Αξιότιμοι καθηγητές και καθηγήτριες του Τμήματος Μαιευτικής Πτολεμαΐδας,
Αγαπητές φοιτήτριες και αγαπητοί φοιτητές,
Σπουδαστές και λειτουργοί της ζωής από τη στιγμή της γεννήσεώς της,
Είναι ιδιαίτερη η συγκίνηση όταν αντικρίζω τα πρόσωπά σας. Όχι επειδή βρίσκομαι απλώς σε έναν ακαδημαϊκό χώρο, αλλά επειδή στέκομαι μπροστά σε νέους ανθρώπους που ετοιμάζονται να αναλάβουν μια ευθύνη μεγάλη μέσα στον χώρο της υγείας. Εσείς δεν αποφασίσατε απλώς να μάθετε μια ειδικότητα, αλλά να υπηρετήσετε τον άνθρωπο σε στιγμές αποφάσεων και ψυχικής δοκιμασίας. Αυτό απαιτεί όχι μόνο γνώση και τεχνική επάρκεια, αλλά συνείδηση, ήθος και διάκριση.
Θέλω εδώ να εκφράσω από καρδιάς την ευγνωμοσύνη μου προς τους καθηγητές σας. Σε εκείνους που δεν περιορίζονται στη μετάδοση πληροφοριών, αλλά αγωνίζονται να σας μεταδώσουν τρόπο σκέψης, στάση ζωής, σεβασμό προς τον άνθρωπο. Η πατρίδα μας και ο χώρος της υγείας περιμένουν από αυτούς να διαμορφώσουν ανθρώπους που δεν θα είναι μόνο καταρτισμένοι επιστήμονες, αλλά και ώριμες προσωπικότητες.
Σήμερα βέβαια δεν ήρθα εδώ να σας διδάξω επιστημονικές μεθόδους, γιατί πολύ απλά η γνώμη θέλει γνώση. Αυτό είναι έργο της σχολής σας. Ήρθα να σας μιλήσω ποιμαντικά, όχι ανταγωνιστικά προς την επιστήμη, αλλά συνοδευτικά προς αυτήν. Να μοιραστούμε έναν προβληματισμό για το πώς η επιστημονική γνώση χρειάζεται να συνοδεύεται από ηθικό προσανατολισμό και πνευματικό μέτρο.
Δεν θα σταθούμε τόσο στο πώς λειτουργούν οι τεχνικές της γενετικής ή του προγεννητικού ελέγχου. Θα σταθούμε στο πώς επηρεάζουν την ανθρώπινη συνείδηση, τις αποφάσεις των γονέων, τη στάση της κοινωνίας απέναντι στη ζωή. Και μέσα σε αυτό το πνεύμα σας θέτω ένα ερώτημα που ταυτόχρονα είναι και το θέμα της ομιλίας μου σήμερα: «Αν μπορούσες να σχεδιάσεις το παιδί σου, θα το έκανες;»
Πριν εισέλθουμε σε λεπτομέρειες, χρειάζεται να οριοθετήσουμε καθαρά το πλαίσιο μέσα στο οποίο θα κινηθεί η ομιλία μας. Δεν θα κάνουμε τεχνική ανάλυση των γενετικών μεθόδων ούτε θα αξιολογήσουμε ιατρικές πρακτικές. Εδώ θα σταθούμε στο ήθος, στη συνείδηση και στην ευθύνη απέναντι στη ζωή.
Στο πρώτο κεφάλαιο θα σταθούμε στη σχέση του σύγχρονου ανθρώπου με το μυστήριο της ζωής μέσα στον κόσμο της γενετικής και της βιοτεχνολογίας, φωτίζοντας τον κίνδυνο της μετατροπής της ζωής σε αντικείμενο επιλογής.
Στο δεύτερο κεφάλαιο θα προσεγγίσουμε το θέμα του προγεννητικού ελέγχου, όχι ως τεχνική πράξη αλλά ως πεδίο ευθύνης, αγωνίας και απόφασης για τον άνθρωπο και την οικογένεια.
Στο τρίτο κεφάλαιο θα αναφερθούμε στην αξία του ανθρώπινου προσώπου, ιδιαίτερα όταν φέρει αδυναμία ή διαφορετικότητα, και στο πώς η κοινωνία καλείται να σταθεί απέναντι σε αυτό με σεβασμό και αγάπη.
Τέλος, στο τέταρτο κεφάλαιο θα στραφούμε στη δική σας αποστολή ως αυριανοί επιστήμονες της ζωής, σε σχέση με την ευθύνη, τη στάση και το ήθος με το οποίο θα κληθείτε να υπηρετήσετε τον άνθρωπο μέσα στο σύγχρονο επιστημονικό περιβάλλον.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ
Ο άνθρωπος απέναντι στο μυστήριο της ζωής
Το ερώτημα αν μπορούμε ή αν πρέπει να παρεμβαίνουμε στον γενετικό σχεδιασμό της ζωής δεν είναι θεωρητικό ούτε αφορά μόνο ειδικούς. Αγγίζει τον ίδιο τον πυρήνα του πολιτισμού μας. Για πρώτη φορά στην ιστορία, ο άνθρωπος δεν στέκεται μόνο απέναντι στη ζωή του, αλλά απέναντι στη δυνατότητα να την επηρεάσει πριν ακόμη εμφανιστεί στον κόσμο. Και αυτή η δυνατότητα δημιουργεί μια νέα μορφή ευθύνης, γιατί δεν αγγίζει μόνο το παρόν αλλά και το μέλλον των γενεών. Η σύγχρονη σκέψη επισημαίνει ότι αν αυτή η δύναμη δεν πλαισιωθεί από σαφή ηθικά όρια, μπορεί να οδηγήσει σε νέες μορφές αποκλεισμού και διαχωρισμού¹.
Ο σύγχρονος άνθρωπος συχνά συγχέει τη δύναμη με το δικαίωμα. Επειδή μπορεί να επέμβει, θεωρεί αυτονόητο ότι αυτό είναι και θεμιτό. Όμως η εκκλησιαστική παράδοση υπενθυμίζει ότι ο άνθρωπος δεν είναι κύριος της ζωής αλλά διαχειριστής της. «Η γη και όλα όσα υπάρχουν ανήκουν στον Κύριο»².
Η γέννηση αντιμετωπιζόταν ανέκαθεν ως γεγονός ιερό και απρόβλεπτο. Σήμερα όμως, μέσα από την ανάπτυξη της τεχνολογίας, υπάρχει ο κίνδυνος να μετατραπεί σε αποτέλεσμα επιλογών και προδιαγραφών. Ο άνθρωπος δεν περιμένει, αλλά σχεδιάζει. Δεν αποδέχεται, αλλά επιλέγει. Αυτή η μετατόπιση αλλοιώνει βαθιά τη σχέση μας με τη ζωή, γιατί το παιδί παύει να θεωρείται δώρο και αντιμετωπίζεται ως αποτέλεσμα επιθυμιών και σχεδιασμών³.
Η θεολογική ανθρωπολογία υπενθυμίζει ότι κάθε άνθρωπος έρχεται στον κόσμο εντός θεϊκού σχεδίου. «Διότι Εσύ δημιούργησες την ύπαρξή μου και με έπλασες μέσα στην κοιλιά της μητέρας μου»⁴. Η εποχή μας λατρεύει την τελειότητα: τέλεια υγεία, τέλειες δυνατότητες, τέλεια εμφάνιση. Η γενετική τεχνολογία τείνει να παρουσιαστεί ως μέσο προσέγγισης αυτού του ιδεώδους. Όμως αυτή η τελειότητα είναι συχνά επιφανειακή. Γιατί ο άνθρωπος δεν εξαντλείται στα βιολογικά του χαρακτηριστικά, αλλά συγκροτείται μέσα στη σχέση, στην αγάπη, στην ελευθερία και στην ευθύνη απέναντι στον άλλο⁵.
Ο Χριστός δεν διάλεξε τους τέλειους, αλλά φανέρωσε τη δύναμη της αγάπης μέσα στην ανθρώπινη αδυναμία. «Η δύναμή μου φανερώνεται μέσα στην αδυναμία»⁶. Όταν μια κοινωνία δεν αντέχει τη διαφορετικότητα, τότε αναζητά τρόπους να την εξαφανίσει αντί να την αγκαλιάσει. Εδώ ακριβώς βρίσκεται ο μεγάλος κίνδυνος της γενετικής επιλογής. Να γίνει εργαλείο όχι θεραπείας αλλά αποκλεισμού. Η σύγχρονη σκέψη προειδοποιεί ότι μια τέτοια πορεία οδηγεί σε βιολογικό ελιτισμό, όπου η αξία του ανθρώπου θα μετριέται με βάση την κατασκευή του⁷.
Η χριστιανική πίστη όμως απορρίπτει κάθε μορφή διάκρισης. «Δεν υπάρχει Ιουδαίος ούτε Έλληνας, δούλος ή ελεύθερος, άνδρας ή γυναίκα, αλλά όλοι είστε ένα»⁸. Το μεγάλο διακύβευμα της εποχής μας είναι αν ο άνθρωπος θα παραμείνει πρόσωπο ή αν θα μετατραπεί σε προϊόν τεχνολογικής επιλογής. Αν θα θεωρείται μοναδικός και ανεπανάληπτος ή αν θα γίνεται αντικείμενο βελτιστοποίησης και αξιολόγησης. Η Εκκλησία επιμένει ότι ο άνθρωπος υφίσταται μόνο ως πρόσωπο σχέσης και αγάπης και όχι ως βιολογικό αντικείμενο προς βελτίωση⁹.
Αν χαθεί αυτή η θεώρηση, τότε δεν κινδυνεύει μόνο η ηθική της κοινωνίας αλλά και η ίδια η ανθρωπιά μας. Γιατί θα πάψουμε να μιλάμε για κοινωνία προσώπων και θα περάσουμε σε έναν κόσμο όπου η ζωή θα έχει αξία μόνο όταν πληροί ορισμένες προδιαγραφές¹⁰.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ
Ο προγεννητικός έλεγχος ως πράξη ευθύνης και δοκιμασίας
Ο προγεννητικός έλεγχος είναι αναμφίβολα μια από τις σημαντικότερες κατακτήσεις της σύγχρονης ιατρικής. Προσφέρει δυνατότητα έγκαιρης διάγνωσης, προετοιμασίας της οικογένειας, ακόμη και θεραπευτικής παρέμβασης σε ορισμένες περιπτώσεις. Όταν όμως η ιατρική γνώση αποκόβεται από την ηθική ευθύνη, τότε αυτό το εργαλείο κινδυνεύει να μετατραπεί από βοήθημα ζωής σε μέσο αποκλεισμού. Η ίδια πράξη μπορεί να είναι φροντίδα ή διαλογή, ανάλογα με τη συνείδηση που τη συνοδεύει¹¹.
Η τεχνολογία από μόνη της δεν είναι ούτε καλή ούτε κακή. Είναι ουδέτερη μέχρι να περάσει στα χέρια του ανθρώπου. Όταν χρησιμοποιείται με σεβασμό προς το πρόσωπο, γίνεται ευλογία. Όταν όμως χρησιμοποιείται για να αφαιρεί από τον άνθρωπο το δικαίωμα να υπάρξει, τότε μετατρέπεται σε εργαλείο βίας, έστω κι αν ντύνεται με τον μανδύα της επιστημονικής φροντίδας¹².
Ελάχιστοι μπορούν να αντιληφθούν το εσωτερικό βάρος που κουβαλούν οι γονείς όταν έρχονται αντιμέτωποι με μια δύσκολη προγεννητική διάγνωση. Δεν είναι απλώς μια πληροφορία. Είναι μια στιγμή που παγώνει τον χρόνο, που αλλάζει τον ορίζοντα της ζωής τους, που τους φέρνει μπροστά σε αποφάσεις που κανείς δεν ονειρεύεται να πάρει¹³.
Εκείνη τη στιγμή δεν χρειάζονται μόνο ιατρική ενημέρωση, αλλά ανθρώπινη παρουσία. Χρειάζονται κάποιον που δεν θα τους τρομοκρατήσει, ούτε θα τους σπρώξει σε μια κατεύθυνση, αλλά θα τους βοηθήσει να σταθούν μέσα στην αλήθεια με ελευθερία. Γιατί η απόφαση για τη ζωή δεν μπορεί να επιβάλλεται, ούτε να εκβιάζεται, αλλά να γεννιέται μέσα από σεβασμό, διάκριση και ευθύνη¹⁴.
Εδώ αναδεικνύεται η σημασία της δικής σας παρουσίας. Εσείς δεν θα είστε απλοί μεταφορείς πληροφοριών. Θα είστε συνοδοιπόροι σε μια δύσκολη ώρα. Ο τρόπος που θα μιλήσετε, το βλέμμα σας, το αν θα αφήσετε χώρο στην αγωνία του άλλου ή θα τον πιέσετε για γρήγορες αποφάσεις, όλα αυτά θα παίξουν ρόλο καθοριστικό. Γιατί πολλές φορές δεν θυμούνται τι ακριβώς τους είπατε, αλλά πώς τους κάνατε να αισθανθούν μέσα σε μια τόσο κρίσιμη στιγμή¹⁵.
Η παρουσία σας μπορεί να γίνει γέφυρα ή τοίχος. Μπορεί να βοηθήσει τον άνθρωπο να σταθεί ή να τον συνθλίψει περισσότερο. Και αυτό δεν εξαρτάται μόνο από τις γνώσεις σας, αλλά από το ήθος σας, από τη στάση σας απέναντι στη ζωή, από το πώς εσείς απαντάτε μέσα σας στο αν κάθε ζωή έχει αξία ή μόνο εκείνη που πληροί ορισμένα κριτήρια¹⁶.
Οι γονείς δεν αποφασίζουν ποτέ μέσα σε κενό. Αποφασίζουν μέσα σε ένα κοινωνικό περιβάλλον που συχνά δεν αντέχει την αδυναμία, που πιέζει προς το «τέλειο», που φοβάται τη διαφορετικότητα. Και αυτή η πίεση γίνεται άλλο ένα βάρος στις πλάτες τους. Αντί να νιώθουν πως έχουν δίπλα τους μια κοινωνία στήριξης, αισθάνονται συχνά ότι κρίνονται, ότι θα χαρακτηριστούν, ότι θα μείνουν μόνοι¹⁷.
Μέσα σε αυτή την πραγματικότητα, η Εκκλησία καλείται να θυμίζει ότι ο άνθρωπος δεν είναι μόνος του μέσα στον πόνο και την αγωνία. «Μη φοβηθείς, γιατί εγώ είμαι μαζί σου. Μη δειλιάσεις, γιατί εγώ είμαι ο Θεός σου»¹⁸. Το μεγάλο ζητούμενο στον προγεννητικό έλεγχο είναι να μη μείνει κανείς μόνο στο επίπεδο της πληροφόρησης. Να μη μετατραπεί ο άνθρωπος σε φάκελο εξετάσεων και αριθμούς. Να μην περιοριστεί η σχέση σε δεδομένα και στατιστικές. Γιατί η γυναίκα που κάθεται απέναντί σας δεν είναι μια περίπτωση, αλλά πρόσωπο. Δεν είναι ένα αποτέλεσμα, αλλά μια ζωή που αγωνιά¹⁹.
Αν ο προγεννητικός έλεγχος αποσυνδεθεί από τη φροντίδα, τότε χάνει τον σκοπό του. Γίνεται απλή διαδικασία διαλογής. Αν όμως συνοδεύεται από ανθρωπιά, ευθύνη και σεβασμό, τότε μπορεί πραγματικά να λειτουργήσει ως εργαλείο στήριξης της ζωής και όχι ως φίλτρο αποκλεισμού²⁰.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ
Η αξία του προσώπου και η ανθρώπινη αδυναμία
Ζούμε σε μια εποχή που, ενώ διακηρύσσει τον σεβασμό και την αποδοχή, στην πράξη δυσκολεύεται βαθιά να δεχτεί οτιδήποτε ξεφεύγει από το πρότυπο της δύναμης, της υγείας και της απόδοσης. Η διαφορετικότητα γίνεται ανεκτή μόνο όταν δεν μας ενοχλεί, όταν δεν μας εκθέτει στα όριά μας, όταν δεν μας αναγκάζει να αναμετρηθούμε με τη δική μας ευθραυστότητα. Μέσα σε αυτό το κλίμα, η γενετική τεχνολογία κινδυνεύει να μετατραπεί από εργαλείο φροντίδας σε μηχανισμό εξάλειψης της αδυναμίας. Αυτό δεν είναι πρόοδος, αλλά φτώχεια πολιτισμού και ήθους²¹.
Μια κοινωνία δεν κρίνεται από το πώς αντιδρά στους ισχυρούς και επιτυχημένους, αλλά από το πώς στέκεται απέναντι στους αδύναμους. Αν δεν χωρά τον αδύναμο, τότε στην πραγματικότητα δεν χωρά τον άνθρωπο. Γιατί όλοι κάποια στιγμή στη ζωή μας γινόμαστε αδύναμοι, εξαρτημένοι, ευάλωτοι, τραυματισμένοι. Αν μάθουμε να αποστρεφόμαστε την αδυναμία, τότε αποστρεφόμαστε ένα κομμάτι της ίδιας της ανθρώπινης ύπαρξής μας²².
Η ορθόδοξη θεολογική αντίληψη δεν θεμελιώνει την αξία του ανθρώπου στη σωματική ή πνευματική του αρτιότητα, αλλά στο ότι είναι πρόσωπο. Μοναδικό και ανεπανάληπτο. Όπως μας τον αποκαλύπτει η Αγία Γραφή σε μετάφραση: «Ο Θεός έπλασε τον άνθρωπο κατ’ εικόνα Του»²³.
Αυτό σημαίνει ότι και ο πιο αδύναμος, και ο πιο τραυματισμένος, και ο πιο περιθωριοποιημένος άνθρωπος φέρει μέσα του το αποτύπωμα της θείας δημιουργίας και δεν μπορεί να υποβιβαστεί σε στατιστικό μέγεθος ή ιατρική περίπτωση.
Ο Χριστός δεν στάθηκε ποτέ απέναντι στον άνθρωπο με κριτήριο την τελειότητα. Πλησίασε εκείνους που η κοινωνία θεωρούσε περιττούς. Με τη στάση Του ανέτρεψε τη λογική που συνδέει την αξία με την αρτιότητα. «Η δύναμή μου φανερώνεται μέσα στην αδυναμία»²⁴.
Στον σύγχρονο πολιτισμό, όπου κυριαρχεί η λατρεία της τελειότητας, υπάρχει ο κίνδυνος να χαθεί η ικανότητά μας να συμπονούμε. Όταν ο άνθρωπος δεν αντέχει να βλέπει την αδυναμία, τότε δεν αντέχει τον άνθρωπο όπως είναι. Και έτσι η κοινωνία παύει να είναι κοινότητα προσώπων και γίνεται σύστημα επιλογής, απόρριψης και διαλογής²⁵.
Οι οικογένειες που έρχονται αντιμέτωπες με τη διαφορετικότητα συχνά δεν έχουν απέναντί τους μόνο τις δυσκολίες της καθημερινότητας, αλλά και το βλέμμα μιας κοινωνίας που σιωπηρά κρίνει. Αυτό σας το διαβεβαιώνω ότι πονάει πολύ. Αντί για στήριγμα, συναντούν πολλές φορές απόσταση και ψυχρότητα. Αυτό φανερώνει ότι το πρόβλημα δεν είναι η αδυναμία του παιδιού, αλλά η αδυναμία της κοινωνίας να αγαπήσει χωρίς όρους ²⁶.
Η Εκκλησία δεν καλεί τον άνθρωπο να κλείσει τα μάτια στον πόνο, αλλά να τον μοιραστεί. Δεν προβάλλει μια ρομαντική εικόνα της δοκιμασίας, αλλά μια στάση ευθύνης και αλληλεγγύης. «Να σηκώνετε ο ένας τα βάρη του άλλου»²⁷.
Ο άνθρωπος δεν είναι αντικείμενο προς διόρθωση, αλλά πρόσωπο προς συνάντηση. Αν μετατραπεί σε προϊόν βιολογικής βελτίωσης, τότε χάνεται η ουσία της ανθρωπιάς του. Γιατί παύει να είναι κάποιος και γίνεται κάτι. Κι αυτό σημαίνει απώλεια όχι μόνο ηθική, αλλά υπαρξιακή²⁸.
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, είναι χαρακτηριστικά επίκαιρος ο λόγος των Αγίων της Εκκλησίας μας. Ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος τονίζει ότι «μεγαλύτερο έργο από το να ανυψώσεις έναν άνθρωπο που περιφρονείται, δεν υπάρχει»²⁹, αποκαλύπτοντας ότι το μέτρο της αληθινής ανυψώσεως δεν είναι η τελειότητα αλλά η αγάπη προς τον καταφρονημένο.
Ο Άγιος Παΐσιος ο Αγιορείτης έλεγε με απλότητα και πνευματική διάκριση ότι «ο Θεός δεν βλέπει την αναπηρία ή την αρρώστια, αλλά τον αγώνα και την καρδιά του ανθρώπου» ³⁰.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ
Η ευθύνη του λειτουργού υγείας και το ήθος της παρουσίας του
Αγαπητοί μου,
Η επιστήμη σας δεν είναι απλώς ένα επάγγελμα με άδειες, σφραγίδες και πρωτόκολλα. Είναι αποστολή. Διότι θα κληθείτε να σταθείτε μπροστά στον πόνο, στην αγωνία, στον φόβο, στην απόφαση και πολλές φορές μπροστά στην απόγνωση του άλλου ανθρώπου. Και εκεί δεν θα σας ρωτήσουν πρώτα πόσα ξέρετε, αλλά αν μπορείτε να σταθείτε ανθρώπινα. Η αυριανή σας στάση δεν θα κριθεί μόνο από την επιστημονική σας επάρκεια, αλλά από το αν θα μπορέσετε να διατηρήσετε την ανθρωπιά σας μέσα σε έναν χώρο που συχνά οδηγεί στην ψυχρή διαχείριση του ανθρώπου ως περιστατικού³¹.
Σήμερα βλέπουμε ότι η ιατρική εξελίσσεται ραγδαία, όμως παράλληλα αυξάνεται και ο κίνδυνος της αποπροσωποποίησης του ασθενούς. Ο άνθρωπος τείνει να μετατραπεί σε φάκελο, σε αριθμό εξετάσεων, σε αποτέλεσμα απεικονιστικών μεθόδων. Όμως ο άνθρωπος που κάθεται απέναντί σας δεν είναι αποτέλεσμα. Είναι ιστορία, είναι αγωνία, είναι πρόσωπο. Αν αυτό χαθεί από τη δική σας συνείδηση, τότε η επιστήμη σας χάνει τον λόγο της³².
Σύγχρονες έρευνες στην ιατρική επικοινωνία δείχνουν ότι η ποιότητα της σχέσης μεταξύ επαγγελματία υγείας και ασθενούς επηρεάζει άμεσα τόσο τη συμμόρφωση στη θεραπεία όσο και την ψυχολογική αντοχή των ασθενών σε υψηλά ποσοστά³³.
Στον χώρο της προγεννητικής φροντίδας, μελέτες δείχνουν ότι μεγάλο ποσοστό των γυναικών που έλαβαν δύσκολη προγεννητική διάγνωση δεν θυμούνται τόσο τις λεπτομέρειες της πληροφόρησης, όσο τον τρόπο με τον οποίο τους μίλησε και τους στάθηκε ο επαγγελματίας υγείας³⁴.
Άλλες μελέτες στον τομέα της περιγεννητικής ψυχολογίας καταγράφουν ότι οι γυναίκες που δέχονται μη κατευθυντική, ενσυναισθητική και ανθρώπινη συμβουλευτική παρουσιάζουν μειωμένα επίπεδα μετατραυματικού στρες σε σχέση με εκείνες που αντιμετώπισαν ψυχρή και πιεστική προσέγγιση³⁵.
Παράλληλα, η σύγχρονη βιοηθική τονίζει ότι η στάση των επαγγελματιών υγείας σε θέματα ζωής και θανάτου διαμορφώνει σταδιακά και την κουλτούρα μιας ολόκληρης κοινωνίας. Όταν οι λειτουργοί της υγείας αντιμετωπίζουν τη ζωή ως κάτι διαχειρίσιμο και όχι ως κάτι ιερό, τότε και η κοινωνία ακολουθεί τον ίδιο δρόμο³⁶.
Έρευνες στον χώρο της ιατρικής δεοντολογίας δείχνουν ότι επαγγελματίες υγείας που έχουν εκπαιδευτεί στη βιοηθική και στην επικοινωνία με ασθενείς εμφανίζουν χαμηλότερα επίπεδα επαγγελματικής εξουθένωσης σε σχέση με εκείνους που δεν έχουν λάβει τέτοια εκπαίδευση³⁷.
Σε έρευνες που αφορούν προσωπικό μαιευτικών κλινικών, διαπιστώνεται ότι η καλλιέργεια πνεύματος σεβασμού προς τη ζωή μειώνει σημαντικά την ηθική σύγχυση και την εσωτερική επαγγελματική σύγκρουση σε δύσκολες αποφάσεις προγεννητικού χαρακτήρα³⁸.
Όσο περισσότερο προχωρούν οι γενετικές τεχνολογίες, τόσο μεγαλύτερη γίνεται η ανάγκη ανθρώπων με εσωτερικό μέτρο. Αν η επιστήμη τρέχει και η συνείδηση μένει πίσω, τότε το χάσμα μεγαλώνει και η ζημιά δεν θα είναι τεχνική αλλά ανθρωπολογική. Θα χαθεί ο άνθρωπος μέσα στην τεχνολογία³⁹.
Το μέλλον της υγείας δεν θα κριθεί μόνο από τον εξοπλισμό των νοσοκομείων, αλλά από την καλλιέργεια των ανθρώπων που τα υπηρετούν. Από το αν θα βλέπετε μπροστά σας περιπτώσεις ή πρόσωπα. Από το αν θα μετράτε επιτυχίες με στατιστικά ή με ανθρώπινες ζωές που στάθηκαν όρθιες γιατί κάποιος στάθηκε δίπλα τους⁴⁰.
Και εδώ ακριβώς επιστρέφουμε πιο ώριμα στο αρχικό μας ερώτημα. Όχι πια ως τεχνολογική δυνατότητα αλλά ως ηθικό κριτήριο. Όχι αν μπορούμε να καθορίσουμε τη ζωή, αλλά αν μπορούμε να σταθούμε απέναντί της με σεβασμό, διάκριση και ευθύνη. Γιατί η επιστήμη χωρίς ήθος γίνεται δύναμη χωρίς πυξίδα. Και μια δύναμη χωρίς πυξίδα μπορεί να καταστρέψει ό,τι νομίζει ότι βελτιώνει⁴¹.
Το δικό σας στοίχημα δεν είναι απλώς να γίνετε καλοί επαγγελματίες. Το δικό σας στοίχημα είναι να μη χαθείτε μέσα στην τεχνολογία σας. Να μη σκληρύνετε. Να μη συνηθίσετε τον πόνο. Να μη μάθετε να βλέπετε τον άνθρωπο σαν ρουτίνα. Γιατί όταν η ψυχή συνηθίσει τον πόνο του άλλου, τότε έχει ήδη αρχίσει να χάνει την αποστολή της⁴².
Αν κάτι με συγκινεί μπροστά σας σήμερα, είναι ότι θα κρατάτε στα χέρια σας όχι μόνο ένα πτυχίο που θα έρθει, αλλά μια ευθύνη που πρέπει να σας ξεπερνά. Μια ευθύνη απέναντι στον άνθρωπο, απέναντι στη ζωή, απέναντι στο μέλλον. Και η ιστορία θα σας κρίνει όχι από το πόσο σύγχρονοι θα είστε, αλλά από το πόσο ανθρώπινοι θα παραμείνετε μέσα σε έναν κόσμο που συχνά ξεχνά τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος⁴³.
Ο Μητροπολίτης Φλωρίνης, Πρεσπών και Εορδαίας Ειρηναίος
ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ:
1. Habermas J., Το μέλλον της ανθρώπινης φύσης, Νήσος 2004.
2. Ψαλμός 23,1.
3. O’Donovan O., Begotten or Made?, Oxford University Press 1984.
4. Ψαλμός 138,13.
5. Ζηζιούλας Ι., Το Είναι ως Κοινωνία, Δόμος 1986.
6. Β΄ Κορινθίους 12,9.
7. Sandel M., The Case Against Perfection, Harvard University Press 2007.
8. Γαλάτες 3,28.
9. Γιανναράς Χ., Το Πρόσωπο και ο Έρως, Ίκαρος 1976.
10. Νέλλας Π., Ζώον Θεούμενον, Πουρναράς 1979.11. Λουκάς 10, 33
11. Beauchamp, T. L., & Childress, J. F., Principles of Biomedical Ethics. Oxford University Press, 2019.
12. Lippman, A., Prenatal Genetic Testing and Screening. Harvard University, 1991.
13. Lalor, J., & Begley, C., Emotional Impact of Fetal Abnormality Diagnosis. Wiley, 2006.
14. Silverman, J., Kurtz, S., & Draper, J., Skills for Communicating with Patients. Radcliffe Publishing, 2013.
15. Epstein, R. M., & Street, R. L., Patient-Centered Communication in Cancer Care. National Cancer Institute, 2007.
16. Pellegrino, E. D., & Thomasma, D. C., The Virtues in Medical Practice. Oxford University Press, 1993.
17. Marteau, T., & Richards, M., The Troubled Helix: Social and Psychological Implications of the New Human Genetics. Cambridge University Press, 1996.
18. Ησαΐας 41,10.
19. Kleinman, A., The Illness Narratives: Suffering, Healing and the Human Condition. Basic Books, 1988.
20. Chervenak, F. A., & McCullough, L. B., Ethics of Prenatal Diagnosis. Elsevier, 2002.
21. Sandel, M. J., The Case Against Perfection: Ethics in the Age of Genetic Engineering. Harvard University Press, 2007.
22. Habermas, J., The Future of Human Nature. Polity Press, 2003.
23. Γένεσις 1,27.
24. Β΄ Κορινθίους 12,9.
25. President’s Council on Bioethics, Beyond Therapy: Biotechnology and the Pursuit of Happiness. U.S. Government Printing Office, 2003.
26. Ilse, S., Empty Arms: Coping with Miscarriage, Stillbirth and Infant Death. Wintergreen Press, 2003.
27. Γαλάτας 6,2.
28. Kass, L. R., Life, Liberty and the Defense of Dignity: The Challenge for Bioethics. Encounter Books, 2002.
29. Ιωάννης Χρυσόστομος, Patrologia Graeca, τόμος 57, εκδ. J.-P. Migne, Παρίσι.
30. Άγιος Παΐσιος Αγιορείτης, Λόγοι Δ΄: Οικογενειακή Ζωή. Ι. Ησυχαστήριον «Ευαγγελιστής Ιωάννης ο Θεολόγος», 2002.
31. Cassell, E. J., The Nature of Suffering and the Goals of Medicine. Oxford University Press, 1991.
32. Frankl, V. E., The Will to Meaning: Foundations and Applications of Logotherapy. Plume, 1988.
33. Stewart, M. et al., The Impact of Patient-Centered Care on Outcomes. Wolters Kluwer, 2000.
34. Hodgson, J. et al., Experiences of Women Receiving Prenatal Diagnosis of Fetal Abnormality. Sage Publications, 2014.
35. Black, B. P., Mothers of Infants with Congenital Heart Disease. Springer Publishing, 2012.
36. Pellegrino, E. D., Bioethics as Moral Inquiry. Springer, 1993.
37. Shanafelt, T. D. et al., Burnout and Medical Professionals. Elsevier, 2012.
38. Williams, C., & Alderson, P., Fetal Testing and the Social Construction of Risk. Wiley, 2005.
39. Fukuyama, F., Our Posthuman Future: Consequences of the Biotechnology Revolution. Farrar, Straus and Giroux, 2002.
40. World Health Organization, Patient Safety: Curriculum Guide for Medical Schools. WHO Press, 2011.
41. Kass, L. R., Toward a More Natural Science: Biology and Human Affairs. Free Press, 1985.
42. Maslach, C., & Leiter, M. P., The Truth About Burnout. Jossey-Bass, 1997.
43. Sandel, M. J., What Money Can’t Buy: The Moral Limits of Markets. Harvard University, 1998.
