Γράφει ο Μ. Γ. Βαρβούνης,Καθηγητής Λαογραφίας του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης
Οι άγιοι Ανάργυροι, ως ιατροί και ιαματικοί άγιοι τιμώνται ιδιαιτέρως από τον ελληνικό λαό, αφού μάλιστα η αφιλοχρηματία τους είναι παροιμιώδης και τους καθιστά ιδιαιτέρως συμπαθείς στους καθημερινούς ανθρώπους, τους φοβισμένους απέναντι στα τυχόν προβλήματα υγείας αλλά και στην οικονομική αφαίμαξη που συνεπάγεται η αντιμετώπισή τους. Γι’ αυτό και τους αναφέρουν – κατά κύριο λόγο τον Κοσμά και τον Δαμιανό – σε πολλές προσευχές και θρησκευτικομαγικές τελετουργίες και επωδές, για την θεραπεία διαφόρων ασθενειών.
Εξάλλου, μαρτυρίες για ανάλογες λαϊκές προσφυγές έχουμε ήδη από τα βυζαντινά χρόνια, αφού άλλωστε θαυματουργικές ιάσεις τους αποδίδονται ήδη στα αγιολογικά τους κείμενα που διά της χρήσης τους στη λατρεία και διά της αναγνώσεώς τους στους ναούς κατά τις αντίστοιχες πανηγύρεις, ήταν προσιτά και γνωστά στον λαό. Για τον λόγο αυτό πολλά νοσηλευτικά ιδρύματα ή σύλλογοι εργαζομένων στον χώρο της περίθαλψης έχουν την επωνυμία τους και στο όνομά τους τιμώνται αρκετοί ναοί νοσοκομειακών ιδρυμάτων αλλά και ενοριών, σε όλη την Ελλάδα.
Αρκετά αγιάσματα είναι αφιερωμένα στους αγίους Αναργύρους, όπως επίσης και πάμπολλα ξωκλήσια και παρεκκλήσια, ενώ σε πολλές περιπτώσεις τελείται και πανηγυρική ζωοθυσία στη μνήμη τους. Μονές αφιερωμένες στους αγίους υπάρχουν, πλην άλλων τόπων, και στη Χίο, στη Χαλκιδική, στην Καστοριά, στην Αργολίδα, στη Λακωνία και στην Κύπρο. Στην Κέα, οι ασθενείς που επικαλούνται τη βοήθειά τους τούς τάζουν ένα ζώο (βόδι, πρόβατο κ.λπ.), το οποίο το προσφέρουν στην εορτή τους για την παρασκευή του κοινού πανηγυρικού γεύματος των πανηγυριστών.
Το ίδιο συμβαίνει και στο Νησί της Εδεσσας, όπου όμως οι επίτροποι του ναού μοιράζουν τα κομμάτια των ζώων στα σπίτια, για να μαγειρευτούν και να καταναλωθούν από κάθε οικογένεια ξεχωριστά. Συνηθίζουν επίσης οι ασθενείς να τάζουν λειτουργίες ή αρτοκλασίες στους αγίους, αλλά και να ζώνουν εξωτερικά τρείς φορές τους ναούς τους με αγνό μελισσοκέρι, για να εξασφαλίσουν τη βοήθειά τους. Συνεχίζοντας λατρευτικές πρακτικές που συνδέονται με την αρχαία λατρεία του Ασκληπιού, σε πολλές ελληνικές περιοχές συνηθίζεται η «εγκοίμηση» των ασθενών σε ναούς των αγίων Αναργύρων, δηλαδή το να κοιμηθούν μία βραδιά μέσα στο ναό, μετά από προσευχή και νηστεία, με την ελπίδα ότι θα δουν σχετικό όνειρο και οι Αγιοι θα φροντίσουν να τους εμφανιστούν και να τους θεραπεύσουν «κατ’ όναρ». Πρόκειται για συνέχιση της πανάρχαιης λατρευτικής και θεραπευτικής πρακτικής της «εγκοίμησης», που μαρτυρείται από διάφορες αρχαίες πηγές.
Η Παναγία Βλαχέρνα ή «Καψοδεματούσα» εορτάζεται στις 2 Ιουλίου, οπότε τιμάται η κατάθεση της Τιμίας Εσθήτος της Θεοτόκου στην κωνσταντινουπολίτικη μονή Βλαχερνών, με τα κατά τόπους ονόματα «Καψοχεροβολού», «Αγιαβλαχέρα» κ.λπ. Την ημέρα αυτή που εορτάζεται η κατάθεση της εσθήτος της Θεοτόκου στη μονή Βλαχερνών της Κωνσταντινούπολης, δεν αλωνίζουν, πιστεύοντας πως όσοι παραβούν την εθιμική αυτή απαγόρευση θα τιμωρηθούν, είτε με το βούλιαγμα και την καταβαράθρωση του αλωνιού και του εργαζομένου σε αυτό, είτε με φωτιά υπερφυσικής προέλευσης που θα πέσει από τον ουρανό και θα κάψει όλη τη σοδειά, απ’ όπου και η χαρακτηριστική επωνυμία της Θεοτόκου.
Η αγία Κυριακή εορτάζεται στις 7 Ιουλίου με καθολική αργία από τις αγροτικές εργασίες. Δεν αλωνίζουν και οι νοικοκυρές δεν ζυμώνουν, πιστεύοντας ότι το ψωμί θα γίνει μαύρο, όπως πίστευαν στη Λήμνο. Σε πολλά μέρη της Θράκης θεωρούσαν την ημέρα αυτή «πανηγύρι των αγγουριών», λόγω των κηπευτικών που άρχιζαν να ωριμάζουν και να καταναλώνονται.
Την επόμενη μέρα, στις 8 Ιουλίου, εορτάζει ο άγιος Προκόπιος. Από παρετυμολογική σύνδεση του ονόματός του με την «προκοπή» ο λαός τον θεωρεί προστάτη της προόδου και της οικογενειακής ευτυχίας και η Εκκλησία τον μνημονεύει στις ευχές του μυστηρίου του γάμου. Αλλά και οι γεωργοί τον επικαλούνται για την ευλογία και την προκοπή των κηπουρικών τους και οι στείρες γυναίκες για να τεκνοποιήσουν. Γι’ αυτό και για όσους τον επικαλούνται και τάζουν σε αυτόν, η ημέρα της εορτής του είναι εθιμική αργία.
Στις 13 Ιουλίου εορτάζεται η Σύναξη του Αρχαγγέλου Γαβριήλ. Ο κατεξοχήν αγγελιαφόρος των αγγέλων, λόγω του ρόλου του στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου, τιμάται από τον ελληνικό λαό ως ένας από τους Ταξιάρχες των αγγέλων, των καλοποιών υπερφυσικών όντων που αποτελούν το αντίπαλο δέος για τους δαίμονες. Λατρεύεται από τον λαό μαζί με τον Αρχάγγελο Μιχαήλ στις 8 Νοεμβρίου, και αποτελούν μαζί προστάτες της Πολεμικής Αεροπορίας. Θεωρείται ότι αποτελεί τον κυρίως ενδιάμεσο μεταξύ Θεού και ανθρώπων.
Το όνομά του χρησιμοποιείται συχνά ως βαπτιστικό και πολλά είναι τα πανηγύρια ενοριακών ναών, ξωκλησιών και μονών που είναι αφιερωμένα σε αυτόν, κάποτε μάλιστα και με την τέλεση παραδοσιακών αιματηρών ζωοθυσιών.
