Το λείψανο του αγίου Ιωάννη του Ρώσου, με την θαυματουργική δράση του, λειτούργησε βεβαίως και ως πνευματική παραμυθία, ως ένας πνευματικός και τελετουργικός τρόπος χειρισμού, αντιμετώπισης και εν τέλει ακύρωσης της έντονης ανασφάλειας την οποία βίωναν οι πρόσφυγες, καθώς στερήθηκαν το γενέθλιο τόπο και μετατοπίστηκαν αναγκαστικά σε μια νέα «πατρίδα», όπως και σε άλλες ανάλογες περιπτώσεις έχει παρατηρηθεί. Ενώ αρχικά ο άγιος τους προστάτευε από την επισφάλεια των επιδημιών, τελικά η προστατευτική του δύναμη επεκτάθηκε σε όλων των ειδών τις δυσχέρειες που αντιμετώπιζαν οι πρόσφυγες στους νέους τόπους εγκατάστασης, κάτι που συχνά συμβαίνει σε κοινότητες ανθρώπων οι οποίες μετακινήθηκαν σε νέους τόπους εγκατάστασης, ιδίως σε πρόσφυγες και μετανάστες.
Αυτή η μετατόπιση, οδήγησε στο να αποκτήσει ο άγιος και το λείψανό του τα χαρακτηριστικά ενός γενικού και καθολικού προστάτη της συγκεκριμένης κοινότητας, ταυτιζόμενος μαζί της. Κι έτσι, στον ελλαδικό χώρο πια, το προσκύνημα αρχίζει και αποκτά τα χαρακτηριστικά και μιας γενικότερης προσέγγισης στους ανθρώπους, την ιστορία και τον πολιτισμό τους, καθώς παρατηρούμε σε ανάλογες περιπτώσεις προσκυνημάτων που συνδέονται με την ευρύτερη έννοια της προσκυνηματικής θεωρίας.
Η γνωστοποίηση και η διάδοση του προσκυνήματος, από την άλλη πλευρά, και η συνακόλουθη αύξηση των προσκυνητών του, πέρα από τα όρια της ομάδας των κατοίκων του χωριού και πέρα από το πλαίσιο της «καππαδοκικής» κοινότητας, καθώς με την πάροδο των χρόνων υποστηρίζεται και από την ευκολία πρόσβασης, αλλά και από τη γνωστοποίησή της μέσα από το διαδίκτυο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, συντελεί ώστε αυτό να αποκτήσει νέα χαρακτηριστικά. Ουσιαστικά η λατρεία του αγίου αποσυνδέεται από το Προκόπι και τους Προκοπιανούς, και γίνεται πλέον μία υπόθεση όχι μόνο πανελλήνια, αλλά και πανορθόδοξη, αν λάβουμε υπόψη την διάδοση της λατρείας του αγίου σε άλλες χώρες, όπως η Ρωσία και η Ρουμανία, που του δίνουν βαθμιαία τα χαρακτηριστικά ενός οικουμενικού αγίου της Ορθοδοξίας.
Πρόκειται για γνωρίσματα που συνδέονται όχι τόσο με την τοπικότητα, όσο με την θρησκευτικότητα, την πίστη και τη λατρεία, που ωστόσο την μοιράζονται γενικότερα οι πιστοί, και όχι μόνο οι καππαδοκικής καταγωγής. Με τον τρόπο αυτό, αφενός μεν το προσκύνημα συνδέεται, ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του ’60, με το δημόσιο τελετουργικό, και με μορφές της πολιτικής διάστασης της λαϊκής λατρείας, υπό την ευρύτερη έννοια του όρου, και από την άλλη με την τρέχουσα δημόσια ζωή, με όλα τα στοιχεία της επικαιρότητας που αυτή ενίοτε ενσωματώνει, όπως παρατηρείται και σε ανάλογα προσκυνήματα άλλων λαών, που διαγράφουν αυτήν την πορεία από τον τοπικό προς τον πανεθνικό, ίσως και τον διεθνικό χαρακτήρα.
Ωστόσο παρά τις εξελίξεις αυτές, για τους ίδιους του Προκοπιανούς ο άγιος Ιωάννης ο Ρώσσος συνεχίζει να έχει τον χαρακτήρα ενός «δικού» τους αγίου, και μάλιστα παρουσιάζοντας όλα τα χαρακτηριστικά μιας ταυτοτικής λατρευτικής τιμής. Έτσι, παρατηρούμε ότι υπάρχει έντονη η αίσθηση και η πρακτική της συνέχειας ανάμεσα στην καππαδοκική και στην ευβοϊκή φάση της λατρείας του αγίου και του λειψάνου του: ίδιες εθιμοταξίες, ίδια αντιλήψεις, παρόμοιες θαυματουργικές διηγήσεις, ακόμη και ίδιες λατρευτικές τελετουργίες.
Παρατηρούμε λ.χ. ότι την θαυματουργική δύναμη του αγίου λειψάνου την προσπορίζονται με το να αγγίζουν το σκουφί ή τη ζώνη που του έχουν φορέσει, ή να παίρνουν βαμβάκι που έχει τοποθετηθεί πάνω του, ή λάδι από το καντήλι και αγιασμό του αγίου. Παρά την πάροδο των χρόνων και την αλλαγή του τόπου, οι λατρευτικές αυτές πρακτικές χαρακτηρίζονται από συνέχεια και διατήρηση. Είναι μάλιστα εδώ χαρακτηριστικό και συγκρίσιμο το γεγονός ότι μπορεί να επέρχεται ακόμη και εκκοσμικευτική διαφοροποίηση στη λαϊκή λατρεία, τα πιστεύματα και τις εκδηλώσεις της, ωστόσο οι τελετουργικές πράξεις κατά κανόνα συνεχίζονται, με τον ίδιο τύπο και μορφή, ακόμη και αν έχουν πλέον διαφοροποιηθεί οι θρησκευτικές αντιλήψεις στις οποίες αυτές στηρίζονται.
Αυτή η πρακτική αποτελεί την εσώτατη ουσία της διατήρησης ποικίλων λατρευτικών εθίμων και τελετουργιών από τους Μικρασιάτες πρόσφυγες που βρέθηκαν στον ελλαδικό χώρο, κατά την ταραχώδη δεκαετία του ’20. Και με όσα προηγήθηκαν καταδεικνύεται, πέρα από περιγραφές και φολκλοριστικού τύπου νοσταλγικές προσεγγίσεις, η ουσιώδης λειτουργικότητα των παραδοσιακών τελετουργικών και λατρευτικών στοιχείων, που οι πρόσφυγες εκείνοι έφεραν στις νέες πατρίδες τους, και από τα οποία ουσιαστικά στηρίχθηκαν, για να αναδημιουργήσουν από τις στάχτες της καταστροφής τη ζωή τους, κρατώντας αλώβητες τις πίστεις και τα σεβάσματα της λατρείας των προγόνων τους.
Κρατώντας δηλαδή, εν τέλει, την ελληνορθόδοξη ταυτότητα και ιδιοπροσωπία τους.
