθηναίος, ο Πραξαγόρας, συνέγραψε μία Ιστορία του Κωνσταντίνου (Φώτιος, Βιβλιοθήκη, cod. 62).
Δεν πήγε τυχαία στην Αθήνα, όπως άλλωστε έκαναν πολλοί αυτοκράτορες που συνήθως εμυούντο στα Ελευσίνια μυστήρια. Για τον Κωνσταντίνο δεν είναι γνωστό κάτι τέτοιο, βαπτίσθηκε Χριστιανός λίγο πριν πεθάνει. Αλλά έκανε κάτι άλλο, πιο σημαντικό. Είχε σύμβουλό του τον Νικαγόρα, τον Δαδούχο των Ελευσινίων! Μία ελληνική επιγραφή σε φαραωνικό τάφο στις Θήβες τη Αιγύπτου που αποτύπωσε ο ίδιος, δείχνει ότι μετέβη εκεί κατ’ εντολήν του Κωνσταντίνου‧ για να παραγγείλει από τα λατομεία της περιοχής τον πορφυρίτη λίθο που έστησε στην Κων/πολη, στο κεντρικό Φόρουμ, με το άγαλμά του στην κορυφή να τον εικονίζει σαν Ηλιο…!
Αλλος “Ελλην” φιλόσοφος που βρισκόταν στην Αυλή του Κωνσταντίνου ήταν ο νεοπλατωνικός Σώπατρος από την Απάμεια της Συρίας, με την περίφημη φιλοσοφική σχολή της. Ηταν αυτός που τον έπεισε να επιλέξει μία ελληνική αποικία Μεγάρων, το Βυζάντιο, ως το μέρος που θα έκτιζε τη νέα πρωτεύουσα! Ο Κωνσταντίνος και οι σύμβουλοί του έκαναν αναζήτηση στην περιοχή του Ελλησπόντου, λόγω της θρυλούμενης καταγωγής των Ρωμαίων από την Τροία. Ο φιλόσοφος προφανώς διείδε τα προτερήματα του τόπου, την οχυρή θέση, το ενδιάμεσο μεταξύ δύο ηπείρων, αλλά διέβλεψε και τα «ρεύματα» πολιτισμού μεταξύ Ασίας και Ευρώπης. Μάλιστα όταν κτίσθηκε η νέα πόλη, ο Κωνσταντίνος συντήρησε τους ελληνικούς ναούς του Βυζαντίου, όπως θα έκανε κάθε σώφρων πολιτικός. Δεν πίστευε ο ίδιος στα θεϊστικά πρότυπα των πολυθεϊστών, τα έβλεπε πια ως σύμβολα, ενώ μετά το 325 δεν επέτρεψε εικόνα αρχαίου θεού στα νομίσματά του. Είχε επικεντρωθεί στο πρόσωπο του Χριστού Σωτήρα, στον οποίο ο Ευσέβιος Καισαρείας αναφέρει ότι αφιέρωσε τη νέα Πρωτεύουσα.
Ο Κωνσταντίνος όρισε την Ελλάδα έναν από τους θεμέλιους λίθους του νέου ανοικτού κράτους που δημιουργούσε. Δεν μείωσε τον ελληνισμό ως πολιτιστικό φαινόμενο, αλλά μία μη ενοποιητική τότε πολιτικο-θρησκευτική λογική, την αυτοκρατορική λατρεία, επικεφαλής όλων των τοπικών θρησκειών. Η Ιστορία τον δικαίωσε για το μέλλον του κράτους. Κυρίως όμως διαμόρφωσε όσο κανείς, την παγκόσμια Ιστορία.
