Η Εσθονική Αποστολική Ορθόδοξη Εκκλησία (Eesti Apostlik-Õigeusu Kirik) είναι μια μαρτυρική αυτόνομη Ορθόδοξη Εκκλησία, της οποίας το ποίμνιο αποτελείται από Εσθονούς Ορθοδόξους. Μια Εκκλησία στην οποία η αυτονομία δόθηκε από το Οικουμενικό Πατριαρχείο το 1923, πέρασε από πολλές και ποικίλες ιστορικές περιπέτειες, και της οποίας το εκκλησιαστικό καθεστώς επαναδιατυπώθηκε, από τον Οικουμενικό Θρόνο, το 1996.
Σύμφωνα με τις ιστορικές πηγές, η Ορθοδοξία μαρτυρείται στην Εσθονία ήδη από τον 11ο αιώνα, ο δε Τσάρος Ιβάν Δ΄ της Ρωσίας, το 1558, ανακοίνωσε ότι οι Ορθόδοξοι πιστοί της Παλαιάς Λιβωνίας, στην οποία συμπεριλαμβανόταν και η Εσθονία, υπαγόταν στην εκκλησιαστική δικαιοδοσία του Οικουμενικού Πατριαρχείου, δεδομένου ότι οι λαοί αυτοί δεν ανήκαν στο σλαβικό γένος. Ως εκ τούτου, το 1589 όταν δια Πατριαρχικού και Συνοδικού Τόμου αποδόθηκε στην Ορθόδοξη Εκκλησία της Ρωσίας η πατριαρχική αξία, δεν υπήχθησαν σε αυτό τα εδάφη της Βαλτικής.
Ωστόσο, όταν το 1721 προσαρτήθηκε πολιτικά η Εσθονία στην αυτοκρατορία της Ρωσίας, ακολούθησε και η εκκλησιαστική υπαγωγή και των χωρών της Βαλτικής στο Πατριαρχείο της Μόσχας, χωρίς την άδεια και τη συγκατάθεση του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Μετά την Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας της Εσθονίας το 1918 και την Οκτωβριανή Επανάσταση στη Ρωσία, οι Ορθόδοξοι πιστοί της Εσθονίας απευθύνθηκαν στην Μητέρα Εκκλησία, το Οικουμενικό Πατριαρχείο, ζητώντας αυτόνομο εκκλησιαστικό καθεστώς. Έτσι, το 1923, επί Οικουμενικού Πατριάρχου Μελετίου Δ΄ του Μεταξάκη, δόθηκε δια Πατριαρχικού και Συνοδικού Τόμου αυτονομία στην Εκκλησία της Εσθονίας.
Η αυτονομία αυτή καταργήθηκε με εντελώς αντικανονικό τρόπο από το Πατριαρχείο Μόσχας, την 9η Μαρτίου 1945, μετά την προσάρτηση της Εσθονίας στη Σοβιετική Ένωση. Κι έτσι ιδρύθηκε η Επισκοπή Ταλλίνης του Πατριαρχείου Μόσχας. Ως συνέπεια, ό,τι εσθονικό ορθόδοξο είχε οικοδομηθεί στα χρόνια του αυτόνομου εκκλησιαστικού βίου της τοπικής Εκκλησίας (1923-1940) στοχοποιήθηκε, με στόχο να ρωσοποιηθεί και να υπαχθεί τελικά στο Πατριαρχείο Μόσχας. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο Ρώσος Μητροπολίτης Ταλλίνης Αλέξιος, ο μετέπειτα Πατριάρχης Μόσχας και πασών των Ρωσιών Αλέξιος Β΄, διακήρυσσε απερίφραστα πως «ό,τι είναι εσθονικό, είναι λουθηρανικό· ό,τι είναι ρωσικό, είναι ορθόδοξο».
Μετά τα γεγονότα της προσάρτησης του 1945, ο Μητροπολίτης της Αυτόνομης Εκκλησίας της Εσθονίας, Αλέξανδρος, αναγκάσθηκε να εγκαταλείψει το έδαφος της Εσθονίας και να βρει καταφύγιο στη Δυτική Ευρώπη, μεταφέροντας εκεί την διοίκηση και την διαποίμανση των Εσθονών προσφύγων Ορθοδόξων πιστών, παραλλήλως δε εξασφαλίζοντας με τον τρόπο αυτό την αδιάκοπη κοινωνία της Εσθονικής Εκκλησίας με το Οικουμενικό Πατριαρχείο και την ύπαρξη, έστω και υπερορίως, της Αυτόνομης Εκκλησίας της Εσθονίας.
Μετά την διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, το 1991, οι εναπομείναντες στην Εσθονία κληρικοί και πιστοί, αλλά και η κυβέρνηση της χώρας ζήτησαν από το Οικουμενικό Πατριαρχείο την επανενεργοποίηση του αυτόνομου καθεστώτος. Το Οικουμενικό Πατριαρχείο, με ειδική Πατριαρχική και Συνοδική Πράξη, που εκδόθηκε στις 20 Φεβρουαρίου 1996, επανενεργοποίησε το αυτόνομο εκκλησιαστικό καθεστώς και αποκατέστησε με τον τρόπο αυτό την αυτόνομη Εκκλησία της Εσθονίας, όρισε δε ως Τοποτηρητή της Εσθονικής Εκκλησίας τον Σεβασμιώτατο Αρχιεπίσκοπο Καρελίας και πάσης Φινλανδίας Ιωάννη.
Στις 9 Μαρτίου 1999 Κληρικολαϊκή Συνέλευση πρότεινε ως νέο Μητροπολίτη Ταλλίνης και πάσης Εσθονίας τον τότε Επίσκοπο Ναζιανζού Στέφανο Χαραλαμπίδη, ο οποίος υπηρετούσε στην Ιερά Μητρόπολη Γαλλίας. Η Αγία και Ιερά Σύνοδος του Οικουμενικού Πατριαρχείου αποδέχτηκε την απόφαση της Κληρικολαϊκής Συνόδου και προχώρησε στην εκλογή του, ακολούθησε δε η ενθρόνισή του στις 21 Μαρτίου. Έτσι, από τις 9 Μαρτίου 1999, προκαθήμενος της Εσθονικής Αποστολικής Ορθόδοξης Εκκλησίας είναι ο Μητροπολίτης Ταλλίνης και πάσης Εσθονίας Στέφανος, ο οποίς μέχρι σήμερα θεοφιλώς διαποιμαίνει τους Ορθοδόξους της Εσθονίας, και μάλιστα ο αριθμός του ποιμνίου του είναι συνεχώς αυξανόμενος, αποτέλεσμα βεβαίως της συστηματικής ποιμαντικής και πνευματικής δραστηριότητάς του.
Κάτι ακόμη αξιοσημείωτο: με αφορμή την επέτειο των 100 χρόνων από την απόδοση καθεστώτος αυτονομίας στην Εσθονική Αποστολική Ορθόδοξη Εκκλησία, η Α.Θ.Π. ο Οικουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαίος πραγματοποίησε επίσκεψη στην Εσθονία, τον Σεπτέμβριο του 2023. Ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος είχε συναντήσεις με την πολιτειακή και πολιτική ηγεσία της χώρας και χοροστάτησε στη δοξολογία, για την εκατονταετηρίδα της αυτονομίας, στον Καθεδρικό Ναό αγίων Συμεών και Άννης στο Τάλλιν.
Οι λίγες αυτές πληροφορίες διαγράφουν την μαρτυρική πορεία της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Εσθονίας, και αποτελούν την βάση για όσα θα ακολουθήσουν, σε επόμενα άρθρα μας, σχετικά με την Ορθοδοξία στην όμορφη και φιλόξενη αυτή βαλτική χώρα.
