Όπως παρατηρεί η σχετική βιβλιογραφία, οι πρακτικές της τελετουργικής μεταφοράς εικόνων και λειψάνων, με τις οποίες ασχοληθήκαμε στα προηγούμενα άρθρα μας, σχετίζονται και με την ατομικής ή ιδιωτικής θρησκευτικότητας, όπως την προωθούν τα ποικίλα μέσα και κοινωνικής δικτύωσης. Επίσης σχετίζονται με την επίδραση που έχουν στη διαμόρφωση των σύγχρονών μας λατρευτικών και τελετουργικών πρακτικών οι ιστοσελίδες των πρακτορείων εκκλησιαστικών ειδήσεων, που προβάλλουν με άφθονο εικονογραφικό υλικό τις μεταφορές των εικόνων και των λειψάνων, και το προσκύνημα που ακολουθεί. Μάλιστα, τα δημοφιλή αυτά ηλεκτρονικά μέσα συχνά αποτελούν πρότυπα και αφορμές για ανάλογες προσκλήσεις σχετικές με την μεταφορά των λειψάνων σε νέους τόπους, καθώς και για την παγίωση ανάλογων προσκυνηματικών τελετουργιών, με ευρύτατη λαϊκή αποδοχή και σημαντικότατη συμμετοχή των πιστών κάθε λαού, κράτους και περιοχής, οι οποίες θα εξεταστούν λεπτομερέστερα στη συνέχεια.
Σε έναν ασταθή και επικίνδυνο κόσμο, όπως στα διαιρεμένα Βαλκάνια του 20ού και του 21ου αιώνα, οι κοινές θρησκευτικές τελετουργίες ενισχύουν σημαντικά την πίστη σε ένα παντοδύναμο υπερφυσικό παράγοντα, που μπορεί να αποτελέσει καταφυγή και βεβαιότητα, μέσα στην καθημερινή αγχώδη ρευστότητα, κάτι ο άνθρωπος του λαού αναζητά με αγωνία. Με τον τρόπο αυτό, τα τελετουργικά και λατρευτικά δίκτυα που δομούνται και καθιερώνονται μέσω αυτών των επαφών, ανταποκρίνονται πλήρως στις προσδοκίες της κοινωνίας και για τον λόγο αυτό διακρίνονται τόσο για τη διάδοσή τους, όσο και για την εκτεταμένη κοινωνική και πνευματική λειτουργικότητά τους, στα πλαίσια των κοινωνιών των βαλκανικών κρατών.
Πρέπει επίσης να σημειώσουμε ότι στις προσκυνηματικές αυτές τελετουργίες κατά κανόνα πρωταγωνιστούν γυναίκες, οι οποίες και κυρίως ασχολούνται με τα οικιακά λατρευτικά και τελετουργικά, κάτι που αποτελεί κοινή συνθήκη στους διάφορους ορθόδοξους βαλκανικούς λαούς. Και βέβαια, ότι η επίδραση αυτών των λατρευτικών πρακτικών είναι ιδιαίτερη και στους νέους, οι οποίοι κατά τόπους μαζικά συμμετέχουν στα αντίστοιχα προσκυνήματα, με τρόπο που αφενός μεν φανερώνει ανάλογες επιδράσεις από τον οικογενειακό χώρο, αφετέρου δε αποτελεί και ένδειξη για τη συνέχεια και το μέλλον αυτών των τελετουργιών, αλλά και των δικτύων που δομούν, και βέβαια και των πολιτισμικών προτύπων που μέσω αυτών μεταφέρονται από την Ελλάδα προς τους υπόλοιπους λαούς, στον σύγχρονό μας βαλκανικό χώρο. Μια πραγματικότητα που φαίνεται να λειτουργεί στις μέρες μας αντιστρόφως στους νέους που είναι πιστοί άλλων χριστιανικών δογμάτων, στον ευρύτερο ευρωπαϊκό χώρο.
Το τρίτο και τελευταίο ζήτημα που θα εξετάσουμε, αφορά την επίδραση των οργανωμένων προσκυνημάτων ορθοδόξων από τα βαλκανικά κράτη σε μεγάλη και αναγνωρισμένα προσκυνηματικά κέντρα του Ελλαδικού χώρου, πρωτίστως δε στο Άγιο Όρος και τα Μετέωρα, που αποτελούν και τους συνήθεις προορισμούς τους. Είναι γνωστό πως ο ελλαδικός χώρος, κυρίως δε οι μονές και τα μοναστηριακά σκηνώματα του Άθωνος, αποτελούν διαχρονικά πόλο έλξης των προσκυνηματικών περιηγήσεων για τους ορθοδόξους των Βαλκανίων, αλλά και για τους χριστιανούς της Κύπρου και της ευρύτερης περιοχής της Μέσης Ανατολής. Οι «ιεροί» αυτοί προορισμοί, μαζί με τα προσκυνήματα των Αγίων Τόπων, μονοπωλούν σχεδόν το ορθόδοξο προσκυνηματικό ρεύμα, και αποτελούν τους πόλους γύρω από τους οποίους δομούνται οι αντίστοιχες προσκυνηματικές τελετουργίες.
Οι Βαλκάνιοι προσκυνητές, επιστρέφοντας τις πατρίδες τους, συναποκομίζουν είδη λαϊκής ευσέβειας και αντικείμενα λαϊκής εκκλησιαστικής τέχνης, τα οποία αγόρασαν στις μονές και τα προσκυνήματα του προορισμού τους. Τα αντικείμενα αυτά αποτελούν υλικούς δείκτες του προσκυνήματος και μνημονικούς τόπους μέσω των οποίων οι συνθήκες και οι εντυπώσεις, οι ψυχολογικές επιδράσεις και οι λατρευτικές και τελετουργικές δράσεις των προσκυνημάτων διατηρούνται ζωντανές στη συνείδηση των προσκυνητών. Παράλληλα όμως συνιστούν και πρότυπα για την κατασκευή και εμπορία αναλόγων αντικειμένων λαϊκής ευσέβειας και στα προσκυνηματικά κέντρα των χωρών προέλευσης των ανθρώπων αυτών, σηματοδοτώντας τις σχετικές επιδράσεις.
Με το ζήτημα όμως αυτό θα ασχοληθούμε και στο επόμενο άρθρο μας.
