Όπως είναι γνωστό, οι πρόσφυγες της Μικράς Ασίας, ιδιαίτερα μάλιστα οι ανταλλάξιμοι λόγω της Συνθήκης της Λωζάννης, έφεραν στον ελληνικό χώρο και μεγάλο μέρος από τα εκκλησιαστικά τους κειμήλια, εικόνες, σκεύη, βιβλία και άμφια, ιδιαίτερα δε λείψανα αγίων, που επί αιώνες αποτελούσαν τα σεβάσματα της λατρείας των προγόνων τους. Στην περίπτωση μάλιστα των ιερών λειψάνων, η μεταφορά τους στον ελλαδικό χώρο σήμανε και την αναδόμηση της σχετικής με αυτά λαϊκής λατρευτικής παράδοσης, ώστε να εμπλουτιστεί η ελληνική λαϊκή θρησκευτική και τελετουργική ζωή. Την διαδικασία αυτή θα παρακολουθήσουμε στη συνέχεια με βάση ένα από τα ιερότερα σεβάσματα της καππαδοκικής λαϊκής λατρείας, το λείψανο του αγίου Ιωάννη του Ρώσου.
Οφείλουμε εισαγωγικά να σημειώσουμε ότι η τιμή των λειψάνων των αγίων γενικότερα αποτελεί μια από τις βασικότερες μορφές και εκδηλώσεις της παραδοσιακής ελληνορθόδοξης λαϊκής λατρευτικής τιμής. Πρόκειται για μια ομάδα τελετουργικών πρακτικών, δια των οποίων η παρουσία των αγίων στη ζωή των πιστών επεκτείνεται και θεμελιώνεται ψυχολογικά και λατρευτικά, καθώς οι πιστοί πιστεύουν ότι οι άγιοι είναι παρόντες και επενεργούν μέσω των λειψάνων τους θαυματουργικά, επεμβαίνοντας ευεργετικά στην καθημερινότητά τους. Είναι γνωστό άλλωστε ότι η ορθόδοξη λαϊκή θρησκευτικότητα σχετίζεται άμεσα με την απονομή λατρευτικής τιμής στα λείψανα των αγίων, η απόκτηση και κατοχή των οποίων συχνά αποτέλεσε ανά τους αιώνες αντικείμενο ανταγωνισμού.
Ο άγιος Ιωάννης ο Ρώσος γεννήθηκε περί το 1690 στη Ρωσία, συνελήφθη αιχμάλωτος και τελικά πουλήθηκε ως σκλάβος σε έναν πλούσιο Οθωμανό αξιωματούχο, ο οποίος διέμενε στο Προκόπι της Καππαδοκίας. Εκεί, στην υπηρεσία του, έζησε ασκητικά, με στερήσεις, υπομονή και προσευχή, όπου και πέθανε. Τρία χρόνια μετά την ταφή του, κατά τις λαϊκές παραδόσεις των κατοίκων του Προκοπίου, υπερφυσικής προέλευσης φως έλουζε κάθε βράδυ τον τάφο του, γεγονός που οδήγησε τους κατοίκους να προβούν στην ανακομιδή του. Κατά τη διάρκειά της το λείψανό του βρέθηκε ακέραιο και ευωδιάζον, ώστε από το 1733 να συσχετιστεί με την λειτουργική ζωή της Εκκλησίας.
Αρχικά τοποθετήθηκε στον υπόσκαφο ναό του αγίου Γεωργίου, κατόπιν στον τότε νεόδμητο ναό του αγίου Βασιλείου, και τέλος σε ναό που κατά παρότρυνση του επιχωρίου Επισκόπου έκτισαν προς τιμήν του οι κάτοικοι του χωριού, μεγάλο και περικαλλή, σε λάρνακα, στο νότιο μέρος του ναού. Μετά την έξοδο του καππαδοκικού Ελληνισμού βάσει των προβλέψεων περί ανταλλαγής πληθυσμών της Συνθήκης της Λωζάννης, οι κάτοικοι του Προκοπίου πήραν μαζί τους το λείψανο, και τελικά το εγκατέστησαν στο χωριό Αχμέτ Αγά της Εύβοιας, όπου εγκαταστάθηκαν ιδρύοντας το Νέο Προκόπι.
Το λείψανο του αγίου μεταφέρθηκε λοιπόν στο Νέο Προκόπιο της Ευβοίας το 1925. Αρχικά τοποθετήθηκε στο ναό των αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, που ήταν ο ενοριακός του χωριού, ενώ από το 1930 άρχισε η ανέγερση νέου μεγάλου και περικαλλούς ναού προς τιμήν του αγίου, με σκοπό να στεγάσει και το λείψανό του. Ήδη τότε ο άγιος είχε γίνει γνωστός στον ελληνικό χώρο, κυρίως μέσω της θαυματουργικής παράδοσης που συνδέονταν με το λείψανό του, ώστε να έχει μετατραπεί σε προσκύνημα, που φυσικά προσείλκυε δωρεές και εισφορές, οι οποίες αξιοποιήθηκαν για την ανέγερση του νέου ναού.
Από πηγές της εποχής μαθαίνουμε ότι ήδη πέντε χρόνια μετά την μεταφορά του λειψάνου είχε καθιερωθεί η ετήσια πανήγυρη της μνήμης του αγίου, στις 27 Μαΐου, αργότερα μάλιστα η εκκλησιαστική επιτροπή του νέου υπό ανέγερση ναού του αγίου διενεργούσε σχετικούς εράνους, ώστε να συγκεντρωθούν οι απαραίτητοι για την αποπεράτωση του ναού χρηματικοί πόροι. Ο ναός αυτός, με τη φροντίδα του τότε Μητροπολίτου Χαλκίδος Γρηγορίου, αποπερατώθηκε τελικά το 1951, και τότε μεταφέρθηκε στο νέο αυτό προσκυνηματικό ναό και το λείψανο του αγίου.
Συνεπώς η πορείες του λειψάνου τόσο στην Καππαδοκία όσο και στην Εύβοια ήταν παράλληλες, αφού και στις δύο περιπτώσεις αρχικά θησαυρίστηκε σε άλλο ναό, και τελικά η θαυματουργική παράδοση για τον άγιο συντέλεσε ώστε να οικοδομηθεί νέος ναός στη μνήμη του, για να στεγάσει και το λείψανό του. Έχουμε λοιπόν εδώ μια επαναλαμβανόμενη λατρευτική τελετουργία, άξια λόγου ως προς τις αναλογίες της λατρευτικής παράδοσης σχετικά με τον άγιο. Μάλιστα, κατά το πρότυπο του καππαδοκικού προσκυνήματος, κοντά στο ναό χτίστηκε ξενώνας, για την διαμονή των προσκυνητών, γεγονός που τονίζει ακόμη περισσότερο την έννοια της αναδημιουργίας στην Εύβοια του αρχικού προσκυνήματος, σε όλες τις λεπτομέρειές του.
Θα συνεχίσουμε όμως και στο επόμενο κείμενό μας.
