Αποτελεί κοινώς αποδεκτή πλέον διαπίστωση της έρευνας το γεγονός ότι οι θρησκευτικές τελετουργίες συγκροτούν δίκτυα, καθώς διαδίδονται από περιοχή σε περιοχή, ανάλογα με την θρησκευτική ταυτότητα των κατοίκων. Σε όσα θα αναφέρουμε παρακάτω, θα εξεταστούν οι περιπτώσεις της λαϊκής λατρευτικής τιμής ορισμένων νεοφανών αγίων, όπως του αγίου Παϊσίου του Αγιορείτη και του αγίου Πορφυρίου του Καυσοκαλυβίτη σε ορθοδόξους χριστιανούς άλλων βαλκανικών κρατών, αλλά και της μεταφοράς λειψάνων αγίων από την Ελλάδα προς άλλες βαλκανικές χώρες για προσκύνηση από τους πιστούς, καθώς επίσης και των προσκυνημάτων που γίνονται από πιστούς όλου του βαλκανικού χώρου σε μονές του Αγίου Όρους.
Πρόκειται για τρεις επιμέρους περιπτώσεις, οι οποίες σχετίζονται με τον τομέα της παραδοσιακής και λαϊκής θρησκευτικής συμπεριφοράς, και συνιστούν ένα είδος δικτύου μεταφοράς θρησκευτικών πεποιθήσεων, αντιλήψεων και λατρευτικών πρακτικών από την Ελλάδα προς τους λαούς άλλων βαλκανικών κρατών. Στο πλαίσιο αυτό θα εξεταστούν συγκεκριμένα παραδείγματα, και θα γίνει ιδιαίτερη αναφορά στις λαϊκές θρησκευτικές τελετουργίες που έχουν διαμορφωθεί στους ορθόδοξους χριστιανούς των Βαλκανίων, με αφετηρία και αφορμή ελληνικά προσκυνήματα και ανάλογες λατρευτικές αφετηρίες, ως μία ουσιαστικά ανεξερεύνητη ακόμη πτυχή των επιδράσεων του ελληνικοί στους υπόλοιπους βαλκανικούς πολιτισμούς.
Πρέπει εδώ να σημειώσουμε ότι οι επιμέρους αυτές λατρευτικές πράξεις και τελετουργίες, καθώς μεταδίδονται από λαό σε λαό και υπερβαίνουν εθνικά και γεωγραφικά όρια και σύνορα αποκτούν, όπως προαναφέρθηκε, χαρακτήρα λατρευτικών δικτύων, που συνιστούν τελετουργικούς τρόπους επαφής των λαών, πάνω στην κοινή βάση της Ορθοδοξίας, η οποία αναδεικνύεται έτσι στην πλέον οικουμενική μορφή και λειτουργικότητά της. Και βέβαια, έχουμε εδώ την περίπτωση της εισαγωγής και υιοθέτησης πολιτισμικών προτύπων στον τομέα της λαϊκής λατρείας, τα οποία μεταφέρονται από λαό σε λαό, πάνω ακριβώς στο κοινό αυτό πολιτισμικό υπόστρωμα, το οποίο απαρτίζει η κοινή θρησκευτική παράδοση των επιμέρους βαλκανικών λαών.
Οι τελετουργίες αυτές, σχετίζονται άμεσα με τις ευρύτερες οικονομικές, κοινωνικές και πολιτισμικές συνθήκες κάθε κοινωνίας, επειδή και οι θρησκευτικές παραδόσεις αποτελούν μέρος του πολιτιστικού εποικοδομήματος, το οποίο επικάθεται στις συνθήκες αυτές, που συνιστούν τις προϋποθέσεις ανάπτυξης των πολιτιστικών μορφών. Επίσης έντονο είναι σε αυτές και το πολιτικό στοιχείο, με την ευρύτερη δυνατή έννοια και χρήση του όρου, καθώς οι επιμέρους σχέσεις των λαών, αλλά και οι γενικότερες πολιτικές συνθήκες και εθνικές επιλογές τις προσδιορίζουν και, ενίοτε, τις κατευθύνουν. Άλλωστε, όπως η σχετική βιβλιογραφία έχει επισημάνει πρόκειται για ένα πλέγμα τελετουργιών που συνδέει τους λαούς και αποτελεί προϊόν των ευρύτερων μεταξύ τους επαφών και πολιτιστικών ανταλλαγών, ώστε να δομούνται τελικά σε ένα ουσιαστικό πολιτιστικό δίκτυο, πολύμορφο και πολύτροπο, το οποίο εκδηλώνεται με πολλές διαφορετικές και ιδιαιτέρως ενδιαφέρουσες μορφές.
Όπως πρόσφατα έχει υποστηριχθεί, η ατομική και η συλλογική – εθνική θρησκευτικότητα αποτελούν πραγματικότητες αλληλοσυνδεόμενες και ανατροφοδοτούμενες, τόσο σε επίπεδο πίστεων και αντιλήψεων, όσο και ως προς τις επιμέρους τελετουργικές εκδηλώσεις και εκφράσεις τους. Αν τώρα συνυπολογίσουμε ότι κάθε λαός έχει την ιδιαίτερη δική του θρησκευτική παράδοση, που εκδηλώνεται συχνά ως υποσύνολο μέσα στην ευρύτερη ορθόδοξη ταυτότητα των βαλκανικών λαών, τουλάχιστον ως προς τους πιστούς της Ορθοδοξίας, οι οποίοι αποτελούν εδώ το αντικείμενό μας, εύκολα μπορούμε να αντιληφθούμε τόσο το εύρος, όσο και την πολυσημία της τελετουργικής πραγματικότητας με την οποία ασχολούμαστε.
Καθώς και παραπάνω αναφέρθηκε, στα άρθρα αυτά θα διερευνήσουμε, μέσα από συγκεκριμένα παραδείγματα, τις επιδράσεις της ελλαδικής ορθοδοξίας προς τους ορθοδόξους άλλων βαλκανικών κρατών, ως περίπτωση που εντάσσεται στο γενικότερο πλαίσιο των ελληνικών επιδράσεων στους λαούς του βαλκανικού χώρου. Οι μεταφορά της λατρείας νεοφανών Ελλήνων αγίων, που αρχικά αναδείχθηκαν στον ελληνικό χώρο, σε άλλους βαλκανικούς λαούς, αποτελεί ένα εντελώς χαρακτηριστικό παράδειγμα. Ειδικότερα θα ασχοληθούμε με την λατρεία των αγίων Παϊσίου του Αγιορείτη και Πορφυρίου του Καυσοκαλυβίτη, οι οποίοι αγιοκατατάχθηκαν πρόσφατα, ωστόσο τιμώνται ήδη συστηματικά σε ορισμένες βαλκανικές χώρες.
Θα συνεχίσουμε με τα σχετικά προς τον άγιο Παΐσιο και τον άγιο Πορφύριο στο επόμενο άρθρο μας.
